Oleśnicki Jan (właściwie Jan Bochotnicki z Oleśnicy) h. Dębno (zm. 1532), wojewoda lubelski. Był wnukiem woj. sandomierskiego Jana (zob.), jedynym synem Jana Oleśnickiego (zm. przed r. 1482), tenutariusza lubowelskiego (1454) i dworzanina królewskiego, i Katarzyny ze Zbąskich z Kurowa. O. używał konsekwentnie nazwiska Bochotnicki, zamiast rodowego, a przybrał je od odziedziczonego po matce zamku bochotnickiego w ziemi lubelskiej. Od r. 1485 O. był dworzaninem królewskim. Brał udział w wyprawie mołdawskiej Jana Olbrachta, a w obozie pod Suczawą (28 IX 1497) odebrał z rąk króla dokument na dobra swego stryja Feliksa z Pińczowa, skonfiskowane mu za nieobesłanie wyprawy. W r. 1498 król mianował O-ego poborcą podatkowym, którym był przez kilka lat.
Po śmierci Jana Olbrachta O. poparł elekcję Aleksandra i stał się jednym z jego najbliższych współpracowników. W r. 1501 towarzyszył sprawowanemu przez Jana Pileckiego poselstwu na dwór francuski, a następnie posłował, wraz z kaszt. sandomierskim Mikołajem Kamienieckim i dziekanem lwowskim Janem Krowickim, na Wołoszczyznę w związku z ciągłym naruszaniem terytorium koronnego. W r. 1502 został wybrany na stałego wysłannika od Sandomierzan na zjazdy kolskie szlachty wielkopolskiej. Jeszcze t. r. wziął udział w sejmiku kolskim, który mianował go posłem do króla i panów litewskich. Król oczekiwał nieciepliwie posła kolskiego, o czym wspominał kardynałowi Fryderykowi, gdyż liczył na pomoc Wielkopolski w prowadzonej wojnie. Zjazd kolski zobowiązał jednak O-ego przede wszystkim do zasugerowania Aleksandrowi zawarcia pokoju lub rozejmu z Moskwą. Z kolei zlecił mu król misję dyplomatyczną do Prus, której głównym celem miało być przygotowanie odpowiedniego gruntu dla planowanego tam poselstwa Krzesława Kurozwęckiego, ponieważ O. był miłe widziany na dworze bpa warmińskiego Łukasza Watzenrode. Misja ta została w końcu zmieniona na oficjalne poselstwo, które O. odbył w drugiej połowie sierpnia 1502. Król przywiązywał do niego dużą wagę, gdyż chodziło nie tylko o ustalenie udziału panów pruskich w podatkach i ich pomocy wojskowej, lecz także o podjęcie kroków w związku ze stanowiskiem Maksymiliana I wobec Gdańska. W osobnej misji do biskupa warmińskiego O. miał omówić sprawę knowań w. mistrza w Rzeszy i w Rzymie, załatwić pożyczki od biskupa i od miast pruskich. Jesienią 1503 O. brał udział z delegacją węgierską w zjeździe granicznym polsko-mołdawskim zwołanym do Kołaczyna. Od r. 1505 za te «służby i fatygi» zaczęły nań spływać nagrody królewskie. Na sejmie radomskim dostał trzyletnią stację królewską z klasztoru sieciechowskiego oraz potwierdzenie przywilejów dla swego miasta Kamionki w Lubelskiem. Jesienią udał się na zjazd kolski. W początkach 1506 r. król mianował go kasztelanem małogoskim, a w marcu t. r. na sejmie lubelskim otrzymał O., wraz ze stryjem Feliksem, starostwo i tenutę chełmską oraz tenutę hrubieszowską. Tenże sejm powołał O-ego w skład poselstwa na najbliższy zjazd Stanów Pruskich w Malborku. Posłowie mieli również udać się do w. mistrza Fryderyka, ks. saskiego, i Bogusława X, ks. słupskiego.
Po śmierci Aleksandra O. poparł elekcję Zygmunta. W r. 1507 brał udział w sejmie krakowskim; uczestniczył w koronacji Zygmunta i poręczył statuty sejmowe. W l. 1508–9, jako jeden z komisarzy, zajmował się sprawą podziału spadku po śmierci Piotra Szafrańca z Pieskowej Skały, kaszt. wiślickiego. Dn. 21 VIII 1509 został zwolniony od wyprawy wojennej z powodu choroby, a w r. n., najpewniej ze względu na zły stan zdrowia, zrezygnował ze starostwa chełmskiego na rzecz krewniaka Wiktoryna Sienieńskiego; w r. 1511 brał udział w sejmie piotrkowskim; poręczył nadanie ziemi wiskiej księżnie Annie mazowieckiej i jej synom, a także sukcesję na Mazowszu. Pod koniec 1512 r. O. awansował na kasztelanię sądecką. W r. n. król osobnym listem wzywał go na czerwcowy sejm do Radomia. W r. 1514 został wyznaczony do komisji rozpatrującej przewlekłe spory podolsko-mołdawskie, a także, wraz z Wiktorynem Sienieńskim, do rozpisania pospolitego ruszenia w ziemi lubelskiej w zastępstwie woj. lubelskiego Mikołaja Firleja z Dąbrowicy. Dn. 17 X 1515 O. objął kasztelanię wiślicką. Pod koniec 1520 r. został wojewodą lubelskim. Brał t. r. udział w grudniowym sejmie bydgoskim, gdzie wyznaczono go do odbioru wyjątkowego pogłównego z rąk poborców pow. urzędowskiego.
W r. 1521 O. rozpatrywał spór mieszczan lubelskich z Żydami, a ponadto rozgraniczał królewskie Dzierzkowice od dóbr Jana Tęczyńskiego. Na sejmie krakowskim w r. 1523 przywiesił pieczęć do aktu w sprawie lenna mazowieckiego. W początkach 1524 r. rozgraniczał ropczyckie dobra królewskie od wsi Stanisława Tarnowskiego. Jesienią t. r. przebywał z królem we Lwowie. W r. 1528 sejm lubelski powołał go na komisarza do rozgraniczenia ziem łukowskiej i lubelskiej oraz W. Ks. Lit., a w r. n. sejm warszawski wybrał go na posła z ziemi lubelskiej i łukowskiej do króla na Litwę. O. poparł wybór królewicza Zygmunta na króla na sejmie piotrkowskim w r. 1529, a 20 II 1530 wziął udział w uroczystościach koronacyjnych. Był na styczniowym sejmie krakowskim w r. 1532, gdzie uzyskał kolejny przywilej targowy dla swego miasta Kamionki.
O. odziedziczył po ojcu część podzielonej w r. 1466 między czterech synów woj. sandomierskiego Jana fortuny Oleśnickich, a mianowicie: dom murowany na krakowskim placu zamkowym ze stajnią, wsie: Ujazd, Zwolę, Kujawki, Ujazdek, części w Mydłowie i Strzyżowicach, Boduszów, Łopatno, Łopacionkę, Wygiełzów, Wierzbkę, Dziewiątle, Gryzikamień, Unieszówkę, Brzezinki, Zaldów, Lenartowice, Iwaniska, Góry Wysokie; po matce zaś część klucza bochotnickiego ze wsiami Stok i Wierchoniów. Z dóbr tych wyposażył siostry: Annę, żonę woj. brzeskiego kujawskiego Mikołaja Kościeleckiego (zob.), następnie zamężną za Sieciejem z Grodźca (obecnie Grójec, w pow. sandomierskim), i Katarzynę, żonę woj. poznańskiego Andrzeja Szamotulskiego. Po śmierci stryjów Zbigniewa i Andrzeja O-emu przypadła część ich majątku: klucz pińczowski, Oleśnica z paru wsiami, wydzielonymi w r. 1466 z przypadłego jego ojcu klucza oleśnickiego, a także w Lubelskiem miasto Kamionka z wsiami Dłotlica, Dys, Rudka, Stoczek, Nasutów, Dąbrówka, Wola Siedliska i Siedliska. W r. 1521 wydzierżawił dożywotnio 2 domy na placu zamkowym w Krakowie od swego brata stryjecznego Stanisława Oleśnickiego (zob.). O. zmarł w r. 1532, po 1 VII.
O. był żonaty dwukrotnie: pierwszą jego żoną była Anna Duninówna z Prawkowic i Ujazdu (zm. 1520), drugą Anna, córka Piotra Herburta (zob.), która zmarła przed r. 1543. Obydwa małżeństwa były bezdzietne. Część majątku O-ego wraz z Oleśnicą odziedziczyli jego bracia stryjeczni, synowie Feliksa, natomiast 15 wsi w ziemi sandomierskiej i lubelska Kamionka z wsiami przypadły Burnecie, córce siostry O-ego Anny z małżeństwa z Sieciejem z Grodźca, żonie Andrzeja Lewickiego. Opiekunami spadku po O-m byli woj. lubelski Piotr Firlej z Dąbrowicy i kaszt. poznański Andrzej z Górki, którzy w r. 1543 regulowali sprawę posagu po śmierci drugiej żony O-ego z jej bratem Mikołajem Herburtem Odnowskim, wówczas kasztelanem przemyskim.
Kuraś S., Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, [w druku], (Bochotnica, Lublin); Dworzaczek; Halecki O., Dzieje unii Jagiellońskiej, Kr. 1920 II 21–2; – Acta Aleksandra; Acta Tom., II, III, VI, VII, XI, XII; Akta grodz. i ziem., VI; Akta Stanów Prus Król., IV; Arch. Sanguszków, V; Corpus Iuris Pol., III, IV 30, 139, 602; Iura Masoviae Terrestria, Wyd. J. Sawicki, W. 1973–4 II nr 237, III nr 300; Kod. mogilski; Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Oprac. J. Riabinin, L. 1938; Matricularum summ., II, III, IV; Starod. Prawa Pol. Pomn., VI 263; Teki Pawińskiego, I–II; Źródła Dziej., XIII–XIV; – AGAD: dok. perg. 6681 (z r. 1466 – podział dóbr Oleśnickich).
Franciszek Sikora