Leszczyński Jan h. Wieniawa (zm. 1535), kasztelan brzesko-kujawski i starosta radziejowski. Syn Kaspra, podkomorzego kaliskiego (zob.), i Zofii z Oporowa, brat Rafała, bpa płockiego (zob.). Dzięki protekcji brata Rafała, wówczas sekretarza królewicza Zygmunta, dostał w r. 1505 ekspektatywę na podkomorstwo kaliskie po śmierci lub cesji ojca. Należał do zwolenników kandydatury Zygmunta I i podpisał jego akt elekcji w r. 1506. Na urzędzie podkomorskim spotykamy go w r. 1512. Jeździł na Węgry do króla Władysława i do kardynała ostrzyhomskiego. Zdawał z tego sprawę w r. 1514 królowi Zygmuntowi w Wilnie. W l. 1519–23 był poborcą województw wielkopolskich; w r. 1523 procesował się z mieszczanami brzeskimi o opłatę targowego, a jako jeden z komisarzy królewskich godził t. r. rajców płockich w analogicznej sprawie ze starostą płockim Mikołajem Niszczyckim. Podkanclerzy Piotr Tomicki polecił mu w r. 1523 objąć w zarząd dobra biskupstwa płockiego na rzecz mianowanego właśnie biskupem brata L-ego Rafała. Dokonał tego wspólnie z Janem z Oporowa w r. 1524 i administrował pułtuskimi dobrami przez cały czas rządów swego brata. Ok. 21 II 1525 otrzymał kaszt. brzeską kujawską. Mianowany przez prymasa Jana Łaskiego starostą dóbr arcybiskupich gnieźnieńskich i żnińskich, uchwałą kapituły gnieźnieńskiej z lipca 1527 r. powołany został na jej protektora i obrońcę przed zamachami szlachty na dobra duchowne, a głównie przed zagrożeniem ze strony niejakiego Sokoła. T. r. po śmierci brata Rafała biskupa, popadł w poważny zatarg z kapitułą płocką, która go oskarżała o prowadzenie w porozumieniu ze starostą płockim Niszczyckim lekkomyślnej i marnotrawnej gospodarki w dobrach biskupich. W r. 1528 wiódł zawzięty spór z Piotrem Gamratem, który zrazu zrzekł się prepozytury kościoła Św. Michała w Płocku na rzecz Sokołowskiego, pasierba L-ego, ale potem zrzeczenie to cofnął. W zatargu tym, w którym nie obeszło się bez gwałtów, a i krew się polała, nowy bp płocki Andrzej Krzycki popierał Gamrata, zaś P. Tomicki trzymał stronę L-ego, jednak prymas Łaski przyznał ostatecznie prepozyturę Gamratowi ostro karcąc L-ego. W r. 1533 był L. surogatorem powiatów kaliskiego i konińskiego.

Mimo ścisłych związków z kołami duchownymi był L. protektorem Krzysztofa Hegendorfera, który dedykował mu w r. 1534 swe drukowane w Wittenberdze dziełko „Stichologia seu ratio scribendarum versuum” i był nauczycielem jego syna Rafała. Zrazu obok braci: Rafała, stryjecznego (późniejszego kaszt. przemęckiego), i Rafała, rodzonego, był współdziedzicem Leszna z przyległościami, ale z działu w r. 1520 wziął wsie Drzeczkowo, Wolikowo i Wyciążkowo w pow. kościańskim oraz bogatą dzierżawę starostwa radziejowskiego. Był też dziedzicem Przygodzic i Gołuchowa w pow. kaliskim. Dzierżawił młyny i cło w Kaliszu oraz cła wodne i ziemskie łęczyckie, radziejowskie i bydgoskie. Zmarł na krótko przed 30 VI 1535. Jego żoną była (od r. 1518) Maria de Marcellanges, Francuzka, wdowa po Jarosławie z Wrzący Sokołowskim, kaszt. lędzkim i staroście kolskim. Stąd jej dożywocie na tym starostwie przeszło i na L-ego. Fundowała w r. 1522 ołtarz w kolegiacie radziejowskiej. Z tego małżeństwa byli: syn Rafał, kaszt. śremski (zob.), i córka Dorota, żona Stanisława Siewierskiego, kaszt. konarskiego.

Estreicher; Boniecki; Niesiecki; – Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Hartleb K., Piotr Gamrat, Lw. 1938; Karwowski S., Leszczyńscy h. Wieniawa, „Mies. Herald.” R. 7: 1914 s. 74–6; Łukaszewicz J., O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkiej Polsce, P. 1835 s. 20; Nowacki J., Archidiecezja poznańska, P. 1964 II; Sipayłłówna M., Działalność kulturalna rodu Leszczyńskich, „Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk” 1935; – Acta capitulorum, I; Acta Tom., III, VI, X, XVII; Arch. Kom. Hist. AU, Kr. 1916 X 143, 342; Matricularum summ., IV; Niemcewicz J. U., Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, W. 1822 I 384, 385; – Arch. Państw. w P.: Kalisz Ziem. 22 k. 106, Kościan Ziem. 19 k. 53, Poznań Grodz. 15 k. 248v., 16 k. 435, 480v., 610.

Włodzimierz Dworzaczek