Ogiński Jan Jacek h. własnego (zm. 1684), wojewoda płocki, hetman polny lit. Był drugim synem Samuela Lwa i Zofii z Billewiczów, bratem Szymona Karola (zob.). Był wychowany w wyznaniu prawosławnym, ale dość szybko przeszedł na katolicyzm. Wraz z bratem Szymonem Karolem zapisał się w r. 1639 do Akad. Krak. W początkach swej działalności publicznej był związany z Jerzym Karolem Hlebowiczem, woj. smoleńskim, który w r. 1648 przekazał O-emu dobra Surycze w starostwie mścibowskim, a w r. 1650 otrzymał dla niego chorąstwo wołkowyskie od Kazimierza Leona Sapiehy (po śmierci Łukasza Wojny). O. dowodził chorągwią pow. wołkowyskiego w kampanii 1651 r. W r. 1654 był deputatem z tegoż powiatu na Trybunał Wileński. W r.n. przeszedł, wraz z ojcem, na stronę cara Aleksego. Od wiosny 1656, jako porucznik chorągwi husarskiej, a potem pancernej Pawła Sapiehy, woj. wileńskiego i hetmana w. lit., uczestniczył w działaniach wojennych przeciw Szwedom; jesienią t.r. wziął udział w wyprawie Wincentego Gosiewskiego w kierunku na Prusy. Walczył pod Prostkami (8 X 1656) i wykupił z rąk tatarskich Bogusława Radziwiłła. Następnie uczestniczył w wyzwalaniu Żmudzi, gdzie ok. 2 XI w czasie marszu na Birże rozbił oddział szwedzki. W r. 1657 walczył z wojskami Jerzego Rakoczego. Dn. 7 IX t.r. został marszałkiem wołkowyskim po śmierci Stefana Karpia, choć jeszcze jako chorąży podpisał 18 XI t.r. w Kamieńcu Lit. instrukcję od senatorów i szlachty posłowi do króla Władysławowi Wołłowiczowi, woj. witebskiemu, w interesie obozu sapieżyńskiego. Posłował na sejm 1658 r. z ramienia prawego skrzydła. W r. 1659 otrzymał folwark Zazierze w pow. pińskim po Mikołaju Czetwertyńskim. Dn. 28 XII t.r. w Krynkach 5 chorągwi jazdy lit. dowodzonych przez O-ego zostało rozbitych przez oddziały rosyjskie wysłane przez I. Chowańskiego. Brał udział w wojnie 1660 r. na Białorusi. W l. 1661–5 był podwojewodzim wileńskim z ramienia Pawła Sapiehy. W tym czasie należał do ugrupowania antypacowskiego na Litwie. Był na sejmie 1662 r. W r. 1666 otrzymał na trzy lata w arendę od Mikołaja Paca, woj. trockiego, starostwo krzyczewskie.
O. posłował na sejmy 1667 i 1668 r.; podczas tego ostatniego mianowany został we wrześniu pisarzem polnym lit. po Aleksandrze Połubińskim. Był kandydatem Jana Kazimierza na marszałka sejmu konwokacyjnego, ale marszałkiem został Jan Antoni Chrapowicki. Po śmierci Jerzego Hlebowicza, woj. wileńskiego, O. przeszedł do obozu Paców. Podpisał się pod elekcją Michała Korybuta. Dn. 22 XI t.r. podpisał w Kobryniu akt konfederacji wojska lit., deklarując się stać przy królu, wolnej elekcji i prawach szlacheckich. W grudniu t.r. mianowany został woj. mścisławskim oraz jednocześnie starostą i wójtem mścisławskim. Był z wojskiem lit. pod Chocimiem (1673); jego udział w bitwie (zrelacjonowany w „Muzie domowej” Zbigniewa Morsztyna) nie jest całkiem pewny. Podpisał w r. 1674 elekcję króla Jana Sobieskiego. W r. 1675 brał udział w działaniach wojennych przeciw Turkom. Być może uczestniczył w obronie obozu pod Żórawnem (1676); były tam jego chorągwie petyhorska i dragońska. Posłował na sejmy 1676, 1677 i 1678 r. W r. 1681 był dzierżawcą radomskim i poradnińskim, starostą stokliskim, bierzwińskim i piekielańskim. W r. 1682 O. został wojewodą połockim i hetmanem polnym lit. po Kazimierzu Sapieże. W tym czasie należał już do stronnictwa sapieżyńskiego. W kampanii 1683 r. współdziałał ściśle z hetmanem w. lit. Kazimierzem Sapiehą i był wykonawcą, jeśli nie współautorem, jego antykrólewskich planów. Obaj hetmani nie spieszyli się z koncentracją wojska i wyjściem poza granice Rzpltej. Ok. 22 VIII przybył O. z Sapiehą na pierwotne miejsce koncentracji pod Janowem Lubelskim; 6 X wkroczyli do Słowacji. Uczestniczył O. w naradzie ok. 13 X, która zadecydowała o marszu przez Orawę. Podczas walk z powstańcami E. Tökelego 6 XI Sapieha wyprawił O-ego z Valkocza pod Zamky Nove, aby wywabić przeciwnika z twierdzy, czego nie udało mu się dokonać. Dn. 9 XI wziął udział w spotkaniu starszyzny lit. z Karolem, ks. lotaryńskim, 10 XI – w naradzie z Janem III Sobieskim. W grudniu – po rozłożeniu jazdy lit. na leże w okolicach Koszyc – O. objął dowództwo jednej z trzech grup. W końcu stycznia 1684 zachorował i odjechał z armii do Krakowa.
O., karierowicz, przechodzący kolejno do każdego stronnictwa, które uzyskiwało hegemonię na Litwie, rósł w znaczenie i majątek; niemałą rolę odegrało w tym pięciu się w górę jego drugie małżeństwo, nie bez znaczenia były i zasługi wojskowe. On i jego bracia, rodzony Szymon Karol oraz stryjeczny Marcjan Aleksander (zob.), położyli podwaliny pod magnacką potęgę ich rodu. Po śmierci ojca (jesień 1657) otrzymał O. w spadku dobra: Mikulin w woj. witebskim, Bakszty w woj. mińskim, Kropiwnicę w pow. wołkowyskim, Oginty w Kowieńskiem, Koszany, Meszłowicze i Jachniszki (tamże), a także kamienicę w Kownie i 24 000 zł. Druga żona, Joanna Teodora Naruszewiczówna, córka referendarza i pisarza W. Ks. Lit. Stanisława (zob.) i Anny Sapieżanki, a wdowa po Mikołaju Isajkowskim, łowczym lit., wniosła mu pokaźne dobra. Dn. 1 VIII 1660 przejął od Pawła Sapiehy, wraz ze swym szwagrem podkanclerzym lit. Aleksandrem Naruszewiczem, majątki: Starosiel, Sielec i Jakowlewszczyznę, zapisane im testamentem przez Kazimierza Leona Sapiehę (w wyniku ostatecznego działu z r. 1668 Ogińscy otrzymali tylko trzecią część Starosiela). Prócz tego od Aleksandra Naruszewicza otrzymała Joanna dobra Bieszenkowicze. Był O. fundatorem klasztoru Franciszkanów w Łopiennicy w pow. wołkowyskim. Zmarł 24 II 1684 w Krakowie.
Z pierwszego małżeństwa (zawartego ok. r. 1645) z Anną Siemaszkówną pozostawił O. synów: Mikołaja Franciszka (zob.), Grzegorza Antoniego (zob.), Leona Kazimierza (zob.), oraz córki: Annę, żonę Kazimierza Tyszkiewicza, star. starodubowskiego, Mariannę, 1. v. żonę Michała Massalskiego, chorążego grodzieńskiego, 2. v. zamężną za Kazimierzem Chaleckim, star. mozyrskim, 3. v. za Konstantym Wojną Jasienieckim, podkomorzym bracławskim, i Helenę, żonę 1. v. Stanisława Isajkowskiego, chorążego grodzieńskiego, potem 2. v. Mikołaja Tarły, cześnika lit. Z małżeństwa z Joanną Teodorą Naruszewiczówną (ślub 1660) pozostali synowie: Aleksander (zm. 1690), star. mścibowski, Kazimierz Dominik (zob.) i Marcjan Antoni (zm. 1703), kaszt. mścisławski.
Enc. Wojsk., VI; Kojałowicz, Nomenclator; Niesiecki, VII; Uruski, XII; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Codello A., Hegemonia Paców na Litwie i ich wpływ w Rzeczypospolitej 1669–1674, „Studia Hist.” R. 13: 1970 z. 1 s. 46; Czermak W., Szczęśliwy rok, „Przegl. Pol.” T. 82: 1886 s. 529; Kubala L., Wojna brandenburska i najazd Rakoczego w r. 1656 i 1657, Lw.–W. 1917 s. 81; tenże, Wojny duńskie i pokój oliwski 1657–1660, Lw. 1922 s. 356; Sapiehowie; Semkowicz W., Udział wojsk litewskich Sobieskiego w kampanii roku 1683, „Ateneum Wil.” T. 9: 1933/4 s. 129–54; Wimmer J., Wyprawa wiedeńska 1683 r., W. 1957 s. 149–51, 153–4; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885; – Akta do dziej. Jana III; Akty Vil. Archeogr. Kom., VIII, X, XII, XXXIV; Album stud. Univ. Crac., IV 199; Chrapowicki J. A., Diariusz wojewody witepskiego, W. 1845 s. 252, 323; Istoriko-juridičeskie materiały, XXVI, XXVIII; Kuligowski M. J., Dźwięk Marsa walecznego z walnej expedycji Chocimskiej i z otrzymanego w roku 1673 nad Turkami zwycięstwa…, Wil. 1675; Listy z czasów Jana III i Augusta II, Wyd. G. B. Unn, W. Skrzydylka, Kr. 1870 passim; Materiały do dziejów wojny polsko-tureckłej 1672–1676, Wyd. J. Woliński, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1970 XVI cz. 2; Medeksza, Księga pamiętnicza; Sapieha K., Diariusz kampanii węgierskiej in anno 1683, Wyd. O. Laskowski, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 6: 1933 s. 259–70; Vol. leg., IV 414, 462, V 21, 88, 145, 167, 212, 262, 269, 312; Zbiór dawnych dyplomatów i aktów miast mińskiej guberni, …Mińsk 1848 s. 265; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1338, 1362, Dz. V nr 10703, Dz. XI nr 48 s. 55–56, Metryka Lit., Ks. Zapisów 124/225 k. 22 (wg Sumariusza Metryki Lit., t. IX k. 46), Ks. Zapisów 130 k. 423 (wg Sumariusza…, t. IX k. 136), Ks. Zapisów 131/245 k. 452 (wg Sumariusza…, t. IX k. 204), Ks. Zapisów 138/255 k. 77 (wg Sumariusza…, t. X k. 51v.); B. Narod.: BOZ nr 1217 s. 199 v.–200, 234.
Andrzej Rachuba