INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Radziwiłł h. Trąby      Jan II Radziwiłł zwany Brodatym, frag. obrazu olejnego z lat 1733-1737.
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziwiłł Jan h. Trąby (ok. 1474–1522), starosta słonimski, marszałek ziemski lit., potem kasztelan trocki. Był drugim synem Mikołaja Radziwiłła (zob.) i jego pierwszej żony Zofii z Moniwidów, bratem woj. wileńskiego i kanclerza lit. Mikołaja (zob.), Wojciecha (zob.), hetmana w. lit. Jerzego (zob.) i księżnej mazowieckiej Anny (zob.). W literaturze występuje niekiedy z drugim imieniem – Mikołaja, które nie jest poświadczone źródłowo i zostało urobione od używanego przez R-a patronimiku.

Pierwsza wzmianka o R-e pochodzi z 1488 r., kiedy to otrzymał od Kazimierza Jagiellończyka gratyfikację z karczem bielskich i myta brzeskiego. Następnie w l. 1495–1501 był namiestnikiem wilkiejskim. W r. 1499 został marszałkiem hospodarskim i na krótko namiestnikiem wasiliskim. W r. 1501 uczestniczył w staraniach Aleksandra o koronę polską, należał do jego orszaku i w gronie 27 panów litewskich 30 X 1501 zaprzysiągł dotrzymanie traktatów zawartych z Polakami w Piotrkowie, a potwierdzonych przez Aleksandra w Mielniku. Następnie wyruszył z Aleksandrem do Krakowa i był uczestnikiem jego koronacji. Obok ojca i brata Mikołaja był aktywnym stronnikiem polityki króla, zmierzającej do obalenia postanowień mielnickich. W r. 1505 otrzymał urząd star. (namiestnika) słonimskiego (trzymał go do końca życia). Jego liczne podpisy na dokumentach Aleksandra świadczą, że stale przebywał na jego dworze. Towarzyszył królowi w jego ostatnich chwilach i był świadkiem spisania jego testamentu w Lidzie 24 VII 1506. Po objęciu tronu lit. przez Zygmunta, a jeszcze przed jego koronacją na króla polskiego, R. został w początku 1507 r. wysłany z poselstwem do Moskwy, gdzie oficjalnie zawiadomił Wasyla III o zmianie na tronie polskim i lit. i zaproponował podjęcie rokowań pokojowych. Misja ta nie dała rezultatów. Wkrótce doszło do buntu Michała Glińskiego i wznowienia wojny. W czasie buntu Glińskiego R. przebywał w Słonimie, gdzie gościł swego szwagra Olbrachta Gasztołda. W odróżnieniu od ojca i brata Mikołaja, którzy odtąd przez wiele lat zwalczali Gasztołda, R. pozostawał z nim w trwałej przyjaźni. Gdy Gasztołd za sprawą Radziwiłłów został w r. 1509 uwięziony pod zarzutem zdrady i konszachtów z Glińskim R. podejmował usilne starania o jego uwolnienie. Jeździł w tej sprawie dwukrotnie do Krakowa. Wreszcie przy poparciu kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego uzyskał odpowiednie dokumenty, uwalniające Gasztołda od winy i kary, i przywiózł je na Litwę w r. 1511. W l. 1507–9 R. zarządzał skonfiskowanymi Glińskiemu dobrami goniądzko-rajgrodzkimi.

Po zakończeniu wojny i podpisaniu pokoju z Moskwą w r. 1508, w r. n. R. ponownie posłował do Moskwy. Odebrał wtedy ostatnią grupę jeńców pozostających jeszcze w Moskwie i odprowadził ich do Litwy, zażądał też w imieniu króla wydania Litwie zdrajcy Glińskiego i jego stronników. Na przełomie 1509/10 r. po powrocie z Moskwy zarządzał woj. wileńskim, działo się to prawdopodobnie w okresie choroby i śmierci jego ojca. Następnie urząd ten 12 VI 1510 został nadany jego bratu Mikołajowi. Przez przeszło 20 lat R. rzetelnie wypełniał obowiązki sędziego, wynikające z piastowania przezeń urzędu marszałka, najpierw hospodarskiego w l. 1500–14, a następnie od 6 IV 1514 do marca 1522 marszałka ziemskiego lit. Jego wyroki odnajdujemy w setkach dokumentów opisujących sprawy, które rozstrzygał. Urząd ten Zygmunt I potwierdził mu dożywotnio w specjalnym przywileju w r. 1519. W r. 1521 R. został jeszcze raz wyznaczony na posła do Moskwy, jednak na skutek tarć między Gasztołdem i Mikołajem Radziwiłłem nie wyjechał. Na sejmie grodzieńskim w marcu 1522 otrzymał kaszt. trocką; zrzekł się wówczas urzędu marszałka hospodarskiego. Na tymże sejmie został wyznaczony do komisji, która miała dokonać objazdu granicy litewsko-mazowieckiej.

W wyniku układów (w l. 1514–20) z braćmi R. wszedł w posiadanie kompleksu dóbr ojczystych (w tym także przejętych po śmierci brata Wojciecha), położonych w woj. wileńskim (na Litwie Zawilejskiej); miał tam m. in.: Biguszki, Krewno, Muśniki Stare, Osokno, Wozdgiliszki i Żmujtki. Ponadto wziął po ojcu Niehniewicze w woj. nowogródzkim, a z dóbr po matce Gieranowy (Subotniki) w woj. wileńskim. Pierwsza żona Elżbieta Gasztołdówna umierając zapisała mu wszystkie swoje dobra, szacowane w posagu na 11 000 złp. R. chciał wbrew obowiązującym ustawom ziemskim zatrzymać te majątki, co spowodowało proces sądowy z Gasztołdem; R. odwoływał się nawet do papieża. Ostatecznie w r. 1503 Aleksander przysądził R-owi Zadźwieję i Kotłowo w pow. nowogródzkim, Dombrownicę w brasławskim i Worszyce w mozyrskim. W r. 1508 Zygmunt I nadał R-owi dobra Dusiaty pod Ucianą na Litwie Zawilejskiej oraz Zdzitów w woj. brzeskim lit. Duże dochody pozwalały R-owi obracać wielkimi sumami pieniędzy. W l. 1517 i 1518, dwukrotnie pożyczał królowi po 1 000 kóp groszy pod zastaw dworów Słonimskiego oraz Drohiczyna z zamkiem i włością, który wykupił od Jana Zabrzezińskiego. Ponadto kupił R. m. in. dwór w Wilnie oraz majętność Mitiuszki koło Gieranon. Dn. 11 V 1522 R., już poważnie chory, spisał testament i jego głównym egzekutorem mianował króla. Zmarł w r. 1522 najpóźniej w początku lipca; został pochowany w kościele Bernardynów w Wilnie.

Po śmierci R-a zarząd nad całym majątkiem oraz opiekę nad dziećmi sprawowała jego trzecia żona Hanna z Kiszków. Doprowadziła ona do końca (rozpoczęty już przez R-a) proces ze swoim bratem Piotrem o należne jej w posagu dobra i w wyniku dwóch działów w r. 1523 wniosła w dom Radziwiłłów dwór Świadoście w woj. wileńskim, włość nieświeską (Nieśwież i dwa dwory) i Sinieżyce w woj. nowogródzkim, połowę Łachwy w woj. brzeskim lit., Dubrowę z Niedreską i Uzdę w woj. mińskim oraz włość ołycką z zamkiem na Wołyniu. W r. 1528 w czasie popisu wojska lit. obliczono jej majątek na ok. 4 000 dymów. Po powtórnym małżeństwie Hanny Radziwiłłowej król (1530) wyznaczył na opiekuna dóbr i dzieci R-a jego brata Jerzego.

R. był trzykrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo zawarł w r. 1492 z Elżbietą Gasztołdówną (zm. 1502), córką woj. trockiego Marcina (zob.), drugie – (po r. 1503) z Bohdaną (zm. ok. 1512), córką kniazia Wasyla Łukomskiego, trzecie – (ok. 1513) z Hanną Kiszczanką (zm. 1532), córką Stanisława Piotrowicza (zob.). Po śmierci R-a wyszła ona za mąż za star. żmudzkiego Stanisława Kieżgajłę (zob.).

Wedle przekazów genealogicznych R. miał z pierwszą żoną pięcioro dzieci, 3 synów i córki bliźniaczki. W źródłach brak jednak potwierdzenia tej informacji. Z Bohdaną miał R. dwie córki: Hannę (zm. 1554), żonę Mikołaja Kieżgajły, i Zofię (zm. 1541), zamężną za Szczęsnym Jurewiczem Iliniczem. Z trzeciego małżeństwa pochodzili synowie: Mikołaj «Czarny» (zob.) i Jan, krajczy lit. (zob.).

 

Miedzioryt Hirsza Leybowicza, reprod. w: Wobe M. F., Icones familiae ducalis Radivilianae, Nesvisii [1758]; – Kotłubaj E., Galeria nieświeska portretów radziwiłłowskich…, Wil. 1857 s. 220 (drzeworyt M. Starkmana); Boniecki, Poczet rodów, s. 274–5; Dworzaczek; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 82, 213, 412; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Kuźmińska M., Olbracht Marcinowicz Gasztołd, „Ateneum Wil.” R. 4: 1927 s. 356, 360; Ljubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; tenże, Oblastnoe delenie i mestnoe upravlenie Litovsko-russkogo gosudarstwa, Moskva 1892 s. 161, 182, 187, 204, 804; Malczewska M., Latyfundium Radziwiłłów w XV do poł. XVI w., W.–P. 1985 s. 37–40, 74–81, 115–39; Taurogiński B., Z dziejów Nieświeża, W. 1937 (fot. portretu z galerii nieświeskiej); – Akta Unii; Akty Juž. i Zap. Ross., I 30; Akty lit. metriki, I 88; Akty Zap. Ross., I 14–18, 69; Kod. katedry i diec. wil., s. 545, 553; Opisanie dokumentov i bumag chranjaščichsja w moskovskom arch. Min. Justicii, Moskva 1915 XXXI; Russ. Ist. Biblioteka, Litovskaja metrika, Pet. 1903 XX, 1910 XXVII; Sbornik materialov Rady V. Kn. Lit.; Sbornik Russ. Ist. Obšč., XXXV 482, 488 9; Skarbiec dyplomatów papieskich, cesarskich..., Wyd. J. Daniłowicz, Wil. 1862 II nr 2260; – AGAD: dok. perg. sygn. 7488, 7507, Arch. Radziwiłłów Dz. XI koperta 50, 57.

Krzysztof Pietkiewicz

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

małżeństwa - 3, rodzeństwo - 4 (w tym 3 braci), pożyczki dla króla, herb Trąby, koronacja Aleksandra 1501, starostwo słonimskie (Woj. Nowogródzkie), poselstwo do Moskwy, marszałkostwo hospodarskie, sejmy litewskie XVI w., kasztelania trocka, posiadanie dworu w Wilnie, teść - Wojewoda Smoleński, dobra w Pow. Brasławskim, dwór króla Aleksandra Jagiellończyka, marszałkostwo ziemskie litewskie, ojciec - Wojewoda Wileński, żona - Kiszczanka, dobra w Woj. Wileńskim, dobra w Woj. Nowogródzkim, dobra na Wołyniu, dobra w Woj. Brzeskim litewskim, dzieci - 4 (w tym 2 synów), brat - Kasztelan Wileński, rodzina Radziwiłłów h. Trąby, matka - wojewodzianka wileńska, brat - Wojewoda Trocki, kandydatura Aleksandra na króla Polski 1501, brat - Wojewoda Wileński, brat - Hetman Wielki Litewski, teść - Wojewoda Kijowski, syn - Marszałek Wielki Litewski, brat - Kasztelan Trocki, matka - starościanka podolska, teść - hetman litewski, syn - Wojewoda Wileński, brat - Biskup Łucki, testamenty XVI w., wuj - Kasztelan Wileński, wuj - Podstoli Wielki Litewski, sejm 1522 litewski, w Grodnie, brat - Kanclerz Wielki Litewski, brat - starosta w Woj. Trockim, teść - marszałek litewski, ojciec - Kasztelan Trocki, brat - urzędnik nadworny litewski, brat - Podczaszy Wielki Litewski, ojciec - Kanclerz Wielki Litewski, dobra w Woj. Mińskim, brat - Krajczy Wielki Litewski, syn - Krajczy Wielki Litewski, rada wielkoksiążęca litewska, matka - Moniwidówna, matka - wojewodzianka trocka, ojciec - starosta w Woj. Nowogródzkim, siostra - księżna mazowiecka, brat - Wojewoda Kijowski, brat - Hetman Polny Litewski, dobra w Pow. Nowogródzkim, kościół Bernardynów w Wilnie, pochówek w Wilnie, syn - konwertyta, syn - starosta w Woj. Podlaskim
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.