Roehr (Röhr, Rer, Rher) Jan (1816–1877), budowniczy, powstaniec 1846 i 1863 r. Ur. 16 V w Czerniejewie (pow. gnieźnieński), był synem młynarza.
R. gimnazjum ukończył w Poznaniu, następnie jako stypendysta Tow. Naukowej Pomocy studiował filozofię na uniwersytecie wrocławskim, skąd przeniósł się do Berlina na Bauakademie. Od r. 1844 był członkiem polskiej konspiracji demokratycznej, w stałym kontakcie z emisariuszem Wiktorem Heltmanem w Poznaniu. W grudniu 1845 Ludwik Mierosławski wyprawił go na Litwę. R. objechał ją w ciągu 2 miesięcy (podróżował legalnie, za pruskim paszportem), nawiązał nici spiskowe w Kowieńskiem, w Wilnie i w Słuckiem. W końcu stycznia 1846 zdał sprawę z misji w Poznaniu, zaś Mierosławski wyznaczył go na dowódcę litewskich sił powstańczych. W lutym R. porozumiewał się z Bronisławem Dąbrowskim w Kuflewie na Podlasiu, po czym objeżdżał gub. grodzieńską i mińską, stwierdzając prawie wszędzie brak gotowości do powstania. Usiłował dotrzeć z agitacją do włościan. Aresztowany został 27 II w Knyszynie; poddany «bardzo ciężkiemu» (jak sam twierdził) śledztwu zachowywał się «odważnie, a nawet wyzywająco». Przyznał się do swych działań po kilku miesiącach, obciążony zeznaniami więźniów poznańskich. Sąd wojenny w lipcu 1847 wymierzył mu 15 lat katorgi, co konfirmacja carska obniżyła do lat 12, za to z przydatkiem chłosty, 2 razy po 500 rózeg. Egzekucji tej dopełniono 26 II 1848 na przedmieściu Wilna.
Okutego w kajdany dowieziono R-a kibitką do Tobolska; dalszą drogę aż poza Bajkał R. odbywał pieszo, w sumie wędrował 11 miesięcy. Pracował ok. 7 lat w zakładzie Pietrowskim; po śmierci cara Mikołaja I przeszedł na osiedlenie do Krasnojarska. Uwolniony na mocy amnestii 1857 r. przebywał zrazu u siostry w Poznaniu; miał trudności ze znalezieniem pracy ze względu na szykany policji pruskiej. W jesieni 1860 został prokurentem firmy spedycyjnej Aleksander Makowski i Kendzior w Gdańsku, z pensją 600 talarów rocznie i pełnym utrzymaniem. W domu Roehrów w l. sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX w. gościli najwybitniejsi twórcy kultury polskiej przebywający w Gdańsku.
Od r. 1862 R. współpracował z agentem Komitetu Centralnego Narodowego Józefem Demontowiczem. W marcu 1863 został agentem Tymczasowego Rządu Narodowego na Prusy Wschodnie, czynnym głównie przy imporcie broni, w stałych rozjazdach między Poznaniem i Królewcem. Aresztowany 16 V w związku z nakryciem papierów organizacyjnych w Pałacu Działyńskich w Poznaniu, znalazł się wśród podsądnych w wielkim procesie berlińskim 1864 r. Publicznie przesłuchiwany był 20 X. Bronił się umiejętnie: ukazywał sprzeczności w obciążających go dokumentach oraz w zeznaniach świadków; podważał autentyczność znalezionych u niego notatek, przypominał własną patriotyczną przeszłość i syberyjskie cierpienia. Natomiast wypierał się wszelkiego udziału w organizacji narodowej 1863 r. Wyrok sądu (23 XII 1864) go uniewinnił. Dalszy przebieg życia R-a nie jest znany. Zmarł 26 VI 1877 w Gdańsku.
R. był żonaty.
Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog I; – Borzyszkowski J., Inteligencja polska w Prusach Zachodnich 1848–1920, Gd. 1986; Bukowski A., Pomorze Gdańskie w powstaniu styczniowym, Gd. 1964; Fajnhauz D., Ruch konspiracyjny na Litwie i Białorusi 1846–1848, W. 1965; Gentzen F., Grosspolen im Januaraufstand, Berlin 1958; Grot Z., Rok 1863 w zaborze pruskim, P. 1963; Jodziewicz A., Egzekucja Röhra i kolegów (1848), „Ateneum. Wil.” R. 4: 1927 s. 200–7; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1983; tenże, Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848, W. 1960; Limanowski B., Historia ruchu rewolucyjnego 1845 r., Kr. 1916; Myśliborski-Wołowski S., Udział Prus Zachodnich w powstaniu styczniowym, W. 1968; – Akta i czynności sądowe tyczące się Polaków oskarżonych w r. 1847 o zbrodnię stanu, Berlin 1847 s. 143–4, 531–3; Album Muzeum Narodowego w Rapperswylu, P. 1872 s. 425; Anklageschrift… gegen die Beteiligten bei dem Unternehmen… zur Wiederherstellung eines polnischen Staats… wegen Hochverrats, Berlin 1864 s. 337–40; Dok. Rządu Narod.; Giller, Historia powstania, IV 63–6; Der Polen-Prozess im Jahre 1864, Berlin 1865; Sulerzyski N., Pamiętniki, W. 1985; Zabór pruski w powstaniu; Zbiór zeznań; – „Gaz. Tor.” 1877 nr z 28 VI, 4 VII.
Stefan Kieniewicz