Pac Jan Kazimierz h. Gozdawa (zm. 1653), pisarz litewski, poseł do Moskwy. Był synem Jana, woj. mińskiego (zob.), i Zofii z książąt Wiśniowieckich. Występował czasami tylko z imieniem Kazimierz. P. w l. 1616–18 studiował w Akad. Wil., następnie przebywał w odziedziczonych po ojcu dobrach Czartorysk i Wołodzimierka na Wołyniu. Dn. 8 VII 1622 na czele licznego oddziału złożonego ze swoich poddanych i zwerbowanych lisowczyków urządził krwawy zajazd na majętność Okońsk (inaczej Wola Kukolska), należącą do Marka Hulewicza. Poszkodowany wniósł następnie skargę do ksiąg grodzkich łuckich, zarzucając P-owi zamordowanie kilku poddanych, spalenie ich ciał oraz podpalenie dworu i karczmy w Okońsku. W listopadzie 1627 wraz z braćmi otrzymał zgodę króla na ustąpienie dóbr lennych Jelna (woj. brzeskie) Bazylemu Kopciowi, kaszt. nowogródzkiemu, które następnie wykupił w r. 1631 od sekretarza królewskiego Jakuba Ogrodzińskiego. Na ten okres przypadają początki jego działalności publicznej w woj. wołyńskim. Podpisał 9 III 1630 protestację szlachty wołyńskiej na poborcę podymnego Michała Liniewskiego, oskarżającą go o nadużycia w czasie wykonywania funkcji. Podczas bezkrólewia 1632 r. brał udział w sejmiku kapturowym w Łucku. Dn. 3 VI t. r. podpisał kaptur woj. wołyńskiego. W r. 1633 został deputatem na Trybunał Litewski, na którym powierzono mu funkcję marszałka. Po skończonych sądach P. z własnym pocztem udał się do obozu pod Smoleńsk. Za udział w wojnie smoleńskiej Władysław IV pozwolił mu w kwietniu 1634 wydzierżawić dobra lenne Jelna na okres trzech lat, następnie 13 II 1635 wydał przywilej potwierdzający prawo P-a do Jelnej, a 28 II t. r. nadał przywilej na myto mostowe w Dolcach (woj. połockie) i Berezynie (woj. mińskie) na rzekach Usaczy i Poni. W tym też okresie P. zaczął używać tytułu dworzanina królewskiego. W r. 1635 był posłem na sejm nadzwycz. z woj. połockiego, na którym wyznaczono go na deputata na Trybunał Skarbowy, obradujący od 15 IV 1636 w Wilnie. W czasie tego sejmu przy poparciu stryjecznego brata Stefana Paca, podskarbiego w. lit., bezskutecznie ubiegał się o urząd chorążego nadwornego litewskiego. Dopiero w maju 1639 został mianowany, za wstawiennictwem królowej Cecylii Renaty, pisarzem litewskim po postąpieniu Krzysztofa Gosiewskiego na województwo smoleńskie. W r. 1640 P. był posłem na sejm z woj. połockiego.
Mimo funkcji poselskich i urzędu pisarstwa lit. P. nie odgrywał większej roli politycznej. W latach trzydziestych i czterdziestych XVII w. zajmowały go przeważnie kłopoty majątkowe i zatargi z wierzycielami, wskutek których wytoczono mu przynajmniej kilkanaście procesów. Skłonność do pieniactwa, burzliwy charakter i nieprzyjaźń kanclerza lit. Albrychta Stanisława Radziwiłła spowodowały, że otrzymał co najmniej sześć wyroków skazujących na banicję. Jedynie w l. 1647–8 P. nie prowadził żadnych sporów sądowych na skutek uchwały sejmowej zawieszającej wszystkie jego sprawy. Związane to było z powierzeniem mu, wraz z Adamem Kisielem, kaszt. kijowskim, funkcji posła wielkiego do cara Aleksego Michajłowicza z zadaniem załagodzenia drażliwej sprawy pomyłek w tytułach carskich oraz dalszego skonkretyzowania polsko-rosyjskiego przymierza przeciwko Tatarom. Wskutek spóźnienia P-a, który dotarł do Moskwy dopiero w końcu 1647 r., Kisiel «odprawił legację» samodzielnie. Po powrocie z Moskwy P. złożył królowi w początku kwietnia 1648 w Wilnie sprawozdanie ze swej misji. Publiczną relację złożyli posłowie, każdy oddzielnie, dopiero na sejmie konwokacyjnym 22 VII 1648 w Warszawie.
Zakończenie poselstwa umożliwiło P-owi zajęcie się trudnymi sprawami prywatnymi. Prawdopodobnie na skutek działu rodzinnego po rezygnacji z Czartoryska objął majętności położone na terenie W. Ks. Lit.: Stare Bereziny, Dolce i Male Dolce (woj. połockie), Berezynę i Korsakowicze (woj. mińskie) oraz Zawadkowszczyznę (woj. brzeskie). Kłopoty majątkowe zmusiły go do zastawienia w r. 1645 majętności Dolce Mikołajowi i Krystynie Tyszkiewiczom i do sprzedaży za zgodą króla w r. 1650 dóbr lennych Jelna Michałowi Gedeonowi Tryznie, podskarbiemu w. lit., i jego żonie Marcybelli z Wodyńskich za 32 000 zł. Uzyskane sumy pozwoliły na zaspokojenie w znacznym stopniu pretensji głównych dłużników: Pawła Czerniewskiego i podkomorzyny bielskiej Szczęsnej Brzozowskiej. Jednocześnie dzięki nadaniom Jana Kazimierza poprawił swą sytuację materialną. Otrzymał bowiem w grudniu 1650 zastawione dobra Dolce, spadłe na króla prawem kaduka po bezpotomnej śmierci Tyszkiewiczów, a w styczniu r. n. król dał mu przywilej na trzyletnie moratorium od płacenia długów. Zmarł P. w końcu 1653 r. Urząd pisarza litewskiego oddano po P-u już 8 I 1654 Aleksandrowi Naruszewiczowi, a jeszcze 15 I t. r. określono go jako «tylko co zmarłego».
P. dwukrotnie zawierał związki małżeńskie, oba bezpotomne. Po raz pierwszy ożenił się z Heleną, córką Wilhelma Stetkiewicza Zawierskiego, podkomorzego brasławskiego, która występowała jako jego żona w l. 1631–5. Ok. r. 1643 poślubił Annę, córkę Piotra Wołłowicza, podkomorzego trockiego, wdowę po kniaziu Janie Władysławie Sołomereckim, marszałku pińskim. Po jej śmierci w r. 1669 dobra P-a odziedziczył jego bratanek Konstanty Władysław (zob.).
Historia nauki polskiej, Wr. 1974 VI 495 (mylnie utożsamiony ze starszym bratem Janem, w zakonie bernardynów – Aurelianem); Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XI, XVIII; Arch. Jugo-Zap. Rossii, Cz. II t. 1, Cz. VI t. 1; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, I; Burniewicz Sz. K., Łabędź Konstancjej Zawiszanki, Wil. 1651; Michałowski J., Księga Pamiętnicza, Kr. 1864 s. 487; Monumentum virtuti dominus Theodori Tiskiewicz, Wil. 1618; Radziwiłł, Memoriale, II–IV; Vol. leg., III 906; Wojna P., Auspicatissimus domini Eustachii Wołowicz, Wil. 1616; Wojna W., Nobilitatem parentem domini Eustachii Wołowicz, Wil. 1616; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. II nr 1197, Dz. V nr 6956 cz. 2 s. 301, cz. 3 s. 445 nr 11205, Sumariusz Metryki Lit. t. VII k. 267v., 285v., t. VIII k. 105v., 117, 167, 173v., 272v., 288v., 297v., t. IX k. 2v., 5v., 38v., 88, t. XIV k. 85v., 91, 101v.; Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, nr 85 (bez paginacji); B. Czart.: rkp. 1352 s. 241 (Herbarz litewski Wojciecha Kojałowicza z r. 1658); B. Uniw. Wrocł.: rkp. Akc. 1949/440 (Steinwehr III) k. 251–252.
Henryk Lulewicz