Odrowąż Jan (właściwie Jan ze Sprowy) h. Odrowąż (zm. 1450), sekretarz królewski, arcybiskup lwowski. Był synem Dobiesława, podkomorzego ruskiego (zob.), bratem Piotra, woj. ruskiego (zob.), i Pawła, kaszt. lwowskiego (zob.). W r. 1423 był sekretarzem królewskim, występując jako «Johannes Odrowansch notariusz» (w literaturze historycznej identyfikowany mylnie z młodszym krewnym Janem ze Sprowy, także sekretarzem królewskim i późniejszym arcbpem gnieźnieńskim (zob.). W kancelarii królewskiej pozostawał jeszcze w r. 1433, a i później w czasie pobytu na Węgrzech wykonywał prace w kancelarii króla Władysława Warneńczyka, zaopatrując redagowane przez siebie dokumenty własną formułą relacyjną. Służba publiczna oraz działalność kościelna O-a w dwudziestych i w pierwszej połowie lat trzydziestych XV w. jest słabo znana, wiadomo jednak, że one właśnie i protekcja możnych krewnych miały wpływ na jego dalszą karierę. Arcybiskupstwo lwowskie zawdzięczał poparciu królowej Zofii i wstawiennictwu u króla jej szwagra Eliasza, woj. mołdawskiego. Po śmierci w r. 1436 Jana Rzeszowskiego O. jako prepozyt lwowski objął arcybiskupstwo nie bez przeszkód, gdyż kapituła katedralna lwowska dokonała już wyboru, mającego początkowo nawet aprobatę królewską, kanonika Sylwestra Zdziechowskiego (na życzenie króla zrzekł się on potem nominacji). Niechęć kanoników do O-a szybko przekształciła się we wrogość, ponieważ O., wykorzystując potęgę i wpływy na Rusi brata Piotra, pozbawił członków kapituły dochodów z młynów lwowskich i posiadłości ziemskich, którymi uposażył ich poprzedni arcybiskup. Spierających się stron nie zdołał pogodzić sąd Wincentego Kota, arcbpa gnieźnieńskiego, i sprawę wniesiono przed sobór bazylejski, który pod koniec 1443 r. uznał pretensje kanoników lwowskich oraz potwierdził im owe dochody specjalnym przywilejem. O. nie podporządkował się wyrokowi soboru, wzmogło to jeszcze konflikt z kanonikami, których (Franciszka dziekana, Piotra Próchnickiego i Mikołaja Olchowskiego) obłożył 21 II 1448 ekskomuniką za przywłaszczenie siłą dochodów z młynów lwowskich oraz za kłamliwe przedstawienie sądowi arcybiskupa gnieźnieńskiego, jakoby dobra te posiadali z woli króla i zostali w nie wwiązani za decyzją Piotra Odrowąża, woj. lwowskiego. Spór z kapitułą rozszerzył się także na wrogo nastawionych do O-a mieszczan lwowskich. Jednego z nich (Piotra Schyrmana) dosięgnęła ekskomunika O-a (23 II t. r.) za wtargnięcie do kościoła i zamordowanie duchownego. W związku z tym pozostaje list kapituły metropolitalnej do rajców lwowskich z 20 XI t. r., w którym zobowiązuje się ona na polecenie króla bronić mieszczan od wszelkich prześladowań, na które mógłby ich narazić O., jako arcybiskup lwowski.
Zatarg ten rzutuje na stosunek O-a do soboru bazylejskiego i w ogóle do koncyliaryzmu oraz przeprowadzonej przez Kurię rzymską poza soborem unii z Kościołem wschodnim. Do r. 1440 O. stał przy Eugeniuszu IV i w sierpniu t. r. odprawił synod prowincjonalny we Lwowie pod wyłączną obediencją papieża rzymskiego, nie zaznaczając jednak na razie swego stosunku do niepopularnej w Polsce unii florenckiej. Wkrótce potem jednak, jako pierwszy z polskich dostojników kościelnych, uznał sobór bazylejski; zapewne wpływ na to wywarł traktat mistrza Jakuba z Paradyża oraz powiązani z Odrowążami i koncyliarystycznie nastawieni cystersi z klasztoru w Mogile (J. Fijałek). W r. 1441 złożył O. obediencję Feliksowi V (za pośrednictwem swojego archidiakona Grzegorza Cieniawy z Mysłowic, doktora dekretów oraz profesora Uniw. Krak.) i z początkiem sierpnia t. r. otrzymał w nagrodę wiele łask oraz przywilejów, a nadto (przed 8 II 1442) uzyskał godność legata soboru na Polskę, Ruś, Litwę i Mołdawię. Kiedy jednak z końcem 1443 r. O. nie poddał się wyrokowi w sprawie zatargu z kapitułą lwowską, jego stosunki z soborem bazylejskim uległy oziębieniu, a nawet – jak się przypuszcza – za sprawą soboru popadł w ekskomunikę, która ciążyła na nim aż do śmierci. Sprawa ta budzi jednak różne wątpliwości. Jeżeli bowiem klątwą obłożył O-a istotnie sobór, to fakt ten automatycznie odsuwałby go od koncyliaryzmu i stwarzałby szanse ponownego porozumienia się z papieżem rzymskim, a więc i uwolnienia od soborowej ekskomuniki. Kontakty O-a z Mikołajem V, następcą Eugeniusza IV w Rzymie, dają się udokumentować listami papieskimi z l. 1447–8, w treści których nie znajdujemy śladu niesubordynacji O-a wobec Kurii rzymskiej. Ponieważ wiadomo na pewno, iż O. zmarł obłożony ekskomuniką, a śmierć jego nastąpiła w r. 1450, nie da się wyłączyć, iż owe cenzury mogły go dotknąć (za dawne lub nowe przewinienia) po r. 1448 ze strony Mikołaja V.
W r. 1440 O. wziął udział w wyprawie Władysława Warneńczyka po koronę węgierską, zlecając 20 IV wszystkie swoje sprawy przed sądami świeckimi w kraju na przeciąg roku specjalnemu pełnomocnikowi. Pobyt O-a na Węgrzech nie był jednak długi, gdyż 8 VIII t. r. przebywał już we Lwowie, gdzie doglądał budowy kościoła metropolitalnego p. wezw. Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny. Ponownie pojawił się w Budzie we wrześniu 1442. Wyjednał wtedy u króla kilka ważnych dla siebie przywilejów, m. in. (30 IX) konfirmację dawnego (1423) aktu Władysława Jagiełły w sprawie ograniczenia wpływów kościoła schizmatyckiego (super stringendarum sectam schismaticam) na Rusi; zezwolenie (1 X) na lokację miasta arcybiskupiego o nazwie Bartatów koło Gródka Jagiellońskiego (na gruncie osady Bartoszowa Karczma) i zezwolenie (2 X) na wykup wsi Rzeczycany na Rusi od Jana Rzeczyczańskiego za 380 grzywien. Z początku 1443 r. oraz wiosną i latem r. n. O. przebywał w kraju, a 18 I 1445 spotykamy go już w Przemyślu; nie towarzyszył więc królowi w wojnie z Turkami i bitwie warneńskiej. Po śmierci króla Władysława Warneńczyka O. zaangażował się w sprawę wprowadzenia na tron polski Kazimierza Jagiellończyka i stąd zbliżył się do stronnictwa królowej Zofii Holszańskiej. Na zjeździe parczowskim w r. 1446 stanął na czele delegacji senatorów Królestwa, która udała się do Brześcia, aby skłonić ostatecznie królewicza do objęcia tronu. W czerwcu 1447 O. brał udział w uroczystej koronacji Kazimierza Jagiellończyka w katedrze wawelskiej, a w rok później uczestniczył w sejmie walnym w Lublinie. Dbałość O-a o dochody własne ujawnia nie tylko jego zatarg z kapitułą i mieszczanami lwowskimi, lecz także dziesiątki procesów ze szlachtą ruską przed sądami ziemskimi i grodzkimi Halicza, Lwowa i Przemyśla o lasy, łąki, role, woły i konie, a także o zbiegłych kmieci z obciążonych nadmiernie powinnościami feudalnymi wsi arcybiskupich. O. utrzymywał stosunki handlowe z Żydami i Ormianami lwowskimi, prowadził handel wołami. W r. 1446 skarżył przed sądem grodzkim Szachna, Żyda lwowskiego i celnika gródeckiego, o 300 grzywien. W sprawie długu pozwał też Nigela Ormianina i łaziebnika lwowskiego. O. utrzymywał kontakty z celnikami oraz żupnikami ruskimi. W r. 1448 pożyczył 129 grzywien Włochowi Krzysztofowi de Sancto Romulo oraz Januszowi i Mikołajowi ze Stradowa, celnikom lwowskim oraz żupnikom drohobyckim i gródeckim; procesował się z nimi później (1450) o zwrot długu. O ojcowiźnie O-a i dobrach przezeń nabytych nie posiadamy informacji źródłowych, jakkolwiek wiadomo z aktu podziału majątku pomiędzy Piotrem i Pawłem ze Sprowy z r. 1445, że O. je niegdyś otrzymał w dziale dóbr z pozostałymi braćmi: Mikołajem i Dobiesławem; stało się to w okresie, kiedy O. był sekretarzem królewskim (notarius aule regis), a więc przed r. 1436. Dobra arcybiskupie pozostawił w ruinie (Kallimach). Przyczynił się jedynie do budowy katedry lwowskiej, przeznaczając na ten cel znaczne sumy, ale głównie uzyskane z pobożnych zapisów mieszczan lwowskich.
O. zmarł nagle we wrześniu 1450, po otrzymaniu wiadomości o śmierci brata Piotra w bitwie z Mołdawianami. Po dwóch miesiącach od zgonu, po zniesieniu klątwy przez papieża, został pochowany w zakrystii katedry lwowskiej.
Dworzaczek, tabl. 108; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Hierarchia catholica medii aevi, II 124; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac., s. 524; – Dąbkowski P., Szkice średniowieczne, w: Księga ku czci W. Abrahama, Lw. 1930 I 151; Dąbrowski J., Władysław I Jagiellończyk na Węgrzech (1440–1444), W. 1922 s. 84, 85; Fijałek J., Mistrz Jakub z Paradyża i uniwersytet krakowski w okresie soboru bazylejskiego, Kr. 1900 I–II; Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i pierwszej połowie XV w., Kr. 1966 s. 85–6; Górski K., Ród Odrowążów w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald.” T. 8: 1928 s. 30, 60, 81; Grosse L., Stosunki Polski z soborem bazylejskim, W. 1885 s. 99; Kiryk F., Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Wr. 1967 s. 28; Maleczyńska E., Rola polityczna królowej Zofii Holszańskiej na tle walki stronnictw w Polsce 1422–1434, Lw. 1936; taż, Ruch husycki w Czechach i w Polsce, W. 1959; taż, Społeczeństwo polskie pierwszej połowy XV wieku wobec zagadnień zachodnich, Wr. 1947 s. 136; Pieradzka K., Uniwersytet krakowski w służbie państwa i wobec soboru w Konstancji i w Bazylei, w: Dzieje UJ, I; Prochaska A., Konfederacja lwowska 1464 roku, „Kwart. Hist.” R. 6: 1892 s. 734–8; – Akta grodz. i ziem., I, II, V, XII, XIII, XIV; Callimach Ph., Vita et mores Gregorii Sanocei, Ed. I. Lichońska, Varsoviae 1963 s. 43; Cod. epist. saec. XV, I 70; Długosz, Historia, V, VI; Liber cancellariae Stanislai Ciołek, Ed. J. Carol, Wien 1874 II 55; Materiały archiwalne wyjęte głównie z metryki litewskiej od 1348 do 1607, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890; Materiały do historii miasta Sambora 1390–1795, Wyd. A. Dörflerówna, Lw. 1936; Matricularum summ., IV; Pirawski T., Relatio status almae archidioecesis Leopoliensis, Wyd. K. J. Heck, Lw. 1893 s. 42, 43; Rozbiór krytyczny Długosza, I–II; Vet. Mon. Pol., s. 62 nr 91; Vitae archiepiscoporum Haliciensium et Leopoliensium per Jacobum Scrobissevium canonicum Leopoliensem editae, Leopoli 1628 karta K.; Zbiór dok. mpol., III nr 628, 629, VII nr 1939, 2135, 2139, 2141.
Feliks Kiryk