Oleśnicki Jan z Oleśnicy h. Dębno (zm. 1675), podkomorzy sandomierski, poseł sejmowy. Był synem Mikołaja, woj. lubelskiego (zob.), i Krystyny (Katarzyny) Palęckiej. Studiował (wpisany 5 XI 1622) na uniwersytecie w Ingolsztacie. Był posłem z woj. sandomierskiego na sejm nadzwycz. 1632 r., na sejm koronacyjny Władysława IV w r. 1633 (wyznaczony na deputata na Trybunał Radomski) oraz na sejm nadzwycz. w r. 1637. T. r. (19 V) został mianowany podkomorzym sandomierskim. Marszałkował 11 IX 1645 na sejmiku w Opatowie. Na przygotowywaną wojnę turecką wystawił w r. 1646 chorągiew husarską, liczącą 100 koni. Uczestniczył, jako poseł sandomierski, w konwokacji 1648 r. i wszedł do rady przy prymasie Macieju Łubieńskim. Coraz bardziej popularny w swoim województwie, był marszałkiem sejmiku w Opatowie 25 II 1649 i następnie – 10 III 1651. W r. 1653 wziął udział w kampanii żwanieckiej jako pułkownik wszystkich powiatów, a rotmistrz pow. radomskiego pospolitego ruszenia szlachty z woj. sandomierskiego; funkcje te powierzono mu na generalnym popisie pod Koprzywnicą 5 VI 1653; dn. 7 X t. r. stał jeszcze pod Kamieńcem. Po zawarciu układu pod Żwańcem z Tatarami oddał swego syna Stanisława jako zakładnika. Z końcem 1654 r. wystawił O. własną chorągiew kozacką (150 koni), którą przejął po nim w kwietniu 1657 wspomniany syn Stanisław. Na sejmiku w Opatowie 28 II 1659 wybrano O-ego na marszałka. W konflikcie między Janem Kazimierzem a Jerzym Lubomirskim stanął po stronie Lubomirskiego. Dn. 12 V 1666 wezwał uniwersałem szlachtę sandomierską na okazowanie pod Koprzywnicą na 31 V, naznaczając zarazem stawienie się pospolitego ruszenia w dn. 7 VI pod Sieciechowem. Wybrany na rotmistrza pow. sandomierskiego, dowodził Sandomierzanami w bitwie pod Mątwami (13 VII 1666).
W czasie bezkrólewia po abdykacji Jana Kazimierza 15 V 1669 został wybrany na pułkownika pospolitego ruszenia woj. sandomierskiego, zgromadzonego pod Sieciechowem koło Kozienic, a po elekcji stojącego 21 VI t. r. pod Ujazdem koło Opatowa. Wybierany na marszałka sejmików opatowskich 20 VIII 1669, 5 III i 14 IX 1671, był posłem do króla z woj. sandomierskiego 5 III 1671, posłem na sejm nadzwycz. w r. 1672. Za króla Michała należał do stronnictwa francuskiego i wraz z malkontentami podpisał 1 VII 1672 ich akt konfederacji. Na kampanię chocimską 1673 r. przyprowadził własną chorągiew kozacką, złożoną ze 100 koni. A w r. 1674 wziął udział w elekcji Jana III Sobieskiego; podpisał się jako podkomorzy sandomierski i rotmistrz królewski z woj. sandomierskiego. Zmarł w r. 1675.
Z małżeństwa z Zofią Kurdwanowską miał O. dwóch synów: Jana Zbigniewa (zm. po r. 1670), star. opoczyńskiego, żonatego z Anną Stanisławską, i Stanisława (zm. po r. 1668 jako ostatni po mieczu z rodu Oleśnickich), rotmistrza królewskiego i star. radziejowskiego, żonatego z Joanną Olędzką, córką Tomasza (zob.), oraz córkę Annę Zofię, za Ludwikiem Ciświckim, kaszt. międzyrzeckim.
Estreicher, XXXII 438, XIV 243, XXI 370, 371; Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński, III 339, VIII (tabl. rodowa); – Bąkowa J., Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego…, Kr. 1974 s. 154; Kubala L., J. Ossoliński, Lw. 1924; Majewski W., Bitwa pod Mątwami, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 VII cz. 1 s. 59; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; – Czaplewski P., Polacy na studiach w Ingolsztacie, P. 1914 s. 49, 88; Kochowski W., Annalium Poloniae Climacter I…, Cracoviae 1683 s. 396, 404; tenże, Annalium Poloniae Climacter III…, Cracoviae 1698 s. 224; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Pisma do wieku Jana Sobieskiego; Temberski, Roczniki; Vol. leg., III 794, IV 161, 175, V 290; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958–60 IV 512, V 500; – AGAD: Metryka Kor. 182 k. 253–253v.; B. PAN w Kr.: Teka Pawińskiego nr 21 k. 129, 131, 148, 156, 178, 182–183, 236, 331, 334, 336, 339, 373, 374–377, 393, 411; Kom. Nauk Hist. Oddz. PAN w Kr.: Kartoteka posłów sejmowych XVII w.
Adam Przyboś