Sulatycki Jan Nepomucen Walerian (1781?–1865), kapitan wojsk polskich, marszałek szlachty guberni podolskiej.
Ur. prawdopodobnie w rodzinnym majątku Jurkowce (pow. mohylowski) na Podolu, był młodszym synem Franciszki z Mrozowickich oraz Wojciecha, w r. 1760 posła sejmiku halickiego do sejmiku generalnego woj. ruskiego, od r. 1770 skarbnika, w l. 1771–5 wojskiego, od r. 1788 podkomorzego lwowskiego, właściciela Jurkowiec i klucza jurkowieckiego. S. miał brata Kałacera (Kołacera) Goldiniego (1776?–1860), majora wojsk rosyjskich, oraz siostry: Weronikę, żonę Franciszka Giżyckiego, pułkownika WP, właściciela Krasnopola i Mołoczek w pow. żytomierskim oraz Kustowiec i Słobódki Kustowieckiej w pow. winnickim, Mariannę (zm. 1822), żonę Maksymiliana Trzecieskiego, i Zofię, żonę Zachariasza Hołowińskiego, marszałka pow. bohusławskiego, dziedzica Prucek Wielkich w pow. kaniowskim.
Wg Antoniego Rollego służył S. w Legionach Jana Henryka Dąbrowskiego. Na początku XIX w. przebywał w Paryżu, gdzie ożenił się z Francuzką; żona nie przeniosła się na stałe do Jurkowiec i mieszkała z synem we Francji, dokąd S. od czasu do czasu przyjeżdżał. W czasie wojny polsko-austriackiej 1809 r. wstąpił w czerwcu do oddziału jazdy podolskiej płk. Augustyna Trzecieskiego. Wraz z nim przedostał się w lipcu t.r. do Galicji; tutaj oddział został przekształcony w 6. p. ułanów wojsk galicyjsko-francuskich z Trzecieskim jako dowódcą, a następnie, rozkazem ks. Józefa Poniatowskiego z 28 VIII, w 15. p. ułanów armii Ks. Warsz. W pułku tym awansował S. 13 VIII 1810 do stopnia kapitana. W czasie kampanii rosyjskiej 1812 r. był w nim dowódcą oddziału; pułk poniósł wtedy znaczne straty. Na rozkaz gen. Dominika Dziewanowskiego, 25 X t.r. przemaszerował S. z resztkami swojego oddziału ze Słucka do Hłuska, gdzie znalazł się pod komendą kpt. Józefa Zwolińskiego, dowódcy 3. baonu w 6. pp. S. uczestniczył w przygotowywaniu osłony przeprawy przez Berezynę; 25 XI dostał się do niewoli rosyjskiej pod Bobrem. Został uwolniony prawdopodobnie pod koniec r. 1814; dymisję z WP otrzymał 16 XII 1815.
S. osiadł w Jurkowcach i zajął się gospodarowaniem; wraz z ojcem wzniósł w 1. ćwierci XIX w. dwukondygnacyjny pałacyk. Po wybuchu powstania listopadowego S., znany z patriotyzmu, cieszący się powszechnym szacunkiem i przede wszystkim mający doświadczenie wojskowe, brany był pod uwagę jako kandydat na naczelnika powstania na Podolu. Dn. 20 III 1831, na zjeździe szlachty w Hubniku, wybrany został zaocznie na jednego z siedmiu członków, utworzonej w lutym t.r. Rady Centralnej Tow. Patriotycznego Podolskiego (zwanej później Juntą), która miała przygotować powstanie na Podolu. S., który dystansował się od wszelkich działań politycznych, nie przyjął członkostwa w Towarzystwie i odmówił akcesu do powstania. Mimo to, na zjeździe wojskowych w Gliniańcu 31 III, rozpatrywano ponownie jego kandydaturę na naczelnego dowódcę korpusu kawalerii podolskiej; ostatecznie jednak na naczelnika powstania na Podolu wybrano gen. Benedykta Kołyszkę. Po upadku powstania w grudniu t.r. wygrał S. wybory na marszałka szlachty guberni podolskiej. Car Mikołaj I nie zatwierdził jednak tego wyboru i wskazał na marszałka drugiego kandydata szlachty, Konstantego Przeździeckiego. Niebawem, w styczniu 1832, został S. wybrany przez szlachtę na prezesa Sądu Głównego Podolskiego (II Dep. Spraw Cywilnych) i ukazem z 7 I t.r. otrzymał carską nominację. Wybierany kilka razy, utrzymał to stanowisko przez 25 lat, mimo starań kijowskiego gen.-gubernatora D. Bibikowa, aby zastąpić wybór na ten urząd mianowaniem. W tym okresie większą część roku mieszkał S. w Kamieńcu Podolskim, a w Jurkowcach spędzał głównie miesiące letnie. W r. 1846 został wylegitymowany ze szlachectwa i wpisany do części VI „Księgi szlachty guberni podolskiej”. Z racji funkcji prezesa sądu, korespondował i spotykał się w Kamieńcu (1846) oraz Rzymie (1848) z Zygmuntem Krasińskim, który zaangażował się w sprawy majątkowe na Podolu Delfiny Potockiej oraz jej brata, Aleksandra Komara.
Działalność publiczną łączył S. nadal z wzorowym prowadzeniem gospodarstwa. W Jurkowcach stosował płodozmian, w r. 1844 jako jeden z pierwszych na Podolu założył cukrownię i wielką plantację buraków. W Izraiłówce, leżącej w kluczu jurkowieckim, rozwinął hodowlę owiec mołdawskich (tzw. czuszek) i produkował bryndzę, sprzedawaną na Podolu. W r. 1850 kupił od Feliksa Barczewskiego leżący nad Dniestrem majątek Ladawa (pow. mohylowski), gdzie zorganizował wydobycie fosforytów. Na posadzie lekarza dominialnego i lekarza domowego zatrudnił w r. 1855 Antoniego Rollego, z którym się zaprzyjaźnił. Uchodził za opiekuna włościan; zlikwidował karę chłosty i był zwolennikiem reformy uwłaszczeniowej. W swoich majątkach utrzymywał szkółki i lazarety. We dworze w Jurkowcach «koncentrowało się życie guberni» (Rolle), szlachta podolska ustalała tam m.in. nazwiska przyszłych kandydatów na stanowiska marszałków powiatowych, dyskutowała o reformie uwłaszczeniowej, przedsięwzięciach rolniczo-przemysłowych, organizowała zbiórki pieniężne dla wracających zesłańców i emigrantów. Gospodarz był małomówny i drażliwy, «zdania swoje najczęściej wyrażał monosylabami, skinieniem głowy lub marszczeniem nastrzępionych dużych brwi, które z pogodnym jego obliczem kłóciły się, ale z wydatnymi i ściśniętymi usty i krótko po żołniersku ostrzyżoną czupryną dawały twarzy rycerski wyraz, budzący zaufanie» (Z. Starorypiński). Prowadzenie przez wiele lat domu otwartego, a także namiętność do gry w karty, doprowadziły go do zadłużenia u brata, Kałacera. Nie wiadomo, jaki był udział S-ego w wojnie krymskiej 1853–6, ale po jej zakończeniu otrzymał na pamiątkę brązowy medal «na Andriejewskoj lentie» i złoty krzyż «wojennogo dostoinstwa».
W r. 1857 został S. wybrany na marszałka szlachty guberni podolskiej; ustąpił wówczas z funkcji prezesa Sądu Głównego Podolskiego. Wraz z innymi marszałkami gubernialnymi uczestniczył t.r. w uroczystościach koronacyjnych cara Aleksandra II. Od maja 1858 był prezesem Gubernialnego Komitetu Włościańskiego gub. podolskiej. Należał do Komisji aprowizacji publicznej oraz przewodniczył Komitetowi zajmującemu się więzieniami. W l. pięćdziesiątych był S. rzeczywistym radcą stanu. Przed zbliżającą się wizytą cara Aleksandra II (1 X 1859) w Kamieńcu Podolskim podpisał wraz z marszałkami powiatowymi z Podola adres, w którym dziękowano za pozwolenie oswobodzenia włościan oraz proszono o przywrócenie języka polskiego w szkołach i sądach; ostatecznie adres, wstrzymany przez władze gubernialne, nie trafił do rąk cara. W r. 1860 przebywał S. w Paryżu, gdzie spotykał się z polskimi emigrantami. Jako marszałek gubernialny przyjął 3 IV 1861 opracowany przez szlachtę projekt „Ustawy Podolskiego Rolniczego Towarzystwa”; został on jednak odrzucony przez cara. T.r. przestał S. pełnić funkcje marszałka gubernialnego i prezesa Gubernialnego Komitetu Włościańskiego. Zmarł w r. 1865, został pochowany w Chrzanówce w grobie rodzinnym. Był odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari (potwierdzenie 9 XI 1819) oraz orderami: św. Anny II kl. z cesarską koroną i św. Stanisława II kl.
W małżeństwie z nieznaną z nazwiska Francuzką o imieniu Luiza miał S. syna, Kazimierza (ok. 1805–1868?), który w młodym wieku ożenił się, wbrew woli ojca, z Teresą Starożyńską, córką duchownego greckokatolickiego; prawdopodobnie doprowadziło to do zerwania stosunków z synem; po śmierci S-ego właścicielem Jurkowiec został jego bratanek, January Sulatycki (zob.). Jako wdowiec, S. ożenił się z Julią z Uruskich, córką Łukasza Uruskiego, marszałka szlachty pow. mohylowskiego; w czasie pełnienia przez S-ego funkcji marszałka gubernialnego małżeństwo zakończyło się rozwodem (Julia wyszła ponownie za mąż za Jana Bielickiego).
Portret ołówkiem przez Ch. Massarda w Paryżu znajdował się w zbiorach syna, Kazimierza Sulatyckiego; – Górski P. Pobóg, Powiat mohylowski w guberni podolskiej. Opis geograficzno-historyczny wszystkich miast, miasteczek, wsi…, Kr. 1902; Marczyński W., Statystyczne, topograficzne i historyczne opisanie guberni podolskiej, Wil. 1822 II; PSB (Rolle Antoni); Pułaski, Kronika, I–II; Słown. Geogr. (Chrzanówka, Izraiłówka, Jurkowce, Ladawa); – Aftanazy, Dzieje rezydencji, IX; Beauvois D., Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793–1914, L. 2005; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Komorowski J., Polskie życie teatralne na Podolu i Wołyniu do 1813 roku, Wr. 1985; Kulczycki J. S., Sulatycki T., Sulatyccy herbu Sas, Londyn 1994 (bibliogr.); [Rolle A. J.] Dr. Antoni, Gawędy historyczne, Oprac. W. Zawadzki, Kr. 1966 I, II; tenże, Po małych drogach, „Kłosy” 1884 nr 979, 983; tenże, Zatarg wołyński 1859 r. Kartka z życia J. I. Kraszewskiego, „Przew. Nauk. i Liter.” T. 17: 1889 s. 6–7, 222; Sienkiewicz J., Wyprawa do Odessy. Fragment z dziennika, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V; Staszewski J., Generał Dominik Dziewanowski, P. 1933; Szpoper D., Pomiędzy caratem a snem o Rzeczypospolitej. Myśl polityczna i działalność konserwatystów polskich w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w latach 1855–1862, Gd. 2003; Wroński A., Powstanie listopadowe na Wołyniu, Podolu i Ukrainie, W. 1993; Zasztowt L., Kresy 1832–1864. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej, W. 1997; – Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1979 I, II; Gołyński A., Pamiętnik podolskiego powstania 1830–1831 roku, Oprac. E. Kozłowski, W. 1979; Jełowicki A., Moje wspomnienia, W. 1970; Krasiński Z., Listy do Delfiny Potockiej, W. 1975 II, III; Pamiatnaja knižka podol’skoj guberni na 1859 god, Kamenec-Podol’sk 1859 s. 32, 40, 45; Spisok dvorjan, vnesennych v dvorjanskuju rodoslovnuju knigu podol’skoj guberni, Kamenec-Podol’sk 1897; Starorypiński Z., Borowski K., Między Kamieńskiem a Archangielskiem. Dwa pamiętniki powstańców z 1863 roku, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1986; Walewski W., Wspomnienia o Podolu, „Pam. Kijowski” (Londyn) T. 3: 1966; Wrotnowski F., Powstanie na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w roku 1831, Lipsk 1875 s. 111–13; – Informacje Mariana Wolskiego z Kr. na podstawie Deržavnyj archiv Chmielnickoj oblasti w Kamieńcu Podolskim: F. 226 (Kazionnaja Pałata) op. 80 spr. 521 s. 11 (spis ziemian z pow. mohylewskiego, którzy w 1809 r. wyszli z Augustynem Trzecieskim do Galicji) – fond ten uległ zniszczeniu.
Jolanta Sikorska-Kulesza