Modzelewski Jan (1875–1947), fizyk, przemysłowiec, dyplomata. Ur. 7 IV w Chmielówce w pow. proskurowskim (płoskirowskim), był synem Ludwika, właściciela ziemskiego, i Władysławy z Kosseckich. W l. 1886–93 pobierał nauki w gimnazjum w Odessie, a potem w l. 1894–8 studiował na uniwersytecie w Liège i ukończył go w stopniu kandydata nauk przyrodniczych. W l. 1899–1901 kontynuował studia na uniwersytecie we Fryburgu, w l. 1901–4 pracował na tymże uniwersytecie, a w r. 1908 uzyskał doktorat z fizyki na podstawie pracy o kondensatorach. Założył w r. 1901 fabrykę kondensatorów we Fryburgu, która po dwu latach przekształciła się w spółkę akcyjną „Société Générale des Condensateurs Électriques”. Nabywając w r. 1905 patenty kondensatorów Ignacego Mościckiego na kraje Europy Zachodniej (z wyjątkiem Polski), spółka rozwinęła się w dużą fabrykę. M. był jej głównym właścicielem i dyrektorem do marca 1919. W r. 1903 został akcjonariuszem spółki „Société de l’Acide Nitrique” we Fryburgu, której kierownikiem technicznym był Mościcki. W latach późniejszych M. wszedł do zarządu tej spółki (istniejącej do r. 1929). W l. 1910–14 M. podjął pracę naukową na uniwersytecie genewskim w dziedzinie psychologii eksperymentalnej i z tego zakresu publikował artykuły w genewskim czasopiśmie „Archives de Psychologie”.

Już przed wybuchem pierwszej wojny światowej M. miał umocnioną pozycję finansową i towarzyską w Szwajcarii romańskiej, do czego przyczyniło się także jego małżeństwo (1904) z pochodzącą z rodziny fryburskiej hr. Isabellą de Diesbach de Belleroche. W czasie wojny M. współpracował z działającym w Vevey od 27 I 1915, a powstałym w Lozannie Komitetem Generalnym Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, wchodząc w skład jego zarządu. Uczestniczył od lutego 1915 w pracach nad przygotowaniem, redakcją i publikacją „Wielkiej Encyklopedii Polskiej” (później noszącej tytuł „Encyklopedii Wiedzy o Polsce”). W l. 1915–19 był sekretarzem, następnie generalnym sekretarzem zarządu redakcji Encyklopedii, członkiem dwu komisji: naukowej fryburskiej i rewizyjnej, a następnie od 1 IV 1915 Komisji Wydawniczej. Obok Erazma Piltza, Kazimierza Lutostańskiego, Henryka Sienkiewicza i Antoniego Osuchowskiego sprawował kontrolę polityczną nad pracami redakcyjnymi. Pod względem politycznym M. zbliżony był do obozu endecko-realistycznego. W zarządzie Centralnej Agencji Polskiej (CAP) powstałej 25 sierpnia 1915 objął funkcję sekretarza generalnego, należał do tajnego Koła Politycznego, utworzonego w listopadzie t. r. spośród członków Agencji. Brał udział w naradach poprzedzających powstanie Komitetu Narodowego Polskiego (KNP) w czerwcu 1917 w Paryżu, a następnie jako bliski współpracownik Erazma Piltza został mianowany przedstawicielem KNP w Szwajcarii. Rozgałęzione stosunki i znajomości w Szwajcarii ułatwiły mu działalność na tym stanowisku. W grudniu 1917 z ramienia KNP prowadził rozmowy z przedstawicielem Rady Regencyjnej Eustachym Sapiehą. W kwietniu 1918 wziął udział w kongresie rzymskim «narodów uciskanych» przez Austro-Węgry. Nawiązał szczególnie bliskie kontakty z delegaturą American Red Cross (ARC) w Szwajcarii i pośredniczył w przekazywaniu zapomóg z funduszów ARC dla polskich uchodźców i emigrantów w okresie od października 1918 do maja 1919. Wszedł także w skład utworzonego w tym celu Polish-American Relief Committee.

W dn. 15 II 1919 M. został radcą Misji Polskiej w Bernie w V stopniu służbowym. Ignacy Paderewski mianował go 28 IV polskim chargé d’affaires w randze radcy legacyjnego I kl. i przekazał mu jednocześnie kierownictwo poselstwa Polskiego w Bernie. Dn. 14 VIII 1919 podpisane zostały listy uwierzytelniające dla M-ego jako ministra pełnomocnego i posła nadzwycz. III kl. Ministrem pełnomocnym i posłem nadzwycz. II kl. został 10 VIII 1923, od 1 IV 1927 w IV stopniu służbowym. Pod kierunkiem M-ego poselstwo odnotowało liczne sukcesy już od r. 1919, zwłaszcza w dziedzinie informacji politycznej, nastawionej wtedy na rozpoznanie sytuacji w Niemczech i stopnia zagrożenia dla spraw polskich na Górnym Śląsku, plebiscytów na Warmii i Mazurach, działalności związków odwetowych w Niemczech południowych. Poselstwo prowadziło też intensywną akcję informacyjną, rozpoznając działalność organizacji syjonistycznych i emigracyjnych ukraińskich. M. współpracował ściśle z Delegacją Polską przy Lidze Narodów (LN). M. in. w grudniu 1920 «oddał duże usługi» (jak stwierdziła Delegacja w raporcie dla MSZ) w zabiegach o wybór Rumunii zamiast Czechosłowacji do Rady LN. Dzięki opinii Delegacji Polskiej, popartej wnioskiem pierwszego delegata Paderewskiego, M. został mianowany trzecim delegatem pełnomocnym Rządu Polskiego na II Zgromadzenie LN w dn. 22 VIII 1921. Od tego czasu niejednokrotnie wchodził w skład Delegacji Polskiej na poszczególne sesje Zgromadzenia LN. Z ramienia Polski podpisał 23 VII 1923 w Lozannie traktat przyjaźni, umowę handlową i konwencję osiedleńczą z Turcją. Jako delegat polski przedstawił 1 II 1924 Normanowi Davisowi, przewodniczącemu Komisji LN do spraw Kłajpedy, postulaty rządu polskiego w tej sprawie. W imieniu rządu polskiego podpisał 7 III 1925 traktat koncyliacyjno-arbitrażowy ze Szwajcarią.

W latach tych M. znalazł się w trudnej sytuacji finansowej na skutek wydatków związanych z publikacją angielskiej edycji „Wielkiej Encyklopedii Polskiej”. Sam pokrył sumę kilkudziesięciu tysięcy franków, lecz dalsze zobowiązania za druk wynosiły ok. 100 000 franków. M. starał się o pomoc Wydziału Narodowego Polskiego w Ameryce (nominalnego wydawcy „Encyklopedii”), której jednak wobec trudności finansowych Wydziału nie otrzymał. W lutym 1924 M. apelował do Paderewskiego o «jedno słowo… do rodaków amerykańskich»; poparcie Paderewskiego załatwiło sprawę tylko częściowo i 13 XII 1924 M. prosił go o pomoc w wysokości 15 000 franków, które Paderewski nadesłał i obiecał, że o dalsze sumy będzie się starał jego agent w Stanach Zjednoczonych Józef Kazimierz Orłowski. W r. 1932 M. został mianowany delegatem Polski na międzynarodową konferencję rozbrojeniową. Przy współudziale M-ego gospodarcze stosunki polsko-szwajcarskie, oparte na ramowej konwencji handlowej z 26 IV 1922, zostały w latach trzydziestych ujęte i rozwinięte w wielu umowach (jak np. układ poufny z 3 II 1934, protokół dodatkowy z 20 IX 1936, układ z 31 XII 1936, z 30 VI 1937). W dn. 31 X 1938 został przeniesiony w stan spoczynku, a stanowisko posła w Bernie objął, sprawujący równocześnie nadal funkcje stałego delegata do LN, Tytus Komarnicki. M-emu powierzono wtedy czysto formalny nadzór nad muzeami pamiątek polskich w Solurze i Raperswilu, którymi jako poseł polski opiekował się mocą uchwały Rady Ministrów od 28 II 1923 (w r. 1936 nadzorował remont zamku w Raperswilu i 25 lipca otworzył stałą wystawę «Polska Współczesna»).

Po wybuchu drugiej wojny światowej Rząd Polski na emigracji mianował M-ego delegatem Polskiego Czerwonego Krzyża na Szwajcarię. Ponieważ jednak M. od czasu przejścia na emeryturę nigdy nie opuszczał Fryburga, funkcje związane z tym stanowiskiem (głównie kontakt z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża w Genewie) pełnił zastępca M-ego Stanisław Radziwiłł (syn Janusza). W jesieni 1939 M. zainicjował powołanie w Szwajcarii towarzystwa pomocy ofiarom wojny, p. n. Pro Polonia, którego był jednym z dwu prezesów; większość miejsc w zarządzie powierzył swoim fryburskim przyjaciołom, co nie uzyskało towarzystwu większej popularności w innych kantonach, zwłaszcza protestanckich. Z inicjatywy i pod kierunkiem M-ego przygotowana została trzytomowa encyklopedia wiedzy o Polsce „Pologne 1919–1939”, która ukazała się w l. 1946–7 (Neuchâtel). M. zmarł 14 III 1947 we Fryburgu. Był odznaczony m. in. Orderem Polonia Restituta III i II kl., francuską Legią Honorową III kl.

Z małżeństwa z Isabellą de Diesbach de Belleroche, M. nie miał dzieci.

Fot. zbiorowa w: „Niepodległość” T. 14: 1936 s. 16; – Album sterników państwa pol., s. 262–3 (fot.); Europa. Vol. II: European Who’s Who, London (1934); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. Geogr., I 592; Who’s Who in Central and East Europe 1933/34, Zurich 1935; toż 1935/36, Zurich 1937; Polska służba zagraniczna po 1 wrześniu 1939 roku, Londyn 1954 s. 80; Rocznik Służby zagranicznej RP, W. 1932–9; – Chronologia stosunków międzynarodowych Polski, 1924–1926, W. 1958; toż 1933–1935, W. 1960; toż 1936–1937, W. 1961; Kozłowski Cz., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, W. 1966; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1965; Pułaski M., Z dziejów genezy „Europy wersalskiej”, Wr. 1974; Seyda M., Polska na przełomie dziejów, P. 1927–31 I–II; – Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1973–4 I–III; Gawroński J., Dyplomatyczne wagary, W. 1965 s. 49–51, 54, 59; Modzelewski J., Wspomnienia z pobytu Prezydenta we Fryburgu Szwajcarskim w latach 1900 do 1913, w: Profesor Ignacy Mościcki. Życie i działalność na polu nauki i techniki, [Praca zbiorowa], W. 1934 s. 29–33; Nasza droga. Dzieje 2-giej Dywizji Strzelców Pieszych. Francja – Szwajcaria 1939–1945, Londyn 1960 s. 411; Protokoły posiedzeń KNP w Paryżu z okresu od 2 października 1918 do 23 stycznia 1939 r. (wybór), w: Najnowsze dzieje Polski. Mater. i studia z okresu 1919–1939, W. 1959 s. 116, 127–9, 131–3, 164; Szembek J., Diariusz i teki Jana Szembeka, Londyn 1969 III; – AAN: Akta Erazma Piltza, sygn. 2, 4, 159, 160, Arch. Ignacego Jana Paderewskiego, sygn. 593, 594, 1527, CAP, sygn. 1, Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa, sygn. 70, 72, Komitet Narodowy Polski, sygn. 2143, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 824, 826, 5052, 5053, 5058, 5063, 5064, 7526, Poselstwo RP w Bernie, sygn. 10, 54, 72, 73, 74, 85, Prezydium Rady Ministrów, Prot. Pos. t. 21, 24, 35, Rekt. 3, t. 4 poz. 4, cz. VIII, Karty osob.: MSZ nr 198, Société de l’Acide Nitrique, sygn. 1–2, 4, 5; – Informacje Zygmunta Kallenbacha z Genewy.

Andrzej Piber