Pocek (właściwie nazwisko: Poczek) Jan, pseud. i krypt.: Jan Paprotny, J. P. (1917–1971), poeta. Ur. 4 V w Zabłociu koło Puław w małorolnej rodzinie chłopskiej, był synem Antoniego i Franciszki z domu Mańko. Dzieciństwo miał ciężkie, trudną też młodość. W r. 1930 ukończył siedmioklasową szkołę powszechną w pobliskim Markuszowie z wynikiem bardzo dobrym, ale warunki nie pozwoliły mu na dalszą naukę. P. stracił ojca wcześnie, toteż, choć najmłodszy z pięciorga rodzeństwa, musiał pozostać na gospodarstwie. Przed wojną wstąpił do Związku Młodzieży Wiejskiej RP «Wici», który wybitnie wpłynął na ukształtowanie jego osobowości. W piśmie tej organizacji („Wici”) debiutował w r. 1936 wierszami. W okresie okupacji P. podjął współpracę z „Orlimi Ciosami” (1943–4), pismem okręgu puławskiego Batalionów Chłopskich; był twórcą tytułu pisma, jego winietki, drukował też w nim wiersze o treści patriotycznej. Z tego czasu datowały się bliskie kontakty poety ze Stefanem Rodakiem (pseud. Rola) i Ludomirem Stasiakiem. Po wyzwoleniu, w r. 1944 związał się P. przez Leona Pokorę z gronem pisarzy chłopskich skupionych w utworzonym z inicjatywy Józefa Nikodema Kłosowskiego kręgu «Wieś Tworząca», a w r. 1945 został członkiem oddziału wiejskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich. W tym czasie zetknął się P. ze Stanisławem Piętakiem, któremu wiele zawdzięczał. Piętak przyczynił się do jego książkowego debiutu, którym był tom wierszy Zgrzebne pieśni (Ł. 1947), był redaktorem tej książki. W r. 1948, po ślubie z Marianną Wiśniecką, P. osiadł w sąsiedniej wsi Kaleń na gospodarstwie żony. Zaczęły się dla niego trudne lata, bowiem stan zdrowia nie pozwalał mu na ciężką pracę fizyczną, niezbędną w gospodarstwie rolnym. Pracował więc dorywczo w gminie, na budowie, w piekarni, jako magazynier w Markuszowie. W r. 1949 wyjechał do Warszawy, gdzie najpierw utrzymywał się z pracy fizycznej, później pracował w dziale rolnym czasopisma „Gromada” (potem „Gromada Rolnik Pol.”). W l. 1950–1 odbył ośmiomiesięczny kurs w Ośrodku Szkolenia Dziennikarzy. W r. 1957 P. został zwolniony z pracy i powrócił do Kalenia, by zająć się podupadłym gospodarstwem. Pogarszający się stan zdrowia spowodowany gruźlicą uniemożliwiał mu jednak pracę na roli jak i inny sposób zarobkowania na utrzymanie rodziny. W tym czasie wznowił zaniedbaną pracę literacką, w prasie lubelskiej i ogólnopolskiej pojawiły się jego nowe wiersze. Sporo utworów ukazało się w antologii „Wieś Tworząca” (L. 1962) oraz w osobnym tomiku Malwy (L. 1963). W r. 1965 P. został wiceprzewodniczącym Międzywojewódzkiego Klubu Pisarzy Ludowych (przekształconego później w Stowarzyszenie Twórców Ludowych). W r. 1966 był delegatem na Kongres Kultury Polskiej. W ostatnich latach życia wzmożonej aktywności pisarskiej P-ka towarzyszyło uznanie dla jego poezji, także ze strony krytyki. Otrzymał też nagrodę literacką woj. lubelskiego oraz Złoty Krzyż Zasługi.

Wiersze P-ka z okresu okupacji, wydrukowane w antologii „Chłopski znak” (L. 1969), w całości były związane z przeżyciami narodu w latach wojny, często sięgał wtedy poeta po tematy religijne i odpowiednie formy poetyckie, takie jak litania, legenda czy pastorałka. W tych utworach wyrażała się też miłość do rodzinnej ziemi – jeden z przewodnich motywów późniejszej twórczości P-ka. Powojenna jego liryka, jednorodna problemowo i tematycznie, łączyła w sobie dwa nurty: jeden bardziej tradycyjny, któremu patronowały nazwiska Marii Konopnickiej i Jana Kasprowicza, i drugi – «nowoczesny», inspirowany przez poezję Piętaka. Od Kasprowicza przejmował P. rytmikę wiersza, zbliżał się też do tego poety stosunkiem do świata. Przykładowi Piętaka zawdzięczał natomiast inne elementy swojej poetyki i postawy, która u obu wyrastała z dramatyczności osobistego doświadczenia. «Życie – pisał P. – odepchnęło mnie od tego wszystkiego, co ludzie nazywają szczęściem. Ani jednej szczęśliwej godziny, ani jednego dnia bez cierpienia. Szczęśliwy jestem tylko w tej chwili i pełen radości, gdy siadam i piszę». Wzruszenie poetyckie w wierszach tego nurtu wyrażało się w wypowiedzi bez wyraźnych rygorów, o szerokiej frazie i rozluźnionej składni; naśladował także P. wzory awangardowej liryki Juliana Przybosia i – zwłaszcza – Józefa Czechowicza. Stałym tworzywem wierszy P-ka były realia życia chłopskiego, często sakralizowanego; łączył w swej twórczości cechy ludowej wyobraźni i szczerość przeżycia z wysokim, co podkreślała krytyka, poziomem sztuki poetyckiej, dzięki czemu wyrastał ponad poziom innych poetów samorodnych. Utwory P-ka drukowały następujące pisma: przed wojną – poza „Wiciami” – „Chłopski Świat” i „Nowizna Wiciowa”, po wojnie: m. in., „Chłopska Droga”, „Gromada”, „Gromada-Rolnik Polski”, „Głos Młodzieży Wiejskiej”, „Kamena”, „Miesięcznik Ludowy”, „Tygodnik Kulturalny”, „Zielony Sztandar” i „Zdrój”. P. zmarł w Kaleniu 26 VI 1971, pochowany został w Markuszowie.

Po śmierci P-ka ukazał się opracowany przez Józefa Ziębę tom Wierszy (W. 1973), dający chronologicznie ułożony wybór jego liryki, a następnie obszerny tom Poezje (L. 1980), w opracowaniu i ze wstępem Aliny Aleksandrowicz. P. pozostawił w rękopisie pisaną od r. 1968, ale nie dokończoną powieść opartą na wątkach autobiograficznych pt. Urodzaj cierpienia. Powieść ta, podobnie jak cała spuścizna rękopiśmienna P-ka (wiersze, dokumenty, korespondencja i zdjęcia), znajduje się w Muzeum Józefa Czechowicza w Lublinie. W r. 1972 redakcja „Chłopskiej Drogi” ustanowiła doroczną nagrodę artystyczną im. P-ka dla twórców ludowych, zaś Stowarzyszenie Twórców Ludowych ogłasza doroczne konkursy literackie im. poety.

P. pozostawił z małżeństwa z Marianną Wiśniecką troje dzieci: Kazimierza (ur. 1949), Stanisława (ur. 1953) i Jadwigę (ur. 1956).

Fot. w Muz. J. Czechowicza w L.; – Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/45 i n.; – Aleksandrowicz A., Wstęp do: Pocek J., Poezje, L. 1980; – Karaś R., Pocek czeka na wydawcę, „Kultura i Życie” 1961 nr 2; Kłak T., Zgrzebne pieśni, „Poezja” 1976 nr 1; Małachowski A., Pamiętnik współczesny, „Kultura” 1980 nr 19; Piętak S., Czemu milczy poeta?, „Orka” 1959 nr 23; Pokora L., Wiersze pachnące ziemią, „Zielony Sztandar” 1964 nr 5; Sulima R., Folklor i literatura, W. 1976; tenże, Między mitem i metaforą, „Twórczość” 1975 nr 5; Wójcik R., „Mową cieplejszą niż słońce…”, „Chłopska Droga” 1972 nr 3; Zięba J., Posłowie w: Pocek J., Wiersze, W. 1793 s. 163–88 (fot.); – „Tyg. Kult.” 1980 nr 31, 34; – IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna; – Informacje żony, Marianny Poczkowej.

Tadeusz Kłak