Roguski Jan Józef (1900–1971), profesor chorób wewnętrznych i rektor Akademii Medycznej w Poznaniu. Ur. 18 VI w Warszawie, był synem Józefa, piekarza, i Klementyny z Rafkintów, miał brata i cztery siostry.
R. uczęszczał do Państwowego Gimnazjum Praskiego im. Króla Władysława IV w Warszawie; w r. 1918 został usunięty ze szkoły za zorganizowanie uczniowskiej «rady delegatów klasowych», ale wobec nie stwierdzenia przez komisję nauczycielską kontaków R-ego z innymi organizacjami został z powrotem przyjęty i w r. 1919 zdał maturę. W l. 1919–26 studiował medycynę na Uniw. Warsz., uzyskując 10 VII 1926 dyplom doktora wszech nauk lekarskich. W czasie wojny polsko-radzieckiej 1920 r. służył w wojsku na froncie od lipca t. r.; zdemobilizowany został w marcu 1921. W r. 1924 ukończył roczny Kurs Wychowania Fizycznego. W czasie studiów był współzałożycielem (1922) i członkiem pierwszej rady Stowarzyszenia Akademickiej Niezależnej Młodzieży Ludowej, zbliżonego do Polskiego Stronnictwa Ludowego «Wyzwolenie». Od października 1927 do maja 1928 odbył służbę w Szkole Podchorążych Rezerwy Sanitarnej.
R., już w czasie studiów, przez 6 miesięcy w r. 1922 był demonstratorem-rysownikiem w Zakładzie Anatomii Prawidłowej Uniw. Warsz. u Edwarda Lotha. Od grudnia 1924 do października 1927 i przez pół roku w r. 1928 pracował początkowo jako wolontariusz, a potem starszy asystent w Zakładzie Mikrobiologii i Serologii Uniw. Warsz. u Romana Nitscha, opracowując metodykę hodowli prątków gruźlicy na pożywce własnej modyfikacji i ogłosił pierwszą pracę pt. Siła odczynu tuberkuliny firmy mgr Klawe w Warszawie („Pol. Gaz. Lek.” R. 4: 1925 nr 32, 33), a następnie Hodowanie prątków gruźlicy z plwociny (tamże R. 7: 1928 nr 1). Od początku r. 1924 przez cztery lata pracował jako wolontariusz w I Klinice Chorób Wewnętrznych Uniw. Warsz. w Szpitalu św. Ducha u Kazimierza Rzętkowskiego, a od czerwca 1928 był starszym asystentem w II Klinice Chorób Wewnętrznych Uniw. Warsz. w Szpitalu Dzieciątka Jezus u Witolda Orłowskiego. W maju 1938 objął stanowisko ordynatora Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej. W związku z tym na zlecenie Wydziału Zdrowia Zarządu m. Warszawy, odbył w kwietniu i maju t. r. podróż naukową do Instytutu Carlo Forlaniniego w Rzymie oraz do sanatoriów i klinik przeciwgruźliczych w Davos, Berlinie i pod Szczecinem.
R. przez cały ten czas prowadził obserwacje kliniczne i badania naukowe, publikując liczne prace badawcze i przyczynki kazuistyczne (do r. 1939 ogłosił 40 publikacji), za co otrzymał od Warszawskiego Tow. Lekarskiego w r. 1935 za całokształt prac z dziedziny biologii i medycyny doświadczalnej stypendium konkursowe im. Sieragowskich. Na szczególną uwagę zasługują jego badania o charakterze biochemicznym nad przemianami węglowodanowymi w różnych schorzeniach oraz nad gospodarką wodną i elektrolitową organizmu ludzkiego w przewlekłej niewydolności krążenia: Badania nad przemianą węglowodanową. Doniesienie I – Kwas mleczny we krwi ludzi w różnych stanach chorobowych; toż: II – Cukier we krwi w przewlekłej niewydolności krążenia; toż: III – Ciała ketonowe krwi w różnych stanach chorobowych. Zestawienie wyników i wnioski ostateczne („Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 12: 1934 nr 2, 3, 4; toż po francusku w: „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, Classe de Médecine, 1934 No 5–7, toż 1935 No 5) oraz L’influence de la cure digitalique sur le bilan d’eau et sur celui de chlorures dans l’insuffisance circulatoire chronique (toż 1935 No 7–10), L’influence d’une seule injection intraveineuse de digitale sur le contenu d’eau, de protéines, de chlore, ainsi que sur la réserve alcaline du sang dans l’insuffisance circulatoire chronique (toż 1935 No 7–10). Habilitował się na Wydziale Lekarskim Uniw. Warsz. 3 III 1939 z chorób wewnętrznych na podstawie rozprawy pt. Gospodarka wodna, chlorowa i białkowa w przewlekłej niewydolności krążenia („Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 16: 1938 nr 3, toż po francusku w: „Memoires de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” Classe de Médecine 1939 No 1).
Zmobilizowany w r. 1939, był R. kierownikiem polowej pracowni bakteriologiczno-chemicznej w Równem (6–21 IX), a po jej rozbiciu powrócił do Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej nadal pracował jako ordynator oddziału chorób wewnętrznych (II, III i IV) w Szpitalu Wolskim. Był to zarazem oddział kliniczny tajnych Wydziałów Lekarskich Uniw. Warsz. i Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich; R. wraz z asystentami prowadził wykłady i ćwiczenia dla studentów IV i V roku z diagnostyki, patologii i terapii szczegółowej chorób wewnętrznych, co opisał w artykule Tajne nauczanie studentów medycyny w latach 1939–1944 w Oddziale Chorób Wewnętrznych Szpitala Wolskiego w Warszawie („Pol. Tyg. Lek.” R. 1: 1946 nr 5). Również w czasie wojny prowadził prace badawcze, a na jego oddziale jako jedynym w tym szpitalu, przygotowano prace, z których część ukazała się po wojnie. W dniu wybuchu powstania nie zdołał już dotrzeć do szpitala i pozostał w śródmieściu lecząc rannych. Dopiero po zawieszeniu broni, 4 X 1944 trafił z rodziną do Szpitala Wolskiego, został ewakuowany potem do Pszczelina pod Brwinowem; tu w miejscowej byłej szkole rolniczej prowadził oddział chirurgiczny. Tuż po wyzwoleniu z przełożoną pielęgniarek Wielowieyską udał się do Warszawy, aby z narażeniem życia pilnować rozgrabianego Szpitala Wolskiego, gdzie nadal pracował do 1946 r.
Dn. 1 I 1946 został R. powołany na zastępcę profesora i na kierownika II Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Wydziału Lekarskiego Uniw. Pozn., od 28 II t. r. jako profesor nadzwycz. patologii i terapii szczegółowej chorób wewnętrznych.
R. zorganizował nowoczesną klinikę w szpitalu przy ul. Przybyszewskiego 49, gdzie zainicjował wiele nowych w kraju kierunków, zespołów badawczych, pracowni i poradni specjalistycznych, które z czasem przekształciły się w samodzielne katedry, kliniki i ośrodki. W r. 1946 utworzył Poradnię Endokrynologiczną nastawioną początkowo na leczenie chorób tarczycy, a potem na badania innych schorzeń gruczołów dokrewnych i opracowywanie podstawowych testów diagnostycznych. W r. 1947 zorganizował Oddział Gruźlicy Płuc, który z czasem uległ przekształceniu w Klinikę Ftyzjatryczną oraz Poradnię Sportowo-Lekarską, usamodzielnioną w Katedrę Medycyny Sportu. W r. 1948 utworzył Poradnię Chorób Zawodowych szybko przekształconą w samodzielny Ośrodek Badawczo-Leczniczy Chorób Zawodowych. We wrześniu 1957 otworzył przez siebie zorganizowany pierwszy w kraju nieonkologiczny Ośrodek Izotopowy z pracowniami i poradnią, gdzie przy zastosowaniu pierwiastków promieniotwórczych (jodu, fosforu i ksenonu) rozpoznawano, a także leczono nietypowe i rzadkie schorzenia wewnętrzne. Podobnym jego sukcesem było uruchomienie (dzięki otrzymaniu przez R-ego w Szwecji od prof. Allvala sztucznej nerki) w listopadzie 1958 jako pierwszego w Polsce, Ośrodka Nefrologicznego z pracownią i salą zabiegową tzw. sztucznej nerki, umożliwiającą pozaustrojową hemodializę w leczeniu niewydolności nerek. W czerwcu 1959 przy Klinice otwarto Wojewódzki Ośrodek Dietetyczny opracowujący wzorcowe diety lecznicze w różnych chorobach, a także szkolący lekarzy i dietetyczki, którego R. był kierownikiem. Wreszcie stworzył własną pracownię bakteriologiczną i histopatologiczną.
W r. akad. 1947/8 R. był prodziekanem Wydziału Lekarskiego Uniw. Pozn., w l. 1950/1–1952/3 członkiem Komisji Dyscyplinarnej dla profesorów Akad. Med., a od lipca 1953 do 31 X 1955 rektorem Akademii. Tytuł profesora zwycz. otrzymał 27 II 1958. W l. 1952–6 był wicedyrektorem do spraw naukowych Instytutu Balneoklimatycznego w Poznaniu, kierownikiem II Kliniki Chorób Wewnętrznych pozostał do marca 1970, kiedy w wyniku reorganizacji uczelni powstał Instytut Chorób Wewnętrznych, w którym poszczególne kliniki objęli uczniowie R-ego. Na emeryturę przeszedł 30 IX 1970.
R. stworzył własną szkołę medycyny wewnętrznej o nowoczesnym zróżnicowaniu specjalistycznych dyscyplin (m. in. biochemia, radioizotopy), z której wyszło 19 samodzielnych pracowników nauki. Był autorem lub współautorem ponad 150 publikacji klinicznych, badawczych i poglądowych. W pierwszych latach po wojnie kontynuował dawne badania na temat zagadnień gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej organizmu oraz związanych z tym zaburzeń chorobowych, prowadzących najczęściej do powstawania obrzęków. Opracował próbę koagulacyjną dla odróżnienia przesięków od wysięków zwaną «próbą Roguskiego». Z tego zakresu na uwagę zasługują prace: O niektórych właściwościach płynów wysiękowych i przesiękowych („Przegl. Lek.” R. 2: 1946 nr 9–11), Dalsze badania właściwości płynów wysiękowych i przesiękowych („Pol. Tyg. Lek.” T. 1: 1946 nr 12, wspólnie z J. Szymańską), Wartość oznaczania wody pozakomórkowej w tkankach metodą konduktometryczną („Prace Kom. Med. Doświadczalnej Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk” (PTPN) T. 14: 1948 z. 4, wspólnie z J. Chądzyńską-Ruszkowską), Rola krwinek czerwonych w gospodarce wodnej ustroju (tamże T. 14: 1948 z. 4). Podsumowaniem tych badań była obszerna monografia pt. Patogeneza i leczenie obrzęków (W. 1957). Drugim kierunkiem badawczym, w którym R. miał szczególne osiągnięcia była kardiologia. Opracował klasyfikację chorób mięśnia serca: A clinical nomenclature of myocardial diseases („Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań”, S. C. 1956 livr. 6) i Podział chorób mięśnia serca („Pol. Tyg. Lek.” T. 11: 1957 nr 13). Rozwinął badania nad patogenezą miażdżycy, znaczeniem jej wczesnego rozpoznawania na podstawie badań epidemiologicznych i biochemicznych, nad możliwościami jej zapobiegania oraz stworzył własną koncepcję zespołów chorobowych anty- i paramiażdżycowych: Kliniczne kryteria miażdżycy („Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 30: 1960 nr 5), Podstawy doboru chorych do badań miażdżycowych („Prace Kom. Med. Doświadczalnej PTPN” T. 22: 1961 z. 1–12, wspólnie z J. Roguską), Incidence of clinical criteria of atherosclerosis in hypo- and hyperthyroidism, polycythemia vera and chronic cor pulmonale (para- and antiatherosclerotic syndromes) („Cor et Vasa” Vol. 6: 1964 nr 3, wspólnie z J. Durkalcem, J. Hasikiem i in.), Sindromi para- e antiaterosclerotiche („Rendiconti di Scienze Mediche e Chirurgiche” Vol. 118: 1964), Kryteria miażdżycy w różnych grupach pracowników przemysłowych („Problemy Kardiologiczne” 1964, praca zespołowa).
Z zakresu diagnostyki, którą R. uważał za podstawowy przedmiot wiedzy lekarskiej, ogłosił liczne artykuły, m. in.: Uwagi ogólne w sprawie rozpoznawania chorób („Nowiny Lek.” T. 53: 1946 z. 23), Biochemia w nauce o chorobach wewnętrznych („Postępy Wiedzy Medycznej” T. 1: 1954 nr 4), Postęp techniczny w niezabiegowych naukach klinicznych („Postępy Higieny i Med. Doświadczalnej” T. 19: 1965 nr 6). R. zabierał również głos w innych problemach, np.: Kliniki uniwersyteckie jako warsztaty pracy naukowej i dydaktycznej (w: Z zagadnień dydaktycznych wyższego szkolnictwa, „Prace Koła Naukoznawczego PTPN” T. 1: 1948 z. 1), Nauczanie kliniczne studentów medycyny („Życie Szkoły Wyższej” 1953 z. 6), Szkolenie i wychowanie pracowników naukowych („Postępy Wiedzy Medycznej” T. 3: 1956 z. 4), Interna na rozdrożu („Pol. Tyg. Lek.” T. 14: 1959 nr 2), Integracja czy dezintegracja medycyny wewnętrznej? („Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 36: 1966 nr 4). Wygłaszał też referaty na licznych zjazdach, kongresach i sympozjach naukowych krajowych i zagranicznych, m. in.: w Szwecji (1954, 1965), Szwajcarii (1960), Argentynie, Czechosłowacji, Rumunii (1964), Włoszech (1964, 1966), ZSRR (1963), Holandii i USA (1966). Był inicjatorem XIX Ogólnopolskiego Zjazdu Tow. Internistów Polskich (1957) i XX Międzynarodowego Kongresu Medycyny Wewnętrznej w Warszawie (1968).
R. był członkiem komitetów redakcyjnych: „Polskiego Archiwum Medycyny Wewnętrznej” (od r. 1952), „Przeglądu Lekarskiego”, „Archiwum Medycyny Pracy”, „Prac Komisji Medycyny Doświadczalnej PTPN”, międzynarodowego czasopisma kardiologicznego „Cor et Vasa”, członkiem rad naukowych: przy ministrze zdrowia (1951–9), Instytutu Hematologii, Instytutu Balneologicznego, Instytutu Leków, Instytutu Żywności i Żywienia (do r. 1967). Był prezesem Oddziału Poznańskiego (1946–56) Tow. Internistów Polskich, prezesem tegoż Towarzystwa w l. 1957–63 i jego członkiem honorowym (od r. 1963), członkiem honorowym Polskiego Tow. Kardiologicznego, przewodniczącym (1948–55) Komisji Medycyny Doświadczalnej PTPN, członkiem honorowym Československé lekařské společnosti J. E. Purkyniego (1964), Międzynarodowej Akademii Proktologii, członkiem-korespondentem Argentyńskiej Akademii Nauk (od r. 1964) i Tow. Naukowego Warszawskiego (od r. 1951), wiceprzewodniczącym Międzynarodowego Tow. Nefrologii, członkiem zarządu Międzynarodowego Komitetu Medycyny Wewnętrznej (1956–66), Międzynarodowego Tow. Hematologicznego, Międzynarodowego Tow. Gastroenterologii, Českiej společnosti pro Gastroenterologii a Výživu (od r. 1949) i in. Przewodniczył Komisji Terapii i Komitetu Nauk Klinicznych Niezabiegowych Wydziału VI PAN. Otrzymał Nagrodę Naukową I stopnia ministra zdrowia i opieki społecznej (1951, 1964), rektorską nagrodę naukową (1966), nagrodę naukową Województwa Poznańskiego (1958) i liczne dydaktyczne uczelni. R. zmarł 7 IX 1971 w Poznaniu i został pochowany na cmentarzu Junikowskim. Był odznaczony m. in.: Krzyżami Kawalerskim (1954) i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1957), Odznaką Honorową za zasługi w rozwoju Województwa Poznańskiego (1961) i Odznaką Honorową Miasta Poznania (1964).
Z małżeństwa zawartego 1 VIII 1931 z Jadwigą ze Stokowskich (ur. 1910), lekarką internistką, docentem Akad. Med. w Poznaniu, miał R. dwoje dzieci: córkę Jadwigę (ur. 1932), lekarkę-nefrologa, profesora w USA, i syna Józefa (ur. 1938), inżyniera elektronika.
W r. 1973 ufundowano naukową nagrodę im. «Prof. J. Roguskiego» za prace z zakresu fizjologii i biochemii metabolizmu.
Akademia Medyczna w Poznaniu, Bibliografia publikacji z lat 1945–1955, P. 1958; Bibliografia publikacji naukowych Akademii Medycznej za lata 1965–1973, „Roczniki Akad. Med. w P.” T. 1–7: 1964/5–1973; Kronika i bibliografia dorobku naukowego Akademii Medycznej w Poznaniu 1957/8–1963/4; Wpol. Słown. Biogr. (R. Meissner); Polski Almanach Medyczny na r. 1956, W. 1957; Akademia Medyczna w Poznaniu, składy osobowe i spisy wykładów 1950/1–1970/1; – Akademia Medyczna w Poznaniu, W 50-lecie rozwoju nauk medycznych w Poznaniu 1920–1970, P. 1969; 25-lat Akademii Medycznej w Poznaniu, P. 1974; Dzieje naukowych towarzystw medycznych w Poznaniu w latach 1832–1983, Studia i Materiały, P. 1985; Hasik J., Juszczyk J., Dzieje Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego i Akademii Medycznej (1919–1979), P. 1979; Kronika Akademii Medycznej w Poznaniu od 1 I 1950 do 30 IX 1957 r., P. 1959 I–III; Kronika Uniw. Pozn. za l. akad. 1945–1954/5, P. 1958; Manteuffel T., Uniwersytet Warszawski w latach wojny i okupacji. Kronika 1939/40–1944/5, W. 1948 s. 32; Nauka w Wielkopolsce, P. 1973; Woźniewski Z., Książka raportów lekarza dyżurnego. Szpital Wolski w okresie Powstania Warszawskiego, W. 1974 s. 17, 26, 100; tenże, Rys historyczny Szpitala Wolskiego w Warszawie 1877–1939, „Szpitalnictwo Pol.” T. 1: 1948 nr 3–4 s. 460–1, 463, 466, 470, 473–4, 478; tenże, Szpital Wolski w latach okupacji (1939–1944), „Arch. Hist. Med.” T. 21: 1958 nr 3–4 s. 185–226; Z dziejów szpitali poznańskich, P. 1983 s. 32; – Akademicka młodzież ludowa w II Rzeczypospolitej. Relacje, materiały, dokumenty, Pod red. S. Malewskiego, W. 1974; – „Arch. Hist. Med.” T. 21: 1958 nr 3–4 s. 358, 361, T. 22: 1959 nr 2 s. 263, 265, 270, T. 33: 1970 nr 2 s. 248; „Balneologia Pol.” T. 11: 1962 nr 1 s. 9–28, T. 17: 1972 nr 4 s. 497–8 (fot.); „Cor et Vasa” Vol. 14: 1972 nr 1 s. 77–8 (fot.); „Express Pozn.” 1971 nr 211 s. 2, nr 214 s. 2; „Express Wieczorny” 1971 nr 214 s. 2; „Gaz. Pozn.” 1971 nr 213 s. 4, nr 214 s. 2, nr 215 s. 6; „Głos Wpol.” 1971 nr 213 s. 5, nr 214 s. 5, nr 215 s. 5; „Ilustr. Kur. Pol.” (wyd. poznańskie) 1971 nr 217 s. 8; „Kron. M. Poznania” R. 27: 1959 nr 2 s. 59–61 (fot.); R. 40: 1972 nr 3 s. 110–14 (fot.); „Kur. Pol.” 1971 nr 212 s. 2; „Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 48: 1972 nr 3 s. 333–6 (fot. przed s. 233); „Pol. Tyg. Lek.” R. 27: 1972 nr 10 s. 398–9; „Przekrój” 1971 nr 1380 s. 3; „Roczniki Akad. Med. w P.” T. 1: 1964/5 (1968) s. 268–71 (fot.), T. 6: 1972 s. 417–19 (fot.); „Służba Zdrowia” 1971 nr 38 s. 2; „Spraw. PTPN” 1971 nr 2 (88) s. 345; „Tryb. Ludu” 1971 nr 253 s. 6; „Za i przeciw” 1973 nr 17 s. 17; – Arch. Akad. Med. w P.: Akta osobowe R-ego, sygn. 004026; Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne, sygn. T 110–3186 (Zesp. Izby Lek.) i katalog kopertowy; – Informacje żony R-ego z P.
Andrzej Dzięczkowski