Ptaśnik Jan, krypt. J. P., Pt. (1876–1930), historyk, profesor UJ oraz Uniw. Lwow. Ur. 15 I w Mikluszowicach koło Bochni w rodzinie chłopskiej; był trzecim dzieckiem Marcina i Anny z Sadulskich.
Szkołę ludową ukończył P. w Mikluszowicach, a następnie, przeznaczony wolą rodziców (głównie matki) do stanu duchownego, uczył się (1886–96) w gimnazjum w Bochni, gdzie zaprzyjaźnił się z nieco młodszym Kazimierzem Kaczmarczykiem i starszym o rok Franciszkiem Bujakiem. We wspomnieniach F. Bujaka z tego okresu P. był uczniem «nie robiącym wrażenia uzdolnionego», a także nie odznaczającym się postępami w nauce, lecz za to chłopcem posiadającym silny charakter, odwagę, zaciętość i zamiłowanie do sportu, dbałym szczególnie o sprawność i tężyznę fizyczną. Od r. 1894 pod pseud. Kowal należał do nielegalnego kółka samokształceniowego młodzieży gimnazjalnej o nazwie «Przebudzeni», a w rodzinnej wsi założył tajne, patriotyczno-oświatowe stowarzyszenie «Straż Matki Boskiej». Po zdaniu w Bochni matury z wyróżnieniem (1896), P. zapisał się na Wydział Prawa UJ, by w r. n. (1897/8) rozpocząć studia historii i geografii na Wydziale Filozoficznym UJ w seminariach Wincentego Zakrzewskiego i Franciszka Czernego. Kształcił się w paleografii i dyplomatyce u Stanisława Krzyżanowskiego, odbywając jako aplikant znakomitą praktykę w kierowanym przez niego Archiwum Aktów Dawnych miasta Krakowa (1898–9), a także, będąc stypendystą AU, doskonalił się w edytorstwie źródeł średniowiecznych u Bolesława Ulanowskiego. Zainteresowaniami swymi objął również historię sztuki na seminarium Mariana Sokołowskiego. Wcześnie zadebiutował etnograficznym fragmentem pracy seminaryjnej z geografii, w którym zajmował się tematyką pomorską (Podania i wierzenia kaszubskie a nasze, „Lud” T. 5: 1899), wszakże dalsze publikacje P-a stanowiły już sygnały jego późniejszych, wieloletnich i głównych zainteresowań badawczych historią kultury Krakowa, a także dziejami miast i mieszczaństwa polskiego doby przedrozbiorowej. Impulsy płynęły z seminarium W. Zakrzewskiego, na którym opracowywał «stosunki wewnętrzne Polski» XV i XVI w., ale przede wszystkim zawdzięczał je wpływowi S. Krzyżanowskiego, inicjatora świeżo wówczas założonego Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (TMHiZK) z siedzibą w Archiwum miejskim, a także poznaniu zasobów tegoż archiwum. Zasługom Krzyżanowskiego jako swego mistrza poświęcił P. wspomnienie pośmiertne (Działalność śp. prof. Stanisława Krzyżanowskiego na polu archiwistyki i historyi Krakowa, „Kwart. Hist.” R. 31: 1917). P. wstąpił do TMHiZK już w r. 1898, był członkiem jego Wydziału (1905–19) i podskarbim (1907–8), a później (1912–19) pełnił w nim rolę redaktora serii wydawniczej «Biblioteka Krakowska».
W latach studiów (1898–1900) P. był prezesem Kółka Historycznego Uczniów UJ w okresie kuratorium W. Zakrzewskiego. Iuveniliami P-a stały się dwie części jego pracy seminaryjnej u W. Zakrzewskiego, pierwsza pt. Z życia uczniów krakowskich w XV i XVI wieku, zamieszczona w redagowanej przez niego i wydanej z okazji jubileuszu uczelni „Księdze pamiątkowej uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego wydanej staraniem i nakładem młodzieży akademickiej” (Kr. 1900) oraz druga, wydana w serii „Biblioteki Krakowskiej” (Kr. 1900 nr 15) Obrazki z życia żaków krakowskich w XV i XVI wieku; późniejsza, łączna ich edycja ukazała się w serii „Biblioteki Filomaty” jako nr 11 (Życie żaków krakowskich, W. 1931, wznowiona W. 1957). Po rocznej aplikanturze archiwalnej P. został po F. Bujaku stypendystą («gospodarzem») Seminarium Historycznego UJ (1899–1900), a dzięki Stanisławowi Smolce uzyskał też uniwersyteckie stypendium im. Józefa Szujskiego (1899–1901).
W maju 1901 P. złożył państwowy egzamin nauczycielski z historii i geografii, zapewniający mu możność podjęcia pracy zawodowej. Rozpoczął ją 1 IX 1901 jako zastępca nauczyciela w III Gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie, a następnie mianowany (27 VIII 1902) rzeczywistym nauczycielem historii i geografii, objął posadę w I Gimnazjum w Przemyślu i nie przestając prowadzenia badań (wówczas ogłosił Szczegóły archiwalne do dziejów kulturalnych Krakowa z lat 1501–1524, „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Pol. AU” T. 7: 1902 oraz rozpoczął jako recenzent wieloletnią współpracę z „Kwart. Hist.” we Lw.) przygotowywał się do doktoratu u W. Zakrzewskiego na podstawie dysertacji pt. Pierwszy Bonar, czyli początek magnackiej rodziny w Polsce w wieku XVI (zreferowanej 27 V 1902 przez B. Ulanowskiego na posiedzeniu AU; streszczenie w „Spraw. AU” T. 8: 1902 nr 4), której wersja poszerzona pt. Bonerowie, ukazała się w „Roczniku Krakowskim” (T. 7: 1905). Po złożeniu rygorozum z historii i geografii (5 XII 1902) oraz dwukrotnego z filozofii (30 I i 7 VII 1903), P. odbył promocję w UJ (8 VII t. r.) na doktora filozofii, a w jesieni, dzięki uzyskanemu od Rady Szkolnej Krajowej urlopowi, z inicjatywy sekretarza AU Ulanowskiego wysłany został do Rzymu, w ramach Ekspedycji AU prowadzącej od r. 1886 poszukiwania poloników w zbiorach Archiwum Watykańskiego. P. spędził tam pięć wypraw rocznych (1903/4–1904/5, 1908/9–1910/11), a w r. 1904 podjął też w Rzymie studia historii sztuki i archeologii w niemieckim Instytucie Archeologicznym pod kierunkiem Ch. Hülsena. Rzymskie penetracje P-a zaowocowały nie tylko trzema tomami edycji źródłowych „Monumenta Poloniae Vaticana” (Kr. 1913–14), ale też wieloma pracami monograficznymi poświęconymi stosunkom Polski z Kurią papieską w średniowieczu oraz wpływom kultury włoskiej na rozwój życia umysłowego, artystycznego i materialnego Krakowa. W r. 1910 P. został członkiem zwyczajnym Istituto austriaco di studi storici a Roma. Jego dorobek naukowy szybko się pomnażał: poza Bonerami ogłosił w „Bibliotece Krakowskiej” nr 21 i 23 Obrazki z przeszłości miasta Krakowa (S. I–II, Kr. 1902–3) oraz przedstawioną wcześniej w Tow. Historycznym we Lwowie (28 II 1903) rozprawę pt. Turzonowie w Polsce i ich stosunki z Fuggerami. Kartka z dziejów Krakowa w epoce humanizmu („Przew. Nauk. i Liter.” T. 33: 1905).
Od czerwca 1904 P. został znowu przeniesiony z Przemyśla do I Szkoły Realnej w Krakowie, w której uczył do r. 1916. W przerwach pobytów rzymskich napisał, opartą na źródłach krakowskich i warszawskich, a uzupełnioną materiałami włoskimi, pracę pt. Z dziejów kultury włoskiego Krakowa („Roczn. Krak.” T. 9: 1907), która stała się podstawą jego habilitacji na UJ: dn. 20 VI 1907 odbył kolokwium, 28 VI miał wykład habilitacyjny Udział Włochów w organizacji poczty w Polsce w XVI w., 12 VII Rada Wydziału Filozoficznego UJ podjęła uchwałę o przyznaniu P-owi docentury prywatnej do historii cywilizacji polskiej i zachodnioeuropejskiej, która 3 XI 1907 została zatwierdzona przez Min. Wyznań i Oświaty w Wiedniu. Ponadto wynikiem poszukiwań archiwalnych w Rzymie były dalsze jego publikacje: Kollektorzy Kamery Apostolskiej w Polsce Piastowskiej („Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz.”, Kr. 1907 L) oraz Denar świętego Piotra obrońcą jedności politycznej i kościelnej w Polsce (tamże, Kr. 1908 LI), a także książki wydane sumptem własnym Gli Italiani a Cracovia del XVI secolo al XVIII (Roma 1909) oraz Italia apud Polonos mercatoria saeculo XV ineunte (Romae 1910), czy rozprawy ogłoszone w „Roczniku Krakowskim”: Włoski Kraków za Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły, Ze studjów nad Witem Stwoszem i jego rodziną (T. 13: 1910). Jego dynamiczna działalność naukowa rozwijana w Komisjach AU: od r. 1906 w Historycznej i od r. 1907 w Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce, podjęte krajowe i zagraniczne badania archiwalne, działalność dydaktyczna w UJ (wykłady w r. 1907/8) oraz dorobek pisarski (oprócz wymienionych, P. był w l. 1907–9 autorem licznych recenzji w „Kwartalniku Historycznym” i „Przeglądzie Powszechnym”, ogłosił też Do rodziny Salomonów genealogicznych szczegółów kilka, w: „Studia historyczne ku czci W. Zakrzewskiego”, Kr. 1908), a przede wszystkim będąca wówczas (od r. 1908) w druku publikacja „Monumentów” (dwa pierwsze ich tomy zawierały „Acta Camerae Apostolicae”, vol. 1: 1207–1344, vol. 2: 1344–74, Kr. 1913, oraz tom trzeci „Analecta Vaticana 1202–1366”, Kr. 1914) spowodowały, że Rada Wydziału Filozoficznego UJ podjęła (21 I 1910) uchwałę o nadaniu P-owi tytułu profesora nadzwycz., która 11 V t. r. otrzymała sankcję cesarską przyznającą mu jedynie ad personam tytularną profesurę nadzwycz. polskiej i zachodnioeuropejskiej historii kultury, uprawniającą zaledwie do prowadzenia wykładów zleconych z tego przedmiotu. Mimo kolejnych starań, podejmowanych przez UJ w l. 1913, 1917 i 1918, P. aż do końca wojny światowej nie uzyskał (poza tytularnym) etatowego stanowiska profesora nadzwycz. UJ, ani też własnej katedry.
W l. 1910–11 P. parokrotnie odbywał podróże badawcze do Norymbergi, a w r. 1912 penetrował w Brukseli i Londynie źródła dotyczące stosunków handlowych i kulturalnych Krakowa i Polski z Flandrią i Anglią. Od r. 1912 był współpracownikiem Komisji do Badań w zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce AU. W sierpniu i wrześniu 1913 uczestniczył w Ekspedycji AU na Węgry, gdzie dokonał kwerend poloników w archiwach i bibliotekach Budapesztu, Gyula-Fehervary, Hermannstadt, Braszowa, Kolosvaru, Bystrzycy Siedmiogrodzkiej, Ostrzyhomia, Bystrzycy Bańskiej, Kremnicy i Koszyc; zajmując się badaniem dokumentów XIII–XVIII w. i rękopisów XIV–XVI w. (Sprawozdanie z poszukiwań na Węgrzech dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności przez Władysława Barana, Jana Dąbrowskiego, Jana Łosia, Jana Ptaśnika i Stanisława Zachorowskiego, Kr. 1919), zbierał materiały własne do dziejów kontaktów handlowych polsko-węgierskich (zwłaszcza z Krakowem). Do wybuchu pierwszej wojny światowej zdołał też znacznie pomnożyć dorobek o tematyce krakowskiej; wspólnie ze Stanisławem Kutrzebą ogłosił Dzieje handlu i kupiectwa krakowskiego („Roczn. Krak.” T. 14: 1911 i odb. części P-a pt. Z dziejów krakowskiego kupiectwa od XIV do XIX w., Kr. 1911) oraz własne Studia nad patrycjatem krakowskim (cz. 1–2, „Roczn. Krak.” T. 15–16: 1913–14), wydał również w związku z zarzutami Mariana Łodyńskiego, podniesionymi w recenzji dotyczącej pracy o denarze św. Piotra, zamieszczonej w „Kwartalniku Historycznym” (R. 24: 1910), polemiczną broszurę Denar świętego Piotra (Dagome iudex. Przyczynek krytyczny do genezy świętopietrza w Polsce, Kr. 1911) i wreszcie plon penetracji archiwalnych w Niemczech Akta norymberskie do dziejów handlu z Polską („Arch. Kom. Hist. AU” T. 11: 1909–13).
Będąc radykalnie usposobionym zwolennikiem orientacji niepodległościowej (w latach studenckich należał do «Zet»-u), P. wspólnie z F. Bujakiem wstąpił w r. 1913 do Polskich Drużyn Strzeleckich, a w początkach 1914 r. wraz z Bujakiem usiłował bez powodzenia powołać do życia Związek Polskiej Inteligencji Ludowej. Po wybuchu pierwszej wojny światowej P. został decyzją Józefa Piłsudskiego przydzielony (wraz z Wacławem Tokarzem) jako delegat Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN), czyli komisarz cywilny, do sztabu 2 p. Legionów, w toku prowadzonych walk rozbitego (29 X 1914) w bitwie pod Mołotkowem w Galicji Wschodniej. W listopadzie t. r. P. złożył rezygnację z pełnionej funkcji i ewakuowany z mieszkańcami Krakowa, przebywał w Brnie i Pradze. W początku 1915 r. udało mu się powrócić do Krakowa; zbierał wtedy materiały archiwalne z ksiąg miejskich do historii rękodzieła i sztuki krakowskiej, m. in. do dziejów papiernictwa, drukarstwa i księgarstwa („Cracovia artificum 1300–1500”, Kr. 1917). Dalsze części obejmujące zebrane przezeń materiały za l. 1501–50, obejmujące ponad półtora tysiąca zapisków dotyczących życia artystów, rzemieślników i architektów krakowskich, ukazały się już pośmiertnie, przygotowane do druku przez Mariana Friedberga (Kr. 1937–48). Od początku 1918 r. P. był członkiem Ligi Niezawisłości Polski reprezentującej kierunek polityki niepodległościowej J. Piłsudskiego; zajmował się z jej ramienia głównie sprawami kulturalnymi. Współpracował z miesięcznikiem „Kultura Polski”, organem Tow. Kultury Polskiej w Krakowie, założonym przez Leona Wasilewskiego i Helenę Radlińską (1917–18). Z ramienia Ligi wyjeżdżał do Pragi celem zbadania możliwości współpracy z Czechami, ale poza wkładem w opracowanie programu Ligi i działalnością publicystyczną większej roli w niej nie odegrał. W dn. 17 V 1918 został wybrany na członka korespondenta Wydziału Historyczno-Filozoficznego AU (na członka czynnego PAU dopiero 7 VI 1929).
Po odzyskaniu niepodległości P., który był od r. 1916 mianowany konserwatorem Rady Archiwalnej w Wiedniu, został członkiem Komisji rewindykacyjnej zabytków polskich z wiedeńskich archiwów i muzeów państwowych (1919–20). Na kolejny wniosek UJ o przyznanie mu Katedry Historii Kultury władze oświatowe nieoczekiwanie i zupełnie bez zrozumienia jego rangi jako uczonego mianowały go w lipcu 1919 jedynie profesorem nadzwycz. historii kultury UJ. Zrażony i dotknięty tym afrontem, P. przyjął propozycję ze strony Uniw. Lwow. (inicjatorem był ówczesny dziekan Wydziału Filozoficznego Stanisław Zakrzewski) i 2 XII 1919 uzyskał we Lwowie nominację na profesora zwycz. historii średniowiecznej powszechnej i nauk pomocniczych historii; katedrę objął faktycznie na wiosnę 1920. Okres profesury lwowskiej P-a przyniósł w jego dorobku poszerzenie dotychczasowych zainteresowań badawczych o tematykę dziejów nowożytnych tego miasta (Lwowianie w nacji polskiej w Padwie, „Kwart. Hist.” R. 37: 1923; Upadek Lwowa w w. XVIII, „Kur. Lwow.” R. 42: 1924 nr 207; Walki o demokratyzację Lwowa od XVI do XVIII w., „Kwart. Hist.” R. 39: 1925; Wilkierz lwowski z roku 1648 o uchodźcach i jego losy, w: „Księga pamiątkowa ku czci O. Balzera”, Lw. 1925 II; Wiadomości o trzech lwowskich Padewczykach, w: „Prace polonistyczne ofiarowane prof. Łosiowi”, W. 1927). Rozwinął też znacznie zapoczątkowaną już w Krakowie problematykę dziejów dawnej książki polskiej, przede wszystkim wydając t. 1 „Monumenta Poloniae typographica XV et XVI saeculorum” („Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum”, Lw. 1922) obejmujące materiały z archiwów krakowskich dotyczące drukarń i księgarń, papiernictwa, iluminatorstwa i introligatorstwa, poprzedzone wstępem stanowiącym zarys dziejów książki w XV i XVI w. (tytuł odb.: Drukarze i księgarze krakowscy XV i XVI w., Lw. 1922), wyróżnione przez PAU nagrodą im. Probusa Barczewskiego (1922), a także w kilku rozprawach, jak np. referowane w AU jeszcze w r. 1919 Papiernie w Polsce XVI w. („Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. PAU”, Kr. 1920 LXII) oraz Księgarze różnowiercy w Krakowie wieku XVI („Reform. w Pol.” T. 1: 1921); Drukarze różnowiercy w Krakowie w XVI w. (tamże); Nowe szczegóły do historji drukarń w Krakowie („Kwart. Hist.” R. 38: 1924). P. zamierzał w oparciu o prace własne oraz swych uczniów krakowskich i lwowskich podjąć syntetyczne ujęcie dziejów książki polskiej w okresie staropolskim, ale planu tego nie zdołał już zrealizować.
W ostatnich latach życia powracał też wielokrotnie do wątków podejmowanych w czasach krakowskich, a więc do dziejów tego miasta (Obywatelstwo miejskie w dawnej Polsce. Na tle stosunków Krakowa, „Przegl. Warsz.” T. 1: 1921; Wójtostwo krakowskie w wiekach średnich, „Spraw. Tow. Nauk. we Lw.” R. 4: 1924; Walki o demokratyzację Krakowa w XVII–XVIII w., „Kwart. Hist.” R. 43: 1929), czy też jego życia umysłowego oraz kultury artystycznej (Z działalności politycznej Kallimacha, „Spraw. Tow. Nauk. we Lw.” R. 1: 1921; Ze studií o Vitu Stoszovi a jeho rodině (Stanislav Stosz), w: „Sbornik věnovaný Jaroslavovi Bidlovi”, Praha 1928; Dwie kwestie z dziejów kultury artystycznej Krakowa, w: „Księga pamiątkowa ku czci W. Abrahama”, Lw. 1930 I; Codex picturatus Baltazara Behema. Problem autorstwa, „Kwart. Hist.” R. 44: 1930 t. 1; Un precursore di Machiavelli in Polonia. (Filippo Buonaccorsi detto Callimaco, „Europa Orientale” A. 18: 1938). Podjął też próbę ujęć syntetycznych swych wieloletnich badań w postaci takich dzieł, jak Kultura włoska wieków średnich w Polsce (W. 1922, Wyd. 2., W. 1959), Miasta w Polsce (Lw. 1922), Kultura wieków średnich. T. 1: Życie religijne i społeczne (W. 1925, Wyd. 2., W. 1959) oraz wydane już pośmiertnie, czołowe w jego dorobku i wszechstronnie ujęte Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce (Kr. 1934, Wyd. 2., W. 1949), choć «w dziejach polskiej historiografii pozostanie przede wszystkim jako niezrównany badacz przeszłości Krakowa w najpiękniejszym okresie jego rozwoju, malarz jego życia społecznego, ekonomicznego, demografii, zwłaszcza jego patrycjatu, rozrostu potężnych rodzin Bonerów, Turzonów, Salomonów i innych, Krakowa włoskiego» (H. Barycz), a także edytor fundamentalnych źródeł do dziejów związków średniowiecznej Polski ze Stolicą Apostolską.
Okres lwowski, choć niewolny od rozterek i ciągłej nostalgii za bliskim mu środowiskiem naukowym krakowskim (w l. 1923–4 zamierzał nawet porzucić Lwów na rzecz Wilna), przyniósł P-owi wiele dowodów uznania: w r. 1920 został członkiem czynnym Tow. Naukowego we Lwowie (w l. 1920–3 był sekretarzem jego Wydziału Historyczno-Filozoficznego), a także członkiem Wydziału Tow. Historycznego we Lwowie (od r. 1924 Polskiego Tow. Historycznego) i redaktorem „Kwartalnika Historycznego” (1923–30). Uniw. Lwow. obdarzył go w r. akad. 1924/5 godnością dziekana Wydziału Filozoficznego i pierwszym Humanistycznego. P. był również członkiem Wydziału Tow. do Badania Historii Reformacji w Polsce (z siedzibą w Warszawie) oraz członkiem zagranicznym najstarszego w Czechach Królewsko-Czeskiego Tow. Nauk w Pradze. Wykształcił liczne grono wybitnych uczniów, zarówno w Krakowie (Władysław Baran, Jan Dąbrowski, Kazimierz Dobrowolski, Roman Grodecki), jak we Lwowie (Łucja Charewiczowa, Anna Jędrzejowska, Stanisław Łempicki, Karol Maleczyński, Wanda Pauli, Józef Seruga, Józef Skoczek, Maria Świeżawska, zamężna Wojciechowska, Zygmunt Wojciechowski, Józef Zieliński).
W dn. 5 II 1930 obchodził w gronie uczniów dziesięciolecie swej katedry, a wkrótce potem zmarł nagle we Lwowie dn. 22 II 1930 po operacji kamicy żółciowej. Pochowany początkowo (25 II t. r.) we Lwowie, został następnie (8 IV t. r.) złożony na cmentarzu w Zawadowie koło Jaworowa obok grobów rodziny żony.
Biblioteka historyczna P-a została w r. 1932 ofiarowana przez wdowę gminie miasta Lwowa; w r. 1938 księgozbiór ten wszedł do zbiorów Biblioteki Publicznej miasta Lwowa. Ogromna spuścizna rękopiśmienna i materiały naukowe («Teki Ptaśnika») znajdują się obecnie w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, korespondencja zaś i dokumenty osobiste są przechowywane w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
P. ożenił się (26 VII 1925) w Niemirowie w pow. jaworowskim z ziemianką Zofią Małachowską (zmarłą w czasie drugiej wojny światowej w Związku Radzieckim), z którą miał syna Mieczysława (ur. 1927 we Lwowie), historyka, ucznia J. Dąbrowskiego i asystenta UJ, później wieloletniego dyrektora Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków w Min. Kultury i Sztuki, obecnie dyrektora Centralnego Biura Wystaw Artystycznych «Zachęta» w Warszawie.
Fot., bibliogr. podmiotowa za l. 1899–1930, artykuły i wspomnienia F. Bujaka, L. Charewiczowej, K. Dobrowolskiego, K. Kaczmarczyka, M. i Z. Wojciechowskich, „Kwart. Hist.” R. 45: 1930 t. 1 s. I–LXXXVII; – Korbut; Arnim M., Internationale Personalbibliographie 1800–1943, 2. Aufl., Stuttgart 1952 II; Bibliografia Historii Polski, Pod red. H. Madurowicz-Urbańskiej, W. 1965 I cz. 1–3 (podmiotowa i przedmiotowa); Bibliografia Historii Polski 1815–1914, t. wstępny pod red. S. Kieniewicza, W. 1954; Bibliografia bibliografii, bibliotekoznawstwa i bibliofilstwa za rok 1930–1931, Zestawiła M. Mazankówna-Friedbergowa, Kr. 1931–2; Bibliografia naukoznawcza 1928–1931, „Nauka Pol.” T. 19: 1934 s. 536 (przedmiotowa); Lipska H., Tatarowicz K., Bibliografia piśmiennictwa do dziejów UJ, Kr. 1967; Enciclopedia Universal Ilustrada Europeo-Americana (Apéndice), Madrid 1933 VIII; Enc. Wiedzy o Książce; Ilustr. Enc. Trzaski; Larousse du XXe siècle, Paris 1932 V; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; W. Enc. Powsz. (PWN), (fot.); Bar, Słown. pseudonimów; Biogramy uczonych polskich, cz. 1: Nauki społeczne, Oprac. A. Śródka, P. Szczawiński, Wr. 1985 z. 3; Oesterr. Biogr. Lexikon; Ottův Slovnik Naučny, Nové Doby, Praha 1938 V 1; Słown. Pracowników Książki Pol.; Indeks do Kwartalnika Historycznego (1887–1922), Zestawił M. Rutkowski i K. Maleczyński, Lw. 1925; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; Katalog wydawnictw PAU 1873–1947, Kr.–Wr. 1948–73 I, III; – Barycz H., Kilka dokumentów z dziejów przyjaźni dwóch historyków. W pięćdziesiątą rocznicę zgonu Jana Ptaśnika, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 26: 1981 s. 129–74; tenże, Rozwój historii oświaty, wychowania i kultury w Polsce, Kr. 1949 s. 62, 64; Birkenmajer A., Studia bibliologiczne. Wybór tekstów pod red. H. Więckowskiej i A. Birkenmajer, Wr. 1975; Bochnak A., Pieradzka K., Czterdziestolecie działalności Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa 1897–1937, Kr. 1937 (fot.); Bujak F., Spuścizna rękopiśmienna śp. czł. Jana Ptaśnika, „Spraw. PAU” T. 35: 1930 nr 3 s. 14–17; Charewiczowa Ł., Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lw. 1938 (fot.); Chojecka E., „Cracovia artificum” jako źródło do początków krakowskiego ludwisarstwa, „Przegl. Odlewnictwa” R. 18: 1968 s. 305–7; Dawna książka i kultura. Materiały międzynarodowej sesji naukowej z okazji pięćsetlecia sztuki drukarskiej w Polsce, Wr. 1975 s. 72–3; Dąbrowski J., Ś.p. J. Ptaśnik, „Czas” 1930 nr 45 s. 2; Dybiec J., Mecenat naukowy i oświatowy w Galicji 1860–1918, Wr. 1981; Kürbisówna B., [Posłowie do:] Ptaśnik J., Kultura włoska wieków średnich w Polsce, Wyd. 2., W. 1959 s. 307–12; Maternicki J., Historiografia polska XX wieku, cz. 1: Lata 1900–1918, Wr. 1982; Papée F., Barwiński E., Modelski T. E., Polskie Towarzystwo Historyczne 1886–1936, „Kwart. Hist.” R. 51: 1937 s. 22, 24, 35, 62, 65, 67, 71–2, 77–8, 93, 125–7, 137 (fot.); Perkowska U., Kształtowanie się zespołu naukowego w UJ (1860–1920), Wr. 1975; Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki humanistyczne i społeczne. Materiały do sesji jubileuszowej Kraków, 3–4 V 1973, Wr. 1974; Rederowa D., Ze studiów nad kontaktami AU z nauką obcą. Ekspedycja Rzymska (1886–1918), „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 4: 1958 [druk. 1960] s. 237–47; Studia z dziejów Wydziału Filozoficzno-Historycznego UJ, Kr. 1967; Tymieniecki K., Zarys dziejów historiografii polskiej, Kr. 1948 s. 92–3; Wojciechowska M., Ciężka strata. Zgon pierwszego profesora historii kultury polskiej, „Kur. Pozn.” 1930 nr 92, wyd. wieczorne, s. 8; [Wojciechowski Z.] Z. W., Za trumną uczonego, tamże nr 100, wyd. wieczorne, s. 8; – Dąbrowski J., Dziennik 1914–1918, Kr. 1977; Historycy o historii, Zebrał M. H. Serejski, W. 1963–6 I–II (fot.); Materiały z działalności Komisji Historycznej AU w Krakowie w latach 1873–1918. Wybór źródeł, Wr. 1974; Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; Ptaśnik M., [Przedmowa do:] Ptaśnik J., Życie żaków krakowskich, Wyd. 2., W. 1957 s. 14–16; tenże, Wspomnienia, w: Godziny zwierzeń. Wspomnienia córek i synów o ich sławnych i zasłużonych Rodzicach, W. 1983 (fot. różne); 1871–1971. Jest nas sześć tysięcy wychowanków V Liceum Ogólnokształcącego im. A. Witkowskiego w Krakowie..., Kr. 1972 s. 66; Wspomnienia z życia i działalności Koła Historyków UJ w latach 1892–1927, Kr. 1928 s. 11–13, 24, 30, 45, 83, 89–90; – Arch. UJ: rkp. WF II 478 Filozof. Doktorat Ptaśnik J., WF II 122 Habilitacja Dr J. Ptaśnik, S II, 619 Ptaśnik J. (profesor nadzwycz.); B. Narod.: rkp. 2910–2912 Korespondencja J. P-a 1909–1930, 2913 Papiery osobiste i notatki z lat 1900–20, 2914 Mater. do życiorysu J. P-a zebrane przez F. Bujaka; B. Ossol.: rkp. 7326–7331 II, rkp. 7334–7340 I, rkp. 7342 I Papiery J. P-a; B. PAN w Kr.: rkp. 1991 Korespondencja z S. Tomkowiczem, 2285 t. 3 (z J. Łosiem), 2402 t. 2 (z B. Ulanowskim); Paraf. Mikluszowice: Liber baptisatorum t. 3 s. 33 nr 7; – Ptaśnikowa Z., Dziennik z lat 1940–1941, taż, Wspomnienia o J. Ptaśniku, (rkp. w posiadaniu syna, M. Ptaśnika w W.).
Wiesław Bieńkowski