Pogorzelski Jan, pseud. Kacper, Pan, Stefek (1874–1931), działacz Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, zesłaniec. Ur. 21 I we wsi Pogorzel (pow. Sokołów Podlaski) w rodzinie szlachty zagrodowej, był synem Tomasza, właściciela niewielkiego gospodarstwa rolnego, i Franciszki z Załuskich. Początkowo uczył się w gimnazjum w Kielcach, skąd w r. 1889 został usunięty z VII klasy za używanie języka polskiego. Przeniósł się wówczas do Warszawy i wstąpił do Szkoły Handlowej im. Leopolda Kronenberga, gdzie wraz z Oskarem Marchlewskim założył kółko socjalistyczne, tzw. kółko kronenberczyków, a następnie kierował nim. Za udział w demonstracji trzeciomajowej w Łazienkach w r. 1892 został na krótko aresztowany, a potem wydalony ze szkoły i oddany pod nadzór policji. Rozpoczął wówczas pracę jako subiekt w winiarni.
Od jesieni 1893 P. należał do nowo powstałej Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP). Po fali jesiennych aresztowań w r. 1894 wszedł w skład Zarządu Warszawskiego, który spełniał wtedy także funkcje Zarządu Centralnego SDKP; podlegała mu m. in. drukarnia partyjna. Był także – obok Kazimierza Ratyńskiego – autorem kilku odezw SDKP. Wg źródeł policyjnych był «najbardziej energicznym i szkodliwym inteligentem, propagandzistą idei socjalistycznych». Aresztowany w nocy z 14 na 15 VI 1895 w Warszawie (w czasie rewizji znaleziono przy nim list redakcji „Sprawy Robotniczej” z Paryża do krajowej organizacji SDKP z końca 1894 r.), został osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, gdzie nabawił się krwawej dyzenterii. Wyrokiem z 12 V 1897 skazano P-ego na sześć lat zesłania na Syberię Wschodnią. Karę miał odbywać w Wierchojańsku, ale z powodu choroby wyznaczono mu na miejsce pobytu Olekmińsk nad Leną, dokąd przybył na początku 1898 r. Pracował tam jako kancelista w biurze okręgowego sędziego pokoju, potem na stacji meteorologicznej, udzielał lekcji. Jednocześnie należał do kasy wzajemnej pomocy zesłańców i uczestniczył w obchodach święta 1 maja w 1900 r. Po upływie terminu zesłania w połowie 1903 r. – wobec zakazu pobytu w Królestwie Polskim na dziesięć lat – osiedlił się w Irkucku, gdzie pracował jako kancelista w biurze. Obok Tadeusza Rechniewskiego i Stanisława Landego był współorganizatorem i jednym z najczynniejszych działaczy polskiego tow. «Ogniwo». Należał też do miejscowego komitetu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji i uczestniczył w wydarzeniach rewolucyjnych 1905 r. W r. 1906 został aresztowany i zesłany na dwa lata poza Irkuck. Pracował koło miasta Zima w biurze budowniczych drugiego toru kolei transsyberyjskiej. W r. 1908 powrócił do Irkucka. Udzielał opieki zbiegłym zesłańcom, m. in. Mirosławowi Zdziarskiemu. Po rewolucji lutowej 1917 r. działał w Zjednoczeniu Polskich Socjalistów i wraz z Ludwikiem Śledzińskim reprezentował je w irkuckiej Radzie Delegatów Robotniczych. Od t.r. wchodził także w skład zarządu związku zawodowego pracowników kooperatywy Kolei Zabajkalskiej.
Po powrocie z Irkucka do Warszawy w sierpniu 1922 P. nie uczestniczył już w działalności politycznej. Był urzędnikiem w prywatnej firmie, a potem w Kasie Chorych m. Warszawy. Z racji działalności społecznej «cieszył się dużym szacunkiem w osiedlu WSM [Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej] na Żoliborzu» (Stanisław Szwalbe). Od r. 1924 należał do Stowarzyszenia byłych Więźniów Politycznych. Zmarł po kilkumiesięcznej chorobie 29 XII 1931 w Warszawie. Pochowany został 31 XII t. r. na cmentarzu Bródnowskim.
W małżeństwie zawartym na zesłaniu z Hionią z Samoczyńskich (ok. 1874–1962), córką Józefa, uczestnika powstania styczniowego, potem zesłańca, P. miał synów: Eugeniusza (ur. 1900), prawnika, ekonomistę, Walerego (1902–1914), zmarłego tragicznie na Syberii, Władysława (1911–1971), prawnika, sędziego, oraz córki: Zofię (1909–1975), zamężną Lasocką, urzędniczkę, Halinę (ur. 1909), zamężną Rogozińską, urzędniczkę, i Julię (ur. 1912), zamężną Pogorzelską.
Porębski A., Pietkiewicz K., Jan Pogorzelski, „Pod Sztandarem Rewol.” 1932 z. 1 s. 27–9 (fot.); Radlak B., Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy w latach 1893–1914, W. 1979; [Szapiro B.] Besem, Tadeusz Rechniewski (1862–1916), W. 1927; – Arch. Ruchu Robotn., W. 1977 IV; Jeziorowski K., Wspomnienia z lat 1886–1924, Siedlce 1933; Materiały do historii PPS i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893–1904, W. 1907 I 196; „Niepodległość” T. 3: 1930–1,T. 16: 1937; „Robotnik” 1897 nr 23 s. 12, 1931 nr 455 s. 5 (nekrolog); „Z Pola Walki” 1963 nr 4 s. 39, 1965 nr 3 s. 195, 1966 nr 1 s. 259 (list S. Szwalbego do Red.); – AGAD: Warszawski Gubernialny Zarząd Żandarmerii 41 k. 499, 500, 521, 649; Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa J. P-ego nr 4716; Paraf. Rzymskokatol. w Skibniewie: Świadectwa chrztu; – Informacje syna Eugeniusza Pogorzelskiego.
Andrzej Krzysztof Kunert