Potoczek Jan (1857–1941), chłopski działacz polityczny i społeczny, poseł do Rady Państwa w Wiedniu i Sejmu Ustawodawczego RP. Ur. 16 IV w Rdziostowie (pow. nowosądecki), w rodzinie chłopskiej. Był synem Błażeja i Marii z Płachtów, młodszym bratem Stanisława (zob.).
P. ukończył w Nowym Sączu szkołę ludową, a następnie cztery klasy gimnazjum. Znaczną wiedzę zdobył jednak przede wszystkim drogą samouctwa. W latach dziewięćdziesiątych przeniósł się do Świniarska (pow. nowosądecki), gdzie posiadał własne gospodarstwo, powiększone w okresie posłowania. Zbierał książki i zgromadził w Świniarsku dużą bibliotekę (która spłonęła w r. 1939). Interesował się specjalnie archeologią i pozostawał w kontakcie z licznymi badaczami, m. in. ze znanym historykiem Sądecczyzny Szczęsnym Morawskim. Nauczył się dobrze mówić po niemiecku, co mu bardzo pomogło w późniejszych wystąpieniach w parlamencie wiedeńskim. Już w latach osiemdziesiątych kilkakrotnie organizował chłopskie komitety przedwyborcze, a w r. 1889 był nawet przewodniczącym takiego komitetu. W l. 1890–6 był członkiem Rady Powiatowej i zastępcą członka Wydziału Powiatowego w Nowym Sączu. W wyborach w r. 1891 został posłem do Rady Państwa w Wiedniu z IV (chłopskiej) Kurii w okręgu Nowy Sącz. Ten mandat poselski sprawował do r. 1907, a następnie w l. 1911–18. W przeciwieństwie do brata Stanisława nie był P. typem organizatora i agitatora. Należał wprawdzie formalnie przez pewien czas do Związku Stronnictwa Chłopskiego, był nawet członkiem zarządu w l. 1893–1900, pomagał bratu w redagowaniu „Związku Chłopskiego”, ale nie przejawiał tam większej aktywności. W parlamencie wiedeńskim przemawiał kilkakrotnie, zwracając uwagę na położenie i bolączki chłopów w Galicji, m. in. występował w sprawie reformy sądownictwa i procedury sądowej, regulacji rzek, ochrony lasów. W r. 1892 zabiegał w Radzie Państwa o uwolnienie z więzienia ks. Stanisława Stojałowskiego.
P. był cały czas członkiem Koła Polskiego w Wiedniu. Zapoczątkował składanie dla swoich wyborców sprawozdań z posiedzeń Rady Państwa i własnych przemówień. Pomagał w zakładaniu kółek rolniczych, a w r. 1896 z jego inicjatywy powstała w Nowym Sączu Spółka Handlowa Tow. Kółek Rolniczych. Był przez wiele lat prezesem kółka rolniczego. Zabiegał też o założenie gimnazjum w Nowym Targu. Od r. 1891 był członkiem zarządu Tow. Przyjaciół Oświaty we Lwowie. Wśród chłopów nie cieszył się P. dużą popularnością, m. in. także ze względu na zbytnie uleganie wpływom klerykalnym. Wynikało to z głębokiej religijności i przywiązania do Kościoła katolickiego. W konkretnych jednak warunkach polityczno-społecznych Galicji przed pierwszą wojną światową taka postawa musiała doprowadzić do licznych konfliktów ze względu na wyraźne opowiadanie się kleru po stronie prawicy społecznej. Stanowisko P-ka doprowadzało także do konfliktu z ludowcami, a nawet z bratem Stanisławem. Nie należał też P. do Stronnictwa Ludowego, a mandat w r. 1911 zdobył jako poseł niezależny, popierany przez kler i Stronnictwo Chrześcijańsko-Społecznc. Był współtwórcą nowego, powstającego wokół „Głosu Narodu” w r. 1913 Stronnictwa Katolicko-Ludowego (SKL), którego został prezesem. Stronnictwo to działało głównie na terenie diecezji tarnowskiej i było popierane przez bpa Leona Wałęgę. Wysuwało hasła chrześcijańsko-społeczne, solidarystyczne, zwalczało wszelkie odłamy ludowcowe i socjalistów. Podczas wojny P. przedstawiał w Radzie Państwa katastrofalną sytuację chłopów zrujnowanych rekwizycjami na rzecz obcych wojsk (1917). W maju i październiku 1918 głosował na posiedzeniu Koła Polskiego za przyłączeniem zaboru austriackiego do Polski. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego w r. 1919, jako kandydat SKL, P. zdobył mandat już nie w okręgu nowosądeckim, ale w Limanowej (okręg nr 39). SKL zmieniało kilkakrotnie nazwę. W r. 1919 występowało ono jako Związek Katolicko-Ludowy i wstąpiło w sejmie do centrowego Polskiego Zjednoczenia Ludowego (PZL). P. był początkowo wiceprezesem klubu sejmowego PZL. W sierpniu 1919 w PZL nastąpił rozłam głównie na tle taktyki politycznej i kilku posłów wystąpiło z PZL, tworząc Związek Katolicko-Ludowy, przemianowany w r. 1921 na Polskie Stronnictwo Katolicko-Ludowe (PSKL). W nowym stronnictwie P. był sekretarzem klubu sejmowego. W Sejmie Ustawodawczym apelował o pomoc dla wsi, rozbudowę sieci szkół wiejskich, otoczenie opieką przez państwo średnich i większych gospodarstw chłopskich jako najbardziej dochodowych. W r. 1922 kandydował do Sejmu RP z listy nr 12 (Polskie Centrum) w okręgu rzeszowskim (nr 47), ale nie przeszedł w wyborach.
W prasie (m. in. „Związek Chłopski”, „Przyjaciel Ludu”, „Głos Narodu”) P. pisał niewiele, oprócz nielicznych artykułów drukował swoje przemówienia parlamentarne i na zjazdach, interpelacje itp. Przez pewien czas był wydawcą organu SKL „Lud Katolicki”. Spisał swoje wspomnienia, które miał zamiar opublikować. Rękopis spłonął w pożarze części Świniarska w czasie wojny w r. 1939. P. był dobrym gospodarzem. Uchodził za człowieka zamkniętego w sobie. Zmarł 3 XII 1941 w Świniarsku, pochowany został w Nowym Sączu w grobowcu obok kościoła na Helenie.
P. był trzykrotnie żonaty: po raz pierwszy z Marią z Januarów, następnie z Zofią z Kumorów, po raz trzeci z Marią ze Stawiarskich. Dzieci z pierwszego i drugiego małżeństwa zmarły w dzieciństwie. Z trzeciego małżeństwa miał synów: Józefa, Stanisława, Franciszka i Antoniego.
Szczechura T. i R., Zagadnienia kulturalno-oświatowe i społeczno-polityczne wsi w czasopismach polskiego ruchu ludowego 1889–1918. Materiały bibliograficzne, W. 1969; ciż, Zagadnienia społeczno-polityczne wsi w czasopismach polskiego ruchu ludowego 1880–1918. Materiały bibliograficzne, W. 1967; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Enc. Powsz. (PWN), VI 641; Mościcki – Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27, (fot.); Oesterr. Biogr. Lexikon, Lf. 38; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 515; Rzepecki, Sejm 1919, s. 194 (fot.), 196, 289; Giza, Władze stronnictw lud., s. 579; – Antoń S., Dzieje ruchu ludowego Sądecczyzny w latach 1870–1914, „Roczn. Sądecki” T. 8: 1967 s. 71, 75, 90–6; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; tenże, Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji, W. 1956; Freund F., Das oesterreichische Abgeordnetenhaus… 1911–1917, Wien–Leipzig 1911 (fot.); Giza S., Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego, W. 1967; Gurnicz A., O równą miarkę dla chłopów, W. 1963; Konefał J., Bracia Potoczkowie i początki ruchu ludowego w Galicji, „Tyg. Powsz.” 1980 nr 12; tenże, Parlamentarna działalność Potoczków, „Roczniki Human.” 1981 z. 2 s. 223–43; tenże, U źródeł katolickiego ruchu ludowego w Galicji, „Chrześcijanin w Świecie” 1980 nr 86; Najdus W., Szkice z historii Galicji, W. 1960 II; Pigoń S., Zarys nowszej literatury ludowej, Kr. 1946; Studia z dziejów ruchu ludowego, W. 1969; Szczepański S., Z dziejów ruchu ludowego, Kr. 1924 s. 14–15; – Potoczek J., Chłopi sądeccy a reprezentacja powiatowa (1890–1914), „Roczn. Sądecki” T. 10/11: 1969 s. 317; tenże, Kalendarium historii ruchu chłopskiego Sądecczyzny w latach 1848–1918, tamże T. 12: 1971 s. 165–219; tenże, Sojusznicy czy przeciwnicy, tamże T. 8: 1967 s. 132, 133, 134, 140, 142, 145, 148–52; Stapiński J., Pamiętnik, W. 1959; Witos W., Wspomnienia, Paryż 1964 I; Wysocki A., Sprzed pół wieku, Kr. 1958; – B. Jag.: rkp. 6436 II t. 4 k. 135–136, 8096 III k. 114–115; – Antoń S., Twórczość ludowa Sądecczyzny (rkp. u autora w Nowym Sączu); – Informacje Jerzego Potoczka z Nowego Sącza.
Krzysztof Dunin-Wąsowicz