Moszowski (Mosovsky, Moschovius, Moschovinus, Poloni, Polonus) Jan (koniec XVI w. – ok. 1660), minister ariański i propagator arianizmu na Słowacji. Pochodził z miasteczka Mošovce w północno-zachodniej Słowacji, które należało wówczas do protestanckiej rodziny Révayów i był może potomkiem żonatego księdza wywodzącego się z Polski. Początkowo uczył się w ewangelickich szkołach słowackich w Bytczy i Żylinie, potem zaś podążył do Polski, gdzie studiował zapewne na ariańskiej akademii rakowskiej. Tam przyjął arianizm, został duchownym tego wyznania i pomocnikiem kaznodziei w słynnym zborze podgórskim w Lusławicach. W ramach planowej chyba akcji misyjnej jako młody jeszcze człowiek wyjechał w r. 1615 na Słowację. Pretekstem do odwiedzenia ojczyzny były sprawy spadkowe i rodzinne, ale M. wybrał nietypową trasę podróży (Orawa–Bánovce–Trenczyn–Mošovce), starał się rozmawiać o kwestiach religijnych ze znajomymi pastorami i rektorami szkół, rozdarowywał im książki ariańskie i korespondował z nimi. Propaganda ta miała pewne powodzenie, szczególnie w samych Mošovcach, gdzie zdołał zyskać przychylność mieszczan i ich kaznodziei Macieja Lochmanna. Dn. 30 I 1616 M., goszczący w rodzinnym miasteczku, na polecenie patrona luteranizmu na Słowacji palatyna Jerzego Turzona został uwięziony w siedzibie palatyna – Bytczy. Superintendent trenczyńsko-liptowsko-orawski Eliasz Láni po naradzie z Turzonem zwołał dla rozpatrzenia sprawy M-ego synod do Bytczy na 26 II t.r. M-emu groziła kara śmierci, ale ujęli się za nim wysłannicy patrona Rakowa, wojewodzica podolskiego Jakuba Sienieńskiego. W rezultacie M. został na zawsze proskrybowany z Królestwa Węgierskiego (do którego należała Słowacja).
Resztę życia M. spędził w Polsce. Dn. 1 X 1617 wpisał się w Rakowie po łacinie i słabą czeszczyzną do sztambucha Andrzeja Lubienieckiego, podkreślając jednocześnie, iż jest Słowakiem (Sclavus). W tym mniej więcej czasie ożenił się z córką ariańskiego poety, Ślązaka Szymona Pistoriusa, który poświęcił swemu zięciowi dwie łacińskie elegie. Terytorialnie związał się M. z Sądecczyzną, która stanowiła nadal główny punkt wyjściowy braci polskich do kontaktów z Południem. Od dwudziestych lat XVII w. do r. 1647 kierował zborem w Rąbkowej (Ropkowej), w l. 1648–56 pracował zaś w jednym z najważniejszych zborów ariańskich w Lusławicach, ale pod nadzorem młodszego od siebie Andrzeja Wiszowatego, gdyż choć władał już wtedy dobrze językiem polskim, to jednak intelektualnie nie przekraczał średniego poziomu, a w dodatku stracił zaufanie współwyznawców. Dopuścił się bowiem jakichś gorszących wykroczeń, z których musiał się kajać w l. 1654–5. Jako minister podawał się za szlachcica i osiągnął sporą zamożność. W l. 1619–46 pożyczał często różnowierczej szlachcie sądeckiej kilkusetzłotowe sumy (najwyższa 2000 złp.), a jeszcze w marcu 1655 pozywał o dług przed sąd ziemski czchowski Piotra Wierzbiętę, dziedzica Bielska. W r. 1645 przekazał jakieś majętności swemu synowi, «szlachetnemu» Andrzejowi Moszowskiemu, a przed r. 1649 wydał córkę Annę za niebogatego szlachcica małopolskiego Andrzeja Kałaja (brata wybitnego duchownego kalwińskiego Daniela). M. zmarł zapewne w ostatnich latach pobytu arian w Polsce, a jego syn wyemigrował do Siedmiogrodu.
Potomkiem Moszowskich był niewątpliwie zamożny lekarz unitariański Jan Mosowszky vel Mossoczy (1769–1854), którego nagrobek zachował się we wsi Nagyajta (Aita Mare) blisko Braszowa.
Chmaj L., Bracia polscy, W. 1957; Kvačala J., Dejiny reformácie na Slovensku, Lipt. Sv. Mikuláš 1935; Mocko J., Eliáš Láni a jeho doba, Ružomberok 1902 s. 40–7; Urban W., Propaganda braci polskich na Słowacji w pierwszej ćwierci XVII stulecia, w: Otázky dějin střední a východní Evropy, Brno 1971; tenże, Studia z dziejów antytrynitaryzmu na ziemiach czeskich i słowackich w XVI–XVII wieku, Kr. 1966; – Bock, Historia antitrinitariorum, I; Monumenta evangelicorum Aug. Confessionis in Hungaria historica, Ed. A. Fabó, Pest 1861 I 13–14; Pistorius S., Sacra epigrammata… octernio XVI, XVII, [Raków b.r.]; Sandius Ch., Bibliotheca antitrinitariorum, W. 1967; Smalcius V., Refutatio orationum I. Vogelii et I. Penschelii, Raków 1617 (wstęp k. A2 r.); Sprawozdanie z poszukiwań na Węgrzech, Kr. 1919; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Sand. t. 127 s. 189–190 i in.; B. Czart.: rkp. 1403 s. 16 (autograf M-ego); Ewang. Arch. Państw. w Budapeszcie: rkp. V. 18 s. 154–171; Štátny archiv Levoča: Oddelenie II, pudło „Fraternitas XXIV parochorum Scep.”, fasc. „Privilegia Scepusiacorum pastorum”, składka „Processus in negotio Ioannis Mossovini…”.
Wacław Urban