Pruszyński Jan (1861–1918), lekarz warszawski, docent terapii ogólnej i farmakologii Uniw. Lwow. Ur. 8 XII w Warszawie, był synem Andrzeja (zob.) i Adeli z Marconich (1836–1898).
Nauki szkolne P. pobierał w Warszawie, następnie wstąpił na Wydział Lekarski Uniw. Warsz. Jako student III roku otrzymał w r. 1884 złoty medal za wykonaną w pracowni uniwersyteckiej pracę pt. O wpływie metali szlachetnych na fermentację alkoholową. Wpłynęło to na jego późniejsze zainteresowania chemią lekarską. Studia ukończył w r. 1886 ze stopniem lekarza. W r. 1887 został asystentem kliniki terapeutycznej Uniw. Warsz. W r. 1888 Uniw. Warsz. delegował P-ego na dalsze studia. Odbył je w Bernie w pracowni chemii lekarskiej Marcelego Nenckiego i w zakresie chorób wewnętrznych u H. Sahli’ego, a następnie w Krakowie w klinice chorób wewnętrznych Edwarda Korczyńskiego i w uniwersyteckiej pracowni fizjologicznej Napoleona Cybulskiego. Po powrocie do Warszawy został pierwszym asystentem kliniki diagnostycznej, a wobec długotrwałej choroby prof. Thumasa, jej kierownikiem aż do końca 1894 r. Jednocześnie pracował naukowo w zakresie medycyny wewnętrznej na klinice uniwersyteckiej, a w zakresie chemii fizjologicznej i bakteriologicznej w pracowni Tow. Lekarskiego Warszawskiego pod kierunkiem Henryka Hoyera (seniora). W l. 1896–1909 kierował tą pracownią. Pracował też w pracowni fizjologicznej Uniw. Warsz. W r. 1900 został ordynatorem oddziału Szpitala Św. Rocha na podstawie publicznego konkursu. Od powrotu do Warszawy zajmował się też przez blisko ćwierć wieku praktyką lekarską.
W r. 1903 P. uzyskał na UJ stopień doktora wszech nauk lekarskich. W r. 1908 habilitował się na Uniw. Lwow. z farmakologii do wykładu terapii ogólnej na podstawie rozprawy O wpływie wydzielania wewnętrznego na ustrój i zastosowanie jego do celów medycyny praktycznej („Lwow. Tyg. Lek.” 1909), w wykładzie wstępnym pt. Rozwój i przyszłość terapii („Gaz. Lek.” 1909) przedstawił pogląd na całokształt medycyny i stosunek jej do przyrodoznawstwa. Przez kilka letnich semestrów równocześnie prowadził jako docent prywatny wykłady na Uniw. Lwow. Był tam delegatem docentów do grona profesorów. P. działał w Tow. Lekarskim Warszawskim (członek jego Zarządu w l. 1906–9), Warszawskim Tow. Higienicznym (członek jego Rady w l. 1906–9), współuczestniczył w założeniu Tow. Naukowego Warszawskiego (TNW) i został w r. 1908 jego członkiem rzeczywistym, pomagał organizować prawie wszystkie pracownie przyrodnicze Towarzystwa.
Od r. 1892 był P. przez 8 lat współpracownikiem „Maly’s Jahres-berichte ueber die Fortschritte der Thierchemie”. Przez 20 lat zamieszczał sprawozdania w „Przeglądzie Piśmiennictwa Lekarskiego Polskiego”. Długi czas był współwłaścicielem, od października 1898 wydawcą, później redaktorem, „Gazety Lekarskiej”. Wydawał też i redagował „Odczyty Kliniczne”. P. był autorem ok. 70 prac dotyczących medycyny doświadczalnej i klinicznej. Publikował je głównie w „Gazecie Lekarskiej”. U Nenckiego badał zachowanie się kwasów amidosalicylowych w ustroju („Gaz. Lek.” 1888) i uzyskał nowe ciało – kwas uramidosalicylowy. U Cybulskiego badał początkowy okres utajenia przy drażnieniu nerwów błędnych („Przegl. Lek.” 1889, „Centralblatt für Physiologie” 1890). W pracowni fizjologicznej Uniw. Warsz. zajmował się wpływem adrenaliny na układ krwionośny („Gaz. Lek.” 1904, 1909). Stosował praktycznie wstrzykiwanie adrenaliny w Szpitalu Św. Rocha, a jako pierwszy doświadczalnie dożylne jej wstrzykiwanie. Badał w Zakładzie Farmakologii Doświadczalnej u prof. Leona Popielskiego we Lwowie działanie fizjologiczne toksyny cholerycznej („Gaz. Lek.” 1910) i toksyny błoniczej oraz w tymże Zakładzie i Zakładzie Fizjologii Uniw. Lwow. wpływ jadu tężcowego na układ krwionośny (tamże 1916). Ponadto w zakresie bakteriologii P. pisał m. in.: o cholerze (W. 1892), posocznicy („Gaz. Lek.” 1893), nosaciźnie (tamże 1896), dżumie (tamże, 1897), wągliku (tamże 1904), nagminnym zapaleniu opon mózgowordzeniowych (tamże 1905), szczepionkach przeciwcholerycznych (tamże). W dziedzinie chemii fizjologicznej zajmował się zatruciami ustroju przez ptomainy i leukomainy („Kron. Lek.” 1891), kwasem moczowym i złogami moczanowymi („Gaz. Lek.” 1900, 1902), żółcią ludzką (tamże 1901, 1906). W zakresie fizjopatologii i kliniki publikował prace o zapaleniach dróg żółciowych (tamże 1903, „Wiener Klinische Wochenschrift” 1904), ożywianiu serca („Gaz. Lek.” 1904), chorobie Addisona bez brązowego zabarwienia skóry (tamże 1906), wazodilatynie i zjawiskach elektrycznych w ustroju (tamże 1912), powstawaniu tonów serca (tamże 1914), a także o hodowli tkanek zwierzęcych (tamże 1912). Interesował się też sprawą organizacji uniwersytetu w Warszawie (tamże 1915). P. pisał wiele artykułów biograficznych m. in. w „Przeglądzie Lekarskim” o Pasteurze (1894), a w „Gazecie Lekarskiej” o Edwardzie Korczyńskim (1900), Marcelim Nenckim (1901), Henryku Hoyerze seniorze (1908), Napoleonie Cybulskim (1910), Henryku Kadyim (1912), Edmundzie Biernackim (1912). Był współredaktorem „Wykazu prac lekarzy polskich za czas od r. 1831 do 1890 włącznie” (W. 1897). Przetłumaczył: C. Flügge’go „Zasady higieny na użytek studentów, lekarzy praktycznych, urzędników lekarskich i administracyjnych” (W. 1891), L. Krehla „Fizyologię patologiczną” (W. 1911) oraz H. H. Meyera i R. Gottlieba „Farmakologię doświadczalną” (W. 1916). Zasilał „Gazetę Lekarską” licznymi referatami zwłaszcza z zakresu bakteriologii i serologii. Zamieszczał też w Podręcznej Encyklopedii Kościelnej artykuły z dziedziny medycyny pastoralnej.
W następstwie udaru mózgu P. przez kilka lat ciężko chorował. W okresach poprawy pisał prace naukowe, do pracowni jednak nie mógł już chodzić. Zmarł 20 X 1918 w Warszawie. Został pochowany 22 X na Powązkach w Warszawie w kwaterze 21/1/labc.
Z żoną Heleną Adelą z Supronowiczów (1869–1946), córką Józefa, powstańca 1863 r., naczelnika Kolei Terespolskiej, prezesa Wydziału Rachunkowego Tow. Dobroczynności, miał P. trzy córki: Irenę Jadwigę (1890–1959), żonę Romana Władysława Jelnickiego (1879–1951), sędziego i notariusza, Halinę (1894–1897) i Marię Anielę (1896–1965), żonę Władysława Szendzikowskiego, lekarza.
Konopka S., Polska bibliografia lekarska dziewiętnastego wieku (1801–1900), W. 1980 VIII; Ilustr. Enc. Trzaski; Podr. Enc. Kośc., XLIII–XLIV s. LXI; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XIV; Skład Uniw. [Lwowskiego] w r. akad. 1915/16, Lw. 1916 s. 23; – Kalendarz lekarski, Pod red. J. Polaka, W. 1897 s. V; – Kron. Uniw. Lwow., T. II (1898/9–1909/10), Lw. 1912; – „Arch. Hist. Med.” T. 27: 1964 s. 221; – Wspomnienia i nekrologi z r. 1918: „Gaz. Lek.” nr 43 s. 341, nr 52 s. 437–42 (fot., spis prac), „Kur. Warsz.” nr 291 s. 3, 5, „Medycyna i Kron. Lek.” nr 41 s. 308–9 (fot.), „Przegl. Lek.” nr 44 s. 300, „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” [Wyd. 1923] s. 158–60, „Tyg. Ilustr.” nr 43 s. 492, „Zdrowie” nr 12 s. 340 (fot.); – Arch. Państw. m. Warszawy: Zbiór Korotyńskich sygn. XIp/1988; – Informacje Anny Kryńskiej z Warszawy.
Teresa Ostrowska