Szczepański Jan Julian, krypt.: J.J.S., J.J.Sz., Sz.J.J. (1796–1869), autor podręczników, literat, tłumacz.
Ur. 13 II w Rozdole nad Dniestrem (pow. żydaczowski), o rodzicach brak informacji.
Po ukończeniu trzyletniej szkoły elementarnej w Rozdole, uczył się S. w gimnazjum we Lwowie. W r. 1815 podjął studia z filozofii na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. Jako student trzeciego roku dołączył na początku r. 1818 do samokształceniowego nielegalnego Tow. Ćwiczącej się Młodzieży w Literaturze Ojczystej, gdzie zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Jachowiczem. Napisał t.r. Odę do młodzieńców galicyjskich (niewyd., rkp. w B. Ossol.: Arch. Tow. Ćwiczącej się Młodzieży w Literaturze Ojczystej, sygn. 2955), w której wzywał do dbałości o język polski i do pracy oświatowej, oraz dwie rozprawy: Krytyka niektórych sztuk dramatycznych Schillera i Krótki wyjątek z życia Schillera (niewyd., rkp. tamże); tłumaczył utwory F. Schillera i Ch. A. Tiedgego. W druku debiutował w r. 1819 w tomie pierwszym miesięcznika literacko-społecznego „Pamiętnik Lwowski” dumą Zdziesław i Halina, erotykiem Do Ludmilli oraz Hymnem do miłości. W kontynuacji „Pamiętnika Lwowskiego” – „Pszczole Polskiej” opublikował w r. 1820 pochwalną Odę do Alojzego Felińskiego z powodu wystawienia Barbary Radziwiłłówny na teatrze lwowskim, w dodatku literackim do „Gazety Lwowskiej” – „Rozmaitościach” (1820 nr 34) sielankę Zima, a w „Wandzie” (1821 t. 3) wiersze Triolet i do Śpiącej dziewczyny. Pisał również powiastki (Sady) i elegie (Elegia, oba utwory niewyd., w B. Ossol.: Arch. Tow. Ćwiczącej się Młodzieży w Literaturze Ojczystej). W 2. poł. r. 1821 współpracował także z miesięcznikiem „Pamiętnik Galicyjski”. Utrzymywał się w tym czasie z udzielania lekcji i pracy poborcy celnego na rogatkach lwowskich.
W r. 1822 ukończył S. studia i dzięki pomocy profesora Uniw. Lwow. Josepha Maussa otrzymał posadę nauczyciela języka polskiego (z pensją 400 guldenów rocznie) w lwowskiej Akad. Realno-Handlowej. W celach zarobkowych napisał książkę kucharską Co dzisiaj gotować czyli sposób sporządzenia smakowitych potraw (Lw. 1822). Od r. 1824 regularnie współpracował z „Rozmaitościami” i opublikował tu m.in. rozprawę O poezji Jana Nepomucena Kamińskiego (1827 nr 49–50) oraz cykl artykułów pt. Nowa szkoła estetyki (1832 nr 5, 10, 13), traktujący o natchnieniu w procesie twórczym na przykładzie W. Shakespeare’a, J. W. Goethego i Schillera. Wydał popularną, obecną «w każdym niemal domu» sześciotomową antologię poetycką pt. Polihymnia czyli piękności poezji autorów tegoczesnych dla miłośników literatury polskiej (Lw. 1827–8), zawierającą m.in. utwory Adama Mickiewicza z pierwodrukiem „Ody do młodości”, Aleksandra Fredry, Bohdana Zaleskiego i Antoniego Odyńca. Opublikował broszury: Główne zarysy instytutu powszechnego zaopatrzenia i pierwszej austriackiej kasy oszczędności (Lw. 1827) oraz Uwagi nad tymże instytutem (Lw. 1828), a także przetłumaczył z języka francuskiego pracę „Nowy pług francuski” (Lw. 1834). Ogłosił podręcznik szkolny Wieczory familijne, czyli powieści nauczające i dramy moralne we 4 językach: polskim, niemieckim, francuskim i włoskim (Lw. 1837–9, wyd. 2, Lw. 1841) oraz podręczniki do nauki języków obcych: Rozmowy łatwe we 3 językach: francuskim, polskim i niemieckim (Lw. 1839, wyd. 2, Lw. 1843), Francuska gramatyka praktyczna przełożona z niemieckiego (Lw. 1840, wyd. 2, Lw. 1849), Grammatik der polnischen Sprache (Lemberg 1845), Gramatyka polska praktyczna dla szkół narodowych według J. Muczkowskiego (Lw. 1849, wyd. 2, W. 1850), Gramatyka francuska według nowej metody Ollendorffa dla nabycia wprawy w czytaniu, pisaniu i mówieniu tym językiem w sześciu miesiącach (Lw. 1855), Gramatyka języka polskiego dla uczącej się młodzi szkół wyższych realnych (Lw. 1857). Publikował też podręczniki dla dzieci: Nowe abecadło polskie z obrazkami (Lw. 1841), Świat w obrazkach dla dzieci z 300 rycinami (Lw. 1842), Powiastki dla dzieci. Dosłowne tłumaczenie z niemieckiego (Lw. 1850), Tłumaczenie dosłowne pierwszej książki niemieckiej do czytania na kl. III (W. 1853, wyd. 2, Lw. 1861). W l. 1848–62 wchodził w skład redakcji „Rozmaitości”. W r. 1859 był już S. na emeryturze; zamieszkały wówczas u niego we Lwowie córka Henryka i wnuczka Maria (zob. Bartusówna Maria Miłosława). Nadal publikował podręczniki, głównie do nauki języków obcych: Tłumaczenie dosłowne książki do czytania, na klasę czwartą głównych i miejskich szkół katolickich (Lw. 1859; toż na kl. drugą, Lw. 1861, i na kl. trzecią, Lw. 1862), Tłumaczenie dosłowne pierwszej książki niemieckiej do czytania, przypisane dla klasy I szkół normalnych (Lw. 1853), Tłumaczenie dosłowne z niemieckiego dla klasy II szkół normalnych (Lw. 1854), Zeszyt uzupełniający książki do czytania na klasę najwyższą szkół głównych w cesarstwie Austrii (Lw. 1860), Klucz czyli przekład dosłowny na język francuski wszystkich polskich zdań zawartych we francuskiej gramatyce Ollendorffa (Lw. 1862), Książka pierwsza do czytania dla nauki języka niemieckiego (Lw. 1863), Pierwsza książka do czytania dla nauki języka niemieckiego w nieniemieckich szkołach ludowych (Lw. 1863; toż Druga… i Trzecia…, Lw. 1863). Po śmierci żony przeniósł się w r. 1867 z córką i wnuczką do Kołomyi, gdzie zamieszkał w domu córki, Matyldy. Zmarł 12 VII 1869 w Kołomyi, został pochowany na miejscowym cmentarzu.
W małżeństwie z Wincentyną z domu König (Henig), córką urzędnika lwowskiego, miał S. czternaścioro dzieci, z których po r. 1860 przy życiu pozostawało pięcioro, cztery córki: Klara, Matylda, zamężna z Marcelim Sławińskim, Henryka, zamężna ze Stanisławem Bartusem (zob.) i powtórnie z Józefem Preyerem, i Wanda oraz syn Jan, nauczyciel muzyki i śpiewu na uniw. w Charkowie.
Enc. Org., XXIV; PSB (Jachowicz Stanisław); Słown. pseudonimów, V; – Czarnik B., Towarzystwo Ćwiczące się w Literaturze Ojczystej, „Pam. Liter.” 1903; Finkel–Starzyński, Hist. Uniw. Lwow., I 277–8; Homola I., Prasa Galicji (1831–1864), w: Prasa polska 1661–1864, W. 1976; Jarowiecki J., Dzieje prasy polskiej we Lwowie do 1945 roku, Kr.–Wr. 2008; Knot A., Dążenia oświatowe młodzieży galicyjskiej w latach 1815–1830, Wr. 1959; Kulka B., Towarzystwo Ćwiczącej się Młodzieży w Literaturze Ojczystej i jego członkowie, „Przegl. Hist.-Oświat.” R. 30: 1987 nr 3; Kurdybacha Ł., Wpływ kultury wileńskiej na Lwów w początkach XIX wieku, „Ateneum Wil.” R. 9: 1936; Lasocka B., Teatr lwowski 1800–1842, W. 1967; Majchrowicz F., Stanisław Jachowicz, jego życie i działalność pedagogiczna, literacka i obywatelska (z powodu setnej rocznicy urodzin z ryciną), „Rodzina i Szkoła” (Lw.) R. 1: 1896; Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 4, I 358; Poklewska K., Galicja romantyczna (1816–1840), W. 1976; Popławski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1945, Wr. 1992 s. 33, 40; Pusz W., „Nowy Parnas” przedromantycznej Warszawy, Wr. 1979; Skulski R., Z dziejów polonistyki lwowskiej, „Pam. Liter.” R. 33: 1936 z. 3; Stankiewicz-Kopeć M., Pomiędzy klasycznością a romantycznością. Młodzi autorzy Wilna, Krzemieńca i Lwowa wobec przemian w literaturze polskiej lat 1817–1828, Kr. 2009; Stodor A., Maria Bartusówna. Szkic biograficzno-literacki, w: Bartusówna M., Dzieła, Lw. 1914 I–II (streszczenie zaginionych rkp. wspomnień M. Sławińskiego, przyczynki przez naocznego świadka do życiorysu Marii Bartusówny); Stulecie „Gazety Lwowskiej”, Lw. 1911 I cz. 1 s. 112–14 (W. Bruchnalski), s. 130 (B. Gubrynowicz); Syga T., Te księgi proste. Dzieje pierwszych polskich wydań książek Mickiewicza, W. 1956; Tyrowicz M., Prasa Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772–1850, Kr. 1979; Wasylewski S., Życie polskie w XIX wieku, Kr. 1962; – Białynia-Chołodecki J., W stuletnią rocznicę urodzin Stanisława Jachowicza i Jana Juliana Szczepańskiego. Listy Jachowicza do Szczepańskiego wraz z krótkim życiorysem obu pedagogów i literatów, „Roczn. Samborski” T. 19: 1895/6; Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Red. A. Knot, Kr. 1961.
Monika Stankiewicz-Kopeć