Romer Jan (1869–1934), generał podporucznik armii austriackiej, generał dywizji WP. Ur. 3 V we Lwowie, był synem Edmunda star. lwowskiego, i Ireny Körtvelyessy de Asguth, starszym bratem geografa Eugeniusza (zob.). Rodzice pochodzili ze zubożałych rodzin ziemiańskich, po stronie ojca o powstańczej przeszłości dziadek, Henryk, walczył w powstaniu listopadowym, ojciec i stryj, Władysław, w powstaniu styczniowym (stryj w nim zginął).

R. uczył się w 8-klasowym gimnazjum w Nowym Sączu i po zdaniu tu matury w r. 1887 wstąpił do Wojskowej Akademii Technicznej (Oficerskiej Szkoły Artylerii) w Wiedniu. Szkołę ukończył w r. 1890 w stopniu podporucznika i został przydzielony do 11 p. artylerii polowej (pap) we Lwowie jako oficer baterii. W l. 1894–96 był słuchaczem Szkoły Sztabu Generalnego (Kriegschule) w Wiedniu. Od 1 X 1896 służył w sztabie 13 Brygady Piechoty (BP), następnie 7 Dywizji Piechoty (DP). W r. 1894 został mianowany porucznikiem, a w r. 1898 kapitanem. Od 1 XI t.r. dowodził baterią w 33 pap; dn. 1 XI 1900 został oficerem sztabu 19 DP w stopniu kapitana. W dn. 1 IV 1907 objął stanowisko szefa sztabu Dywizji Kawalerii (DK) «Lwów», następnie był zastępcą szefa sztabu 15 korpusu kawalerii. Od 1 V 1909 dowodził dywizjonem w 38 pap, potem w 11 pap. W r. 1908 został mianowany majorem, a podpułkownikiem w r. 1911. W dn. 1 XII 1913 R. objął dowództwo 32 pap, na czele którego jako pułkownik (1914) wyruszył na pierwszą wojnę światową i walczył na froncie rosyjskim, włoskim i ponownie rosyjskim. W dn. 26 VIII 1914 ranny w nogę, został przy pułku, 10 IX t.r. powtórnie ranny w szyję, przez miesiąc leczył się w szpitalu w Wiedniu. Od 1 V 1916 przebywał ponownie na froncie włoskim, najpierw jako dowódca 50 Brygady Artylerii (BA), później artylerii 15 korpusu. Dowódcą artylerii Legionów Polskich był od 10 II 1917. W dn. 1 V t.r. objął dowództwo 18 BA, następnie dowodził kombinowaną BP, na czele której zdobył Gringo, Primolano i fort Lisser. W r. 1917 awansował do stopnia generała podporucznika. Od listopada 1917 dowodził specjalnymi grupami artylerii (ok. 200 dział) przy zdobyciu górskiego masywu Monte Meletta – Monte di Val Bella – Col Rosso. Dn. 1 III 1918 objął dowództwo 36 BP. W dn. 1 X t.r. został dowódcą 18 DP, na czele której zdobył po raz drugi Monte di Val Bella i utrzymał Col Rosso. W czasie odwrotu po raz trzeci został ranny. Dn. 3 XI 1918 dostał się do niewoli angielskiej.

W WP R. objął 26 XI 1918 stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego Łódź, a 21 XII t.r. dowódcy Okręgu Generalnego Lublin. Od 5 I 1919 był dowódcą grupy operacyjnej «Bug», na czele której walczył w Małopolsce Wschodniej, przełamując linie ukraińskie pod Lwowem. W dn. 18 III 1919 został przewodniczącym Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu. Po powrocie do kraju dowodził w wojnie polsko-radzieckiej 13 DP od 15 XII 1919 do 20 IV 1920. W dn. 21 IV 1920 objął dowództwo specjalnie zorganizowanej DK i na jej czele przeprowadził udany zagon na Koziatyn. Od 7 V 1920 był dowódcą etapów na Ukrainie i prowadził działania przeciwko armii konnej S. M. Budionnego. Dn. 27 VI 1920 objął dowództwo 6 armii, a 22 VII t.r. dowództwo 1 armii. W dn. 29 VII – 4 VIII 1920 był członkiem polskiej delegacji, która udała się do Baranowicz na rozmowy w sprawie zawarcia rozejmu z Rosją Radziecką. Od 1 I t.r. wchodził do Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. Szefem Oddziału Naczelnej Kontroli Wojskowej został 28 IX 1920. W t.r. awansował do stopnia generała dywizji. Z dn. 25 IX 1921 przeszedł na stanowisko dowódcy Okręgu Korpusu nr II Lublin. W r. 1922 został zweryfikowany w stopniu generała dywizji ze starszeństwem od 1 VI 1919. W dn. 9 XI 1922 reprezentował Naczelnego Wodza i WP w Brukseli na uroczystym złożeniu do grobu zwłok Nieznanego Żołnierza. W grudniu t.r. ukończył kurs informacyjny dla generałów pod Paryżem. Józef Piłsudski w swoich opiniach o generałach z grudnia 1922 charakteryzując R-a napisał m. in. «Człowiek o niezwykłej energii, bystrym, żywym umyśle, prawym charakterze i wysokim poczuciu honoru żołnierskiego… Oficer przeze mnie wysoko ceniony». Uchwałą Rady Ministrów 16 IV 1924 zostało mu powierzone kierownictwo akcji utrzymania bezpieczeństwa na kresach wschodnich. Członkiem Rady Wojennej został mianowany 1 IX 1924. W czasie przewrotu majowego, mimo sympatii dla marszałka J. Piłsudskiego, odmówił żądaniu wysłania do jego dyspozycji wojska, odpowiadając, że uznaje «tylko rozkazy legalnego rządu». Stanowisko inspektora armii R. objął 10 VII 1926. W dn. 23 VII t.r. został przeniesiony do dyspozycji ministra spraw wojskowych, a w dn. 14 X 1926 ponownie objął funkcję inspektora armii z siedzibą w Warszawie. Miał w wojsku opinię najbardziej trudnego i wymagającego przełożonego (Z. Bohusz-Szyszko, „W cieniu buławy”). W marcu 1929 R. reprezentował WP na pogrzebie marszałka F. Focha. Dn. 13 V 1932 wskutek choroby został zwolniony ze stanowiska inspektora armii i z dn. 31 VII t.r. przeniesiony w stan spoczynku. Pamiętniki jego ukazały się pośmiertnie, nakładem rodziny (Lw. 1938). R. zmarł 5 III 1934 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (wojskowym). Był odznaczony m. in.: Krzyżem Orderu Virtuti Militari 2 i 5 kl., Krzyżem Orderu Polonia Restituta 2 i 3 kl., Krzyżem Walecznych czterokrotnie, Złotym Krzyżem Zasługi, odznaczeniami zagranicznymi oraz medalami pamiątkowymi.

W małżeństwie (od 29 IX 1908) ze Stefanią z Lityńskich (zm. 1975) R. miał troje dzieci: córkę Annę (1909–1972), zamężną Pannenkową, oraz dwóch synów: Jana (1911–1972), inżyniera, i Adama (1917–1924).

Fot. w: Romer J., Pamiętniki, Lw. 1938; – Enc. Wojsk., VII; Kryska-Karski–Żurakowski, Generałowie, (fot.); Öster. Biogr. Lexikon, [Lf. 43]; Rocznik Oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Albrycht W., Pamiętniki śp. generała Jana Romera, „Czas” 1939 nr 9, 10; Cieplewicz M., Generałowie polscy w opinii J. Piłsudskiego, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1966 nr 1 s. 326; Dziesięciolecie odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928, W. 1928 (fot.); Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Garlicki A., Przewrót majowy, W. 1978; Kozłowski E., Wrzosek M., Dzieje oręża polskiego 1794–1938, W. 1973; Kukułka J., Francja a Polska po traktacie wersalskim (1919–1922), W. 1970; Kutrzeba T., Wyprawa Kijowska 1920 roku, W. 1937; Przybylski A., Wojna polska 1918–1921, W. 1930 s. 51–2, 139, 153; Sandomierski K., Polska Misja Wojskowa Zakupów w Paryżu w latach 1919–1920, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1978 nr 4 s. 64–98; Stawecki P., Polityka wojskowa Polski 1921–1926, W. 1981 (fot.); Wapiński R., Władysław Sikorski, W. 1978; Wąsowicz F., Pamiętniki gen. Romera, „Polska Zbrojna” 1938 nr 277; – Bohusz-Szyszko Z., W cieniu buławy, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” – „Tydzień Pol.” 1967 nr 263 (44) s. 7; tenże, W jaskini lwa, „Orzeł Biały” 1972 nr 98 s. 12–15, nr 99 s. 13–16; Kopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1917–1939, Londyn 1965; Piłsudski J., Pisma zbiorowe, W. 1937–8 V, VII, VIII, X; Porwit M., Spojrzenie poprzez moje życie, W. 1986; Romer E., Pamiętniki, Kr. 1988; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1967 I, II; Wańkowicz M., Strzępy epopei, W. 1936 s. 247, 279–80; – „Polska Zbrojna” 1934 nr 64 (fot.) – 66, nr 70; „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” 1975 nr 78, s. 534–5; „Tyg. Ilustr.” 1934 s. 234 (fot.); „Życie Warszawy” 1975 nr 158 (nekrolog żony R-a); – AAN: SURM 1924 r.; CAW: Akta personalne R-6001; – Materiały Red. PSB.

Mieczysław Cieplewicz