Romanowski Jan Karol h. Boża Wola (zm. po r. 1683), rotmistrz jazdy kor., podkomorzy chełmski, poseł na sejm. Pochodził z niezamożnej rodziny osiadłej od XV w. na Rusi Czerwonej. Był synem Andrzeja, podsędka bełskiego, i Elżbiety z Światopełków Zawadzkich.
Zapewne w r. 1652 R. zaciągnął się jako towarzysz do chorągwi kozackiej łowczego czernihowskiego Stanisława Suchodolskiego. Uczestniczył w kampanii żwanieckiej 1653 r. przeciwko wojskom Bohdana Chmielnickiego, a potem – od stycznia do marca 1654 – w walkach na Ukrainie z połączonymi oddziałami rosyjsko-kozackimi. W r. 1655 R. przebywał przy chorągwi na Ukrainie w grupie hetmana Stanisława Potockiego. Po złożeniu 13 X 1655 przysięgi pod Korczynem na wierność Karolowi Gustawowi, chorągiew R-ego została rozlokowana na leżach w woj. ruskim i bełskim. R. stanął jednak po stronie Jana Kazimierza i walczył w zimowo-wiosennej kampanii 1656 r. Stefana Czarnieckiego, w trzydniowej bitwie warszawskiej t.r. i w dalszych walkach z wojskami szwedzkimi w Wielkopolsce i z oddziałami siedmiogrodzkimi latem 1657. Jesienią i zimą 1658 z chorągwią S. Suchodolskiego uczestniczył R. w oblężeniu Torunia (w pułku jazdy J. Sobieskiego). W r. 1660 walczył w grupie hetmana Jerzego Lubomirskiego pod Cudnowem, Lubarem i Słobodyszczem (wrzesień – listopad). Do r. 1659 cześnik chełmski, ok. 30 V 1659 został podsędkiem, ok. 31 VII 1662 awansował na chorążego chełmskiego. W r. 1661 chorągiew R-ego znajdowała się wśród oddziałów kor. pod Lubarem, potem pod Szczercem, gdzie w czerwcu t.r. zawiązano konfederację wojskową. R. uczestniczył w niej aż do pojednania armii z królem w lipcu 1663. Prawdopodobnie opuścił wówczas jednostkę S. Suchodolskiego, przenosząc się do chorągwi kozackiej Franciszka Kobyłeckiego (od maja 1664) i w szeregach wojsk królewskich walczył z oddziałami rokoszan Lubomirskiego pod Mątwami 13 VII 1666. Uczestniczył w letniej i jesiennej kampanii 1667, walcząc z połączonymi oddziałami tatarsko-kozackimi pod Podhajcami w październiku t.r. Po bitwie opuścił prawdopodobnie szeregi armii kor.
Po raz pierwszy R. został wybrany na posła na sejm na październikowym sejmiku chełmskim w r. 1664. W grodzie chełmskim złożył protest przeciw próbującemu zakłócać obrady sejmiku Aleksandrowi Niezabitowskiemu. Na sejm 1667 r. posłował także z ziemi chełmskiej. W asekuracji królewskiej z maja t.r. w sprawie wynagrodzenia strat jakie poniosła szlachta ziem wschodnich w wyniku traktatu andruszowskiego został wyznaczony na komisarza do dystrybucji sumy pieniężnej, którą car obiecał w formie odszkodowania. Był także wybrany do kilku innych komisji sejmowych. Ponownie reprezentował ziemię chełmską na zerwanym sejmie zimowym, na sejmie abdykacyjnym oraz konwokacyjnym w r. 1668. Dużą aktywność rozwinął R. na konwokacji. W drugim dniu obrad zaproponował izbie, aby konwokacja nie przeciągnęła się powyżej dwóch tygodni, na co posłowie jednomyślnie się zgodzili. R. brał udział w dyskusji o kompetencjach sądów marszałkowskich, opowiadając się za obowiązywaniem ich postanowień także w czasie bezkrólewia. Sprzeciwił się dyskusji na temat szkód uczynionych na Podlasiu przez wojska lit. w r. 1667. Na sesji 23 XI R. nawoływał do wykonania przysięgi mającej zapewnić jednomyślność elekcji i zapobiec przekupstwu. Opowiedział się za zwołaniem pospolitego ruszenia i elekcją na wiosnę. Jego wypowiedź wywołała sprzeciw niektórych posłów i dyskusję w izbie, co zakłóciło przebieg sesji. Został wybrany na deputata (rezydenta) do boku interreksa Mikołaja Prażmowskiego, a także na deputata do rewizji klejnotów i archiwów kor. po abdykacji Jana Kazimierza oraz na komisarza z izby do rewizji ekonomii królewskich. Wiosną 1669 R. z ramienia stronnictwa francuskiego został rotmistrzem chorągwi kozackiej, wystawionej przez szlachtę ziemi chełmskiej. Stało się to przyczyną konfliktu (trwającego do lutego 1672) R-ego ze Stanisławem Stawskim, dowodzącym chorągwią wystawioną przez zwolenników elekcji Karola Lotaryńskiego. R. uczestniczył w elekcji 1669 r. i wybrano go do deputacji «ad pacta conventa». Prawdopodobnie był również posłem na sejm koronacyjny w t.r. w Krakowie i na wiosenny w r. 1670 (zerwany). Na sejmie zwycz. w jesieni 1670 został wyznaczony na deputata do komisji, której członkowie mieli za zadanie przywiezienie z Krakowa korony i insygniów koronacyjnych na przygotowywaną w Warszawie koronację arcyksiężnej Eleonory. Z tegoż sejmu był nadto wybrany na deputata komisji skarbowej w Rawie Mazowieckiej i brał udział w jej pracach na początku czerwca 1671 (R. otrzymał za to wynagrodzenie w wysokości 200 złp.).
R. uczestniczył w jesiennej kampanii ukraińskiej Jana Sobieskiego w r. 1671. Na zwołanym 1 XI t.r. w Bracławiu kole generalnym wojska kor. został wybrany na posła od wojska na sejm. Został też deputatem od wojska do rozdziału hiberny. Chorągiew R-ego z grupą regimentarza Stanisława Wyżyckiego została rozlokowana w okolicach Trościańca i poniosła porażkę 24 XII t.r., zaskoczona przez oddziały P. Doroszenki. Pod koniec lutego 1672 R. wraz z posłem od wojska przybył na sejm do Warszawy. Podczas audiencji w izbie senatorskiej 28 II t.r. czytał daną im przez wojsko instrukcję. Ponownie przyjechał do Warszawy w początku czerwca t.r., powtórnie posłując od wojska na sejm (rozpoczęty 13 V t.r.). Zajmował się sprawą wypłaty żołdu chorągwiom, które brały udział w bitwie pod Trościańcem, a potem zostały opłacone przez Sobieskiego. Latem 1672 chorągiew kozacka R-ego została umieszczona na załodze Kamieńca Podolskiego i broniła twierdzy podczas oblężenia przez wojska tureckie. Nie wiadomo jednak, czy R. był wówczas przy swojej jednostce. We wrześniu t.r. R. był w obozie pod Gołębiem i podpisał 14 X konfederację prokrólewską. W czasie obrad koła pod Lublinem (10 XI) podczaszy chełmski Piotr Gorajski oskarżył R-ego o wystąpienia antykrólewskie. Spór uspokoił marszałek konfederacji Stefan St. Czarniecki. Tymczasem chorągiew R-ego znajdowała się w obozie J. Sobieskiego i przystąpiła do prohetmańskiej konfederacji pod Szczebrzeszynem (23 XI 1672). Wg uchwały sejmu pacyfikacyjnego (z 1673 r.) w skrypcie «ad archivum» chorągiew dymową R-ego zaliczono do jednostek tzw. starego zaciągu i włączono do komputu z dn. 1 V 1673 r. Na jej czele walczył R. w zwycięskiej kampanii 1673 r., uczestniczył w bitwie chocimskiej (11 XI); brał również udział w działaniach grupy Mikołaja H. Sieniawskiego w Mołdawii – do stycznia 1674. Był na sejmie konwokacyjnym (w r. 1674) i podpisał akt konfederacji jako rotmistrz królewski. Na elekcję (kwiecień–czerwiec t.r.) posłował z woj. ruskiego. Został wybrany do komisji mającej nadzorować przekazanie Zamościa i reszty nieprzekazanych jeszcze dóbr ordynacji zamojskiej z rąk Stanisława Koniecpolskiego na rzecz Marcina Zamoyskiego. Suffragia na Jana III podpisał z woj. ruskim.
Podczas jesiennej kampanii 1674 r. uczestniczył w zdobyciu Baru, potem Kalnika, Bracławia i Niemirowa. Wiosną 1675 walczył pod Pawołoczą, Szarogrodem i Czerniechowcami, dowodząc chorągwią w królewskim pułku jazdy pancernej. W sierpniu t.r. walczył w zwycięskiej bitwie z Tatarami pod Lwowem. Na sejm koronacyjny 1676 r. R. posłował z woj. ruskiego. Na sesji dn. 7 II t.r. podczas rugów zakwestionowano ważność jego mandatu poselskiego. Zarzucono R-emu, że ciąży na nim wyrok sądu kapturowego. R. bronił się jednak bardzo energicznie, pozyskał przychylność izby i zastrzeżenia wycofano orzekając, że osądzona sprawa nie należała do kompetencji sądu kapturowego, lecz do Trybunału Kor. W czasie sejmu został mianowany 15 II podkomorzym chełmskim. R. brał udział w kampanii 1676 r., odpierając ze swą jednostką ataki wojsk tureckich i tatarskich na polski obóz pod Żórawnem (23 IX – 14 X t.r.). W walkach tych chorągiew jego straciła ok. 1/3 żołnierzy; wg planów redukcji wojska i uchwały sejmu styczniowego 1677 r. została zlikwidowana w II ćwierci t.r. R. posłował na sejm grodzieński (1678/9 r.). We wrześniu–październiku 1679 uczestniczył w pracach komisji skarbowo-wojskowej we Lwowie. Na sejmie 1683 R. został wybrany na deputata do układania projektów konstytucji sejmowych oraz na komisarza do rozmów z Moskwą. R. nie brał jednak udziału w pracach tej komisji.
W r. 1668 R. wraz z żoną otrzymał wójtostwo w miasteczku Luboml (ziemia chełmska). W t.r. sprzedał dobra Bożydar, Rzecznia i kilka innych wsi w tej ziemi (za sumę 30 tys. złp.) chorążemu różańskiemu Mikołajowi K. Podoskiemu. W r.n. pożyczył od Michała Radziejowskiego, kanonika warszawskiego, 60 tys. złp. na zakup dóbr Chodcze (Chutcze), Petryłów i Woła Petryłowska w ziemi chełmskiej, które nabył za konsensem królewskim (z października 1671) od Pawła Michała Stokowskiego, stolnika owruckiego, i jego żony Konstancji. W listopadzie t.r. wojsko kor. w swej instrukcji na sejm prosiło o wynagrodzenie zasług R-ego w formie asekuracji powyższej sumy na tych dobrach lub przyznania mu prawa emfiteutycznego. R. zmarł zapewne wkrótce po r. 1683.
Z małżeństwa zawartego między r. 1665 a 1668 z wdową po Andrzeju Wiśniowskim, podstarościm grodzkim chełmskim, Zofią z Świrskich, córką Wacława, cześnika przemyskiego, R. pozostawił syna Tomasza Jana (zm. ok. 1750), chorążego chełmskiego (od 4 II 1676), star. wisztynieckiego w r. 1695, posła z ziemii chełmskiej na sejm, w r. 1715 marszałka ziemi chełmskiej w konfederacji tarnogrodzkiej.
PSB (M. K. Podoski); Uruski; – Gierowski J., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wr. 1953 (syn Tomasz Jan); Kłaczewski W., W przededniu wojny domowej w Polsce, L. 1984; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898 III 79; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976; tenże, Sejm grodzieński 1678–1679, Wr. 1985 s. 143; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., VII cz. 2 s. 414; tenże, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką. Stosunki polsko-rosyjskie 1667–1672, W. 1968; – Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 r. wraz z aktem konfederacji, Oprac. A. i K. Przybosiowie, Wr. 1972; Grabowski A., Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski, Kr. 1845 II 151; Lustracja woj. ruskiego 1661–1665 r., Wr. 1976 cz. III s. 199–201; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, I cz. 1 i 2; Relacja na sejm koronacyjny 1676 r. o pierwszym dwuleciu rządów Jana III, Wyd. J. Woliński, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 10: 1937 s. 129; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958 s. 61, 62, 208; Vol. leg., IV 944, 950, 959, 1023, 1035, 1038, 1041, 1063, V 32, 37, 48, 51, 75, 206, 243, 261, 281, 299, 677, 685; Woliński J., Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XIII cz. 1 s. 248; – AGAD: Metryka Kor. t. 206 k. 149v.–150, 496–490v., t. 209 k. 19v.–20, 92v.–93, Sigillata nr 1 k. 232, nr 3 k. 153v., nr 4 k. 68v., nr 5 k. 412v., nr 12 k. 37v.–38, 128, nr 13 k. 4 (Tomasz Jan), Libri Legationum nr 25 k. 338, ASK dz. II nr 62 k. 55 (rachunki sejmowe 1672 r.), nr 63 s. 176, 198 (rachunki sejmowe 1676 r.), ASW dz. 85 nr 83 s. 84–134 (rejestry popisowe chorągwi kozackiej S. Suchodolskiego z l. 1654–62), nr 96 s. 132–147 (rejestry popisowe chorągwi kozackiej F. Kobyłeckiego z l. 1664–7), nr 103 s. 80–81, nr 106 s. 212–225 (rejestry chorągwi pancernej R-ego z l. 1673–6), Arch. Zamoyskich nr 484 k. 1141–1142, 1144, 1178, 1182, 1184 (listy R-ego do M. Zamoyskiego z l. 1678–81), nr 532, 576, 1601, 2887 (listy Tomasza Jana Romanowskiego do Zamoyskich z l. 1693–1741), Arch. Publ. Potockich nr 33 s. 312–313; B. Czart.: rkp. 162 s. 493–497, rkp. 163 s. 678, 683–685, 689–690, 695, 720, rkp. 169 s. 547–548, rkp. 174 s. 23–25, nr 425 s. 410–414, nr 470 s. 81 (list Tomasza Jana z r. 1715); – Kartoteka posłów sejmowych w Red. PSB.
Marek Wagner