Szefler (Scheffler, Schöffler) Jan Piotr Ernest (1739 – ok. 1810), lekarz, mineralog, radca górniczy, kolekcjoner naturaliów.
Ur. 23 IX w Gdańsku, był synem Jana Gotfryda Schefflera (1704–1779), oficera garnizonu gdańskiego. Miał brata, Jana Gotfryda Ernesta.
Od r. 1756 uczył się S. w gdańskim Gimnazjum Akademickim, a od 24 IV 1760 kontynuował naukę na uniw. w Królewcu, gdzie 27 III 1761 został wpisany do albumu Wydz. Lekarskiego. W r. 1762 uzyskał tytuł doktora medycyny na podstawie Dissertatio medica inauguralis solvens quaestionem; An quatuor (!) Flores Cordiales sint vere cordiales? (Regiomonti). Po powrocie t.r. do Gdańska rozpoczął praktykę lekarską, prawdopodobnie też uczył. Później zajmował się przede wszystkim mineralogią, chemią, botaniką i obserwacjami mikroskopowymi. W r. 1763 został członkiem Gdańskiego Tow. Przyrodniczego (Naturforschende Gesellschaft); 2 V 1764 wygłosił w nim mowę ku czci jego założyciela, dr. Dawida Kade. Jako sekretarz Towarzystwa korespondował w l. 1765–6 z Józefem Aleksandrem Jabłonowskim oraz zamieścił w prasie informacje o finansowanych przez niego nagrodach w konkursie na prace naukowe. Podróżował w r. 1771 m.in. do Wielkiej Brytanii, gdzie poznał przyrodnika Jana Jerzego Adama Forstera. W l. 1777–80 był skarbnikiem, a w r. 1780 wicedyrektorem Towarzystwa. W zbiorze prac Towarzystwa „Neue Sammlung von Versuchen und Abhandlungen in Danzig” (Gd. 1778) ogłosił rozprawę pt. Beiträge zu den Untersuchungen über das Elektrum und den Lyncur der Alten, w której zajął się m.in. odróżnianiem bursztynu, topazu, onyksu i chalcedonu. W wychodzącym w Halle czasopiśmie „Naturforschender” opublikował artykuł pt. Abhandlungen von der Entstehung des Sandes. Prace S-a dobrze świadczą o jego erudycji i znajomości dorobku starożytnych, gorzej natomiast o umiejętnościach technologicznych. Był członkiem towarzystw naukowych: od r. 1771 członkiem korespondentem Tow. Naukowego w Getyndze, a od r. 1774 Tow. Przyrodniczego w Berlinie oraz Tow. ds. Popierania Sztuki, Manufaktur i Handlu w Londynie. Korespondował z wieloma wybitnymi uczonymi, m.in. z F. H. W. Martinim, Ch. J. Trewem oraz Forsterem, który w r. 1776, w ogłoszonej wraz z ojcem J. R. Forsterem pracy, nazwał nazwiskiem S-a odkrytą przez siebie w Nowej Zelandii roślinę (do rodzaju «Schefflera» należy wiele gatunków roślin z rodziny «Araliaceae»). Zgromadził S. bogatą bibliotekę oraz zbiór bursztynów (4 tys. sztuk), owadów, skamieniałych ryb, muszli i egzotycznych roślin. Jego bibliotekę i gabinet przyrodniczy zwiedzał w r. 1778 szwajcarski uczony Jean Bernoulli; wspólnie obserwowali 24 VI t.r. w Gdańsku zaćmienie Słońca, odwiedzili w Oliwie bp. warmińskiego Ignacego Krasickiego, goszczącego u opata Jacka Rybińskiego, a także gen. mjr. Pawła Czapskiego, natomiast u gdańskiego patrycjusza Karola Broena oglądali dzieła Jana Heweliusza: „Selenografię” i „Machina coelestis”.
W r. 1780 został S. zatrudniony (z pensją 50 dukatów) jako opiekun ogrodu w Jabłonnej pod Warszawą, należącej do bp. płockiego Michała Poniatowskiego; zamieszkał tam w jednym z pawilonów parkowych. Zaproponowano mu w r. 1781 napisanie podręcznika historii naturalnej dla KEN, lecz nie podjął się tego zadania. Prawdopodobnie w towarzystwie kurlandzkiego uczonego Jana Jakuba Ferbera brał udział w zainspirowanej przez króla Stanisława Augusta wycieczce naukowej, podczas której poznawał zasoby naturalne i urządzenia przemysłowe Małopolski. W r. 1782 oferował królowi sprzedaż swej kolekcji minerałów. Na pierwszym posiedzeniu (11 IV t.r.) powstałej dzień wcześniej Komisji Kruszcowej został powołany do grona ekspertów, którym powierzono zbadanie zasobów klucza kieleckiego, wydzierżawionego od biskupów krakowskich oraz rozpatrzono pozytywnie jego prośbę o włączenie do projektowanego (jednak nie powstało) Tow. Kruszcowego. Z przyznanymi na koszta podróży 60 dukatami wyruszył S. wiosną t.r., towarzysząc prezesowi Komisji Kruszcowej, bp. Krzysztofowi Hilaremu Szembekowi, m.in. do Miedzianki i Górna pod Kielcami; po powrocie sporządził raport. Proponowano t.r. w Komisji, by S. brał udział w poszukiwaniach soli koło Stężycy, lecz bp Szembek uznał, że może to wykonać ktoś inny za mniejsze honorarium. Niektórzy autorzy (Z. Rubinowski) uważają, że S. towarzyszył Szembekowi również w podróży we wrześniu i wykonał (być może z kimś do spółki) plan kopalni w Miedzianej Górze, pierwszy zachowany polski plan górniczy. Podczas pobytu w Warszawie przyjaźnił się S. z przebywającym tam członkiem gdańskiego Tow. Przyrodniczego Jerzym Antonim Schroederem, kontrolerem mennicy królewskiej.
S. odegrał istotną rolę w sprowadzeniu Forstera na stanowisko profesora historii naturalnej w Szkole Głównej W. Ks. Lit. W drodze do Wilna w r. 1784 Forster zatrzymał się u S-a w Warszawie, w domu chirurga wojskowego Augusta Otta przy ul. Bitnej; S. towarzyszył Forsterowi w dalszej drodze. Dn. 3 X 1785 gościli obaj w Łazienkach na obiedzie u króla. Dn. 23 IX 1784 w Nowogródku (wg Z. Wdowiszewskiego) otrzymał S. od Stanisława Augusta tytuł barona «z udostojnieniem herbu własnego». S. był różokrzyżowcem i należał do warszawskiej loży masońskiej «Göttin von Eleusis»; w r. 1787 miał siódmy stopień wtajemniczenia. Podtrzymywał związki z Gdańskim Tow. Przyrodniczym, które informował o warszawskich zbiorach przyrodniczych i któremu przesyłał dary. W czerwcu t.r. był w Krakowie, gdzie został członkiem honorowym Szkoły Głównej Kor. Od Magistratu Starej Warszawy wydzierżawił w r. 1788 na dwadzieścia lat posiadłość przy ul. Fawory (nr 1983), zamierzając założyć tam wytwórnię stali, piec i młyn walcowniczy; na tę budowę S. wyłożył ok. 80 tys. zł (wg A. Wejnerta), jednak inwestycja okazała się nieopłacalna i w r. 1793 umowę rozwiązano. Dn. 4 X 1788 otrzymał S. indygenat w księstwie siewierskim od biskupa krakowskiego (diecezją administrował wówczas bp sufragan Józef Olechowski); nobilitowany został dopiero w r. 1790 na Sejmie Wielkim (oblata 25 XI t.r.), a tytuł potwierdzono na sejmie grodzieńskim 1793 r.; w klejnocie herbowym uwidoczniono roślinę, nazwaną imieniem S-a.
Wybierając się w podróż za granicę, S. sporządził 22 IX 1789 (podpisaną m.in. z Piotrem Maleszewskim) Instrukcję dla zarządzającego ogrodem w Jabłonnie („Instrukcje gospodarcze dla dóbr magnackich i szlacheckich z XVII–XIX wieku”, Wyd. B. Baranowski i in., Wr. 1958 I), pozostawiając dyspozycje (głównie finansowe) swemu zastępcy. W październiku 1789 dotarł przez Trydent do Wenecji, gdzie przyłączył się do świty podróżującego po Europie prymasa Michała Poniatowskiego. W listopadzie t.r. w Bolonii Accademia Clementina nadała mu honorowy tytuł. W l. 1789–91 zwiedził Włochy, Szwajcarię, Francję, Holandię, Wielką Brytanię i Niemcy; podczas pobytu w Londynie korzystał ze zbiorów British Museum, a 13 I 1791 wraz z Poniatowskim uczestniczył w zebraniu Tow. Królewskiego, po czym, przez niego wprowadzony, był także na posiedzeniu 14 IV t.r. Niewykluczone, że S. (lub Antoni Szaster) został uwieczniony przez Petera Francisa Bourgeois na „Portrecie zbiorowym osobistości polskich we wnętrzu rotundy Banku Anglii” (1791). Następnie wrócił do Warszawy, gdzie po śmierci w r. 1790 Otta został właścicielem posesji przy ul. Bitnej (nr hipoteczny 2008). Po zgonie w r. 1794 prymasa Poniatowskiego pobierał przez pewien czas pensję od króla. Zgłoszony 28 IV 1804 jako «biegły naturalista» i posiadacz zbiorów, S. w r.n. został wybrany na członka przybranego Tow. Warszawskiego Przyjaciół Nauk. Uczone rozmowy z S-m lubił prowadzić Karol Lelewel, ojciec Joachima i Prota, który wspomina też serdecznie żonę S-a, «miłą kobietę». S. zmarł ok. r. 1810 w Warszawie. Wspomnienie o nim, napisane przez ks. Franciszka Czaykowskiego, odczytano 9 X 1814 na posiedzeniu Towarzystwa, podkreślając starania S-a o «użyźnienie i upięknienie piasków Jabłonny» oraz umiejętne łączenie «obszernej nauki z cnotą prawdziwą».
Wg Forstera był S. żonaty z Teresą, bratanicą Augusta Otta, a wg Angeli Sołtys jego żoną była od r. 1784 pochodząca z Holandii baronówna Elisabeth Wambaerl (zapewne van Baerll). Brak informacji o jego potomstwie.
Arnim M., Mitglieder-Verzeichnisse der Gesellschaft der Wissenschaften zu Goettingen (1751–1927), Goettingen 1928 s. 147; Chemisch-pharmazeutisches Bio- und Bibliographikon, Mittenwald 1938 s. 476; Das gelehrte Teutschland, oder Lexikon der jetzt lebenden teutschen..., Lemgo 1798 VII 81; Hist. Nauki Pol., II 363, VI; Kośmiński, Słown. lekarzów; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., III, V, IX; Poggendorff J. C., Biographisch-Literarisches Handwörterbuch zur Geschichte der Exacten Wissenschaften, Leipzig 1863 II 779–80; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1998 supl. 1; Weichbrodt D., Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert Klausdorf/Schwentine, [b.m.r.w.] I 438; – Czerniakowska M., Udział króla Stanisława Augusta w obchodach stulecia śmierci Jana Heweliusza, w: Mieszczaństwo gdańskie, Red. S. Salmonowicz, Gd. 1997 s. 273–4; D a nowska E., Komisja Kruszcowa w drugiej połowie XVIII w., „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 40: 1995; Hass, Sekta farmazonii warsz.; Jobert A., Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773–1794), Wr. 1979; Kleczkowski A. i in., Komisja Kruszcowa – geneza i zarys działalności. „Studia Kieleckie” Nr 1/41: 1984 s. 17, 23, 25; Kotarski E., Gdańska poezja okolicznościowa w XVIII wieku, Gd. 1970; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, I 280, III 77; Kurdybacha L., Stosunki kulturalne polsko-gdańskie w XVIII wieku, Gd. 1937 s. 48, 51, 70–1; Od króla Stanisława Augusta dar dla Gdańska, Oprac. S. Sychta, A. Klemp, Gd. 2008 s. 50, 81–2; Rubinowski Z., Interpretacja górniczo-geologiczna planu kopalni w Miedzianej Górze z 1782 roku, „Studia Kieleckie” Nr 1/41: 1984 s. 66–7, 78–80; Schumann E., Geschichte der Naturforschenden Gesellschaft zu Danzig, Danzig 1893 s. 17, 35, 61, 83, 141; Siemion I. Z., Chemiczne i alchemiczne próby Jerzego Forstera, „Analecta. Studia i Mater. z Dziej. Nauki” R. 4: 1995 z. 1 s. 80–1, 86, 88–9; tenże, Piotr Ernest Jan Scheffler, XVIII-wieczny gdańsko-warszawski przyrodnik i ekspert górniczy, tamże R. 7: 1998 z. 2 s. 141–54; Sołtys A., Opat z San Michel. Grand Tour prymasa Poniatowskiego i jego kolekcje, W. 2008; Swirida I., W poszukiwaniu ukrytych znaczeń: Park naturalny XVIII stulecia a wolnomularstwo, „Ars Regia” T. 3: 1993; Wejnert A., Starożytności warszawskie, W. 1848 II 160–2; Wójcik Z., Nad protokołami Komisji Kruszcowej Stanisława Augusta Poniatowskiego, „Studia Kieleckie” Nr 1/41: 1984 s. 38, 43; – Bernoulli J., Podróż po Polsce 1778, w: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, Oprac. W. Zawadzki, W. 1963 I, II; tenże, Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Polen in den Jahren 1777 und 1778, Leipzig 1779 I 242–5; Beschäftigungen der Berlinischen Gesellschaft Naturforschender Freunde, Berlin 1775 I s. XVI, XLIX; Biblioteka Stanisława Augusta na Zamku Warszawskim. Dokumenty, Oprac. J. Rudnicka, Wr. 1988 s. 131, 157, 180; Forster G., Briefwechsel mit S. Th. Sömmering, Hrsg. H. Bettner, Braunschweig 1877 s. 35, 58, 80, 85, 91, 99; tenże, Sämmtliche Schriften, Leipzig 1843 VII 220, 222, 277, 322; tenże, Tagebücher, Berlin 1914 (ind.); Forster J. R., Characteres generum plantarum, Londini 1776 s. 45–6; Goldbeck J. F., Litterarische Nachrichten von Preussen, Leipzig 1783 II 184–90; Księga Gimnazjum Gdańskiego, W.–P. 1974 s. 345; Die Matrikel der Albertus-Universität zu Königsberg i Pr., Bd. 2: 1657–1892, Hrsg. G. Erler, Leipzig 1911–13 s. 475; Lelewel P., Pamiętniki i diariusz domu naszego, Wr. 1966; Ostrowski T., Poufne wieści z oświeconej Warszawy, Wr. 1972; Protokoły posiedzeń Komisji Kruszcowej 1782–1787, Oprac. W. Różański, Z. J. Wójcik, Kielce 1987 s. 10, 20–3; Vol. leg., IX 194, X; – „Das jetzt lebende Danzig” 1763 s. 87, 89, 1780 s. 85, 1792 s. 86; „Roczn. Tow. Warsz. Przyjaciół Nauk” T. 10: 1817 s. 107 (błędnie jako Józef) s. 322, T. 15: 1822 s. 83; – B. Politechn. Gdań.: Protokoły Tow. Przyr. w Gd. za l. 1763–5, 1777–8 i 1780.
Małgorzata Czerniakowska