Rubczak Jan (1882 – czasem w literaturze podawana jest data 1884–1942), malarz, grafik. Ur. 18 I w Stanisławowie, był synem Bazylego i Magdaleny. Wg zapisu do ASP był wyznania greckokatolickiego.

Mając ukończoną szkołę realną i odbyte trzy lata nauki w seminarium nauczycielskim, wstąpił R. w r. 1904 do ASP w Krakowie, gdzie studiował malarstwo pod kierunkiem Floriana Cynka, a następnie Józefa Pankiewicza (u którego również studiował grafikę). W czasie studiów kilkakrotnie był nagradzany za swe prace, dwukrotnie otrzymał medal srebrny. Ukończył je w r. 1909, po czym wyjechał za granicę. Studiował w Akademii Sztuk Graficznych w Lipsku, był w Monachium, a następnie uczęszczał do Académie Colarossi w Paryżu. We Francji osiadł na dłużej; przebywał tam kilkanaście lat. Odbywał podróże artystyczne do Włoch, Hiszpanii, Holandii i Anglii. Jego obrazy olejne (pod wpływem szkoły Pankiewicza) wykazywały wyraźne związki z malarstwem P. Cézanne’a. Zarówno w malarstwie, jak i pracach graficznych (akwatinty, akwaforty) R. z zamiłowaniem odtwarzał pejzaże, najczęściej z motywami architektonicznymi. Jego prace z okresu studiów krakowskich (głównie grafiki) przedstawiały zabytki, kościoły i ulice Krakowa. W czasie pobytu we Francji malował widoki Paryża i in. miast (Chartres, Rouen), wzorem Pankiewicza szukał inspiracji i motywów na południu Francji. Wystawiał często w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP): w r. 1908/9 (kilkanaście akwafort krakowskich i paryskich: Skałka, Brama Floriańska, Kurza Stopka, Most na Sekwanie, Zakątek St. Cloud, Moulin de la Galette, Wnętrze kościoła St. Sévérin, Wielki zegar Ludwika XV, Ulica w Chartres), w r. 1909/10 pokazał również większy zestaw akwafort, wśród nich: Spichrz w Kazimierzu, Wawel z Dębnik, Ulica szmaciarzy w Paryżu, Wnętrze Notre Dame, Kościół Reformatów w Krakowie, Wawel w nocy, Podsienia Sukiennic, Drzewa w śniegu, Grusza, Słonecznik, w r. 1911 pokazano duży zestaw prac R-a, m. in.: Kopy przy zachodzie, Barki w dzień deszczowy, Krzak peonii, Szare morze, Stare Rouen, Kościół Bożego Ciała w Krakowie, w r. 1911/12 – kilka grafik, w r. 1912 – obrazy olejne: Port w Audierne (Bretania), Powracające barki przy zachodzie słońca, Port w szary dzień, dwa akwarelowe pejzaże i kilka akwafort, w r. 1913 kolekcję prac rytowniczych i akwarelowych, w r. 1914 Stary zakątek, Okiście. Należał do Tow. Artystów «Sztuka», z którym wystawiał w tym czasie w Budapeszcie (maj 1910) i w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie w r. 1911. W t. r. wziął udział w I konkursie graficznym im. Henryka Grohmana w Zakopanem, gdzie wśród 98 prac nadesłanych jego akwaforta Wejście do kościoła Św. Barbary (1908) uzyskała II nagrodę (wystawa została przeniesiona z Zakopanego do Krakowa i weszła w skład Wystawy Jesiennej TPSP w Pałacu Sztuki).

W r. 1911 R. należał do członków założycieli Tow. Artystów Polskich w Paryżu. W r. 1912 brał udział w wystawieniu w tym Towarzystwie szopki napisanej przez Bronisławę Ostrowską, Bolesława Długoszowskiego i Stefana Dessauera. W t. r. wspólnie z Leopoldem Gottliebem miał wystawę we Lwowie, gdzie pokazał 9 obrazów olejnych, akwaforty i akwarele, zaś w r. 1913 także we Lwowie odbyła się wystawa czterech artystów, wśród nich R-a, który zaprezentował 19 obrazów olejnych. W t. r. miał R. nadto indywidualną wystawę prac w krakowskim TPSP, na której były pokazane 22 akwaforty. Z Tow. «Sztuka» wystawiał na wystawach w Poznaniu w r. 1913 i w t. r. na wystawie Związku Powszechnego Artystów Grafików w Krakowie. Brał też udział w Salonach Jesiennych w Paryżu (1911, 1912, 1913), w L’Exposicio D’Art Polones w Barcelonie (1913), w L’Exposition de Peintres et Sculpteurs Polonais w Paryżu (1914), w dziale polskim XI Exposicione Internationale d’Arte della cittá di Venezia (1914), w Wystawie Sztuki Polskiej w Wiedniu (1915).

W r. 1915 wszedł R. do zarządu reaktywowanego Polskiego Tow. Artystyczno-Literackiego w Paryżu. Od r. 1917 podjął pracę pedagogiczną w szkole malarstwa w Paryżu. W t. r. wystawiał na I Wystawie Ekspresjonistów Polskich w Krakowie (listopad) i na II Wystawie Grafików i Ekspresjonistów Polskich w kwietniu 1918 we Lwowie. Brał udział w wystawach paryskich: w r. 1918 polskich malarzy i rzeźbiarzy w pałacu M. Potockiego na rzecz inwalidów wojennych we Francji, w r. 1919 w wystawie francusko-polskiej w Muzeum Sztuk Dekoracyjnych i na Salonie Jesiennym, w r. 1920 w Galerie Barbasanges w pierwszej wystawie zorganizowanej przez L’Association France-Pologne i w Salon des Artistes Indépendents w Grand Palais des Champs Elysées, w r. 1921 w wystawie sztuki polskiej zorganizowanej przez Biuro Propagandy Zagranicznej przy Prezydium Rady Ministrów, w r. 1922 (luty) w wystawie sztuki dekoracyjnej «Młoda Polska» w Musée Crillon, w r. 1924 (kwiecień) w L’Association France-Pologne i (czerwiec) w Éxposition Permanente des Artistes Polonais (również w L’Association France-Pologne). We Francji borykał się z trudnościami finansowymi. Wspomina o tym Tadeusz Makowski w swym „Pamiętniku” odnotowując, że do kawiarni «Parnas» R. przychodził «o ile przedtem spotkał Zborowskiego» (znanego mecenasa i opiekuna artystów).

W r. 1924 dwukrotnie wystawiał R. w Polsce: na wystawie prac malarzy zamieszkujących w Paryżu w Salonie Sztuki i Reprodukcji J. Poznańskiego w Warszawie i wystawie prac Pankiewicza i jego uczniów w TPSP w Krakowie. Na tej drugiej pokazał 46 prac, o których Konrad Winkler pisał: «doskonałe dekoracyjnie traktowane akwaforty Rubczaka… dopełniały tej nader udatnej wystawy, mającej posmak iście paryski». W r. 1925 wraz z Janem Hrynkowskim, Felicjanem Kowarskim i Wacławem Zawadowskim założył Cech Artystów Plastyków «Jednoróg» i wziął udział w jego pierwszej wystawie (kwiecień) w Krakowie w salach TPSP. Wielokrotnie uczestniczył w następnych wystawach Cechu, m. in.: w r. 1925 we Lwowie, w r. 1926 w Miejskiej Galerii w Łodzi, w r. 1927 w Piątej Wystawie w TPSP we Lwowie i w szóstej wystawie Cechu w lokalu Związku Artystów Wpol. w Poznaniu, w l. 1928 w Ósmej wystawie TPSP w Krakowie, w r. 1929 w Dziesiątej wystawie w TPSP we Lwowie.

W r. 1926 R. powrócił do kraju i zamieszkał na stałe w Krakowie. Od t. r. pracował w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku Ludwiki Mehofferowej. W r. 1927 wraz z Cechem Artystów Plastyków «Jednoróg» wziął udział w bojkocie TPSP (należał do jego Komitetu Wykonawczego). Wystawiał wtedy na Wystawie Niezależnych w lokalu J. Sperlinga przy ul. Sławkowskiej (luty) i na II i III Wystawie Niezależnych w salach Tow. Rolniczego przy placu Szczepańskim. Uczestniczył również w uroczystym pochodzie powrotu dzieł sztuki do Pałacu Sztuki (lipiec t. r.). W r. 1928 (październik–listopad) odbyła się wystawa A. Olesia, R-a, M. Samlickiego i S. Żurowskiego w TPSP w Krakowie. R. wystawiał akwarelowe pejzaże z Pienin (m. in. Szczawnica, Czerwony klasztor, Trzy Korony, Dunajec), w r. 1929 wspólnie z Cechem «Jednoróg» pokazał na Powszechnej Wystawie Krajowej (PWK) w Poznaniu obrazy olejne: Port w Bretanii, Kopalnia (szary dzień), Apaszka, zaś w dziale grafiki akwaforty: Spichrz w Kazimierzu, Kościół Św. Norberta, Klasztor Św. Józefa, Uliczka Bretanii i in.; za swe prace został odznaczony wielkim srebrnym medalem. W r. 1930 wystawiał w krakowskim TPSP na wystawie «Sztuki». W r. szk. 1931/2 pracował w ASP w Krakowie jako starszy asystent w katedrze grafiki Jana Wojnarskiego. W r. n. wszedł w skład nowej Dyrekcji TPSP. Tam też na wystawie bieżącej Towarzystwa (luty 1931) pokazał olejny obraz Skała samobójców. Później wystawiał jeszcze w Instytucie Propagandy Sztuki (IPS) w Warszawie w r. 1930/1 (Salon Listopadowy) i z IPS w Krakowie w r. 1931, na XVIII Biennale w Wenecji w r. 1933 i na wystawie «Przed zimą» w Katowicach w r. 1937.

W czasie wojny R. mieszkał w Krakowie. Dn. 16 IV 1942 «wyszedł po raz pierwszy na ulicę po długiej chorobie serca» (J. Kydryński) i wstąpił do Kawiarni Plastyków przy ul. Łobzowskiej. Aresztowany w czasie słynnej łapanki przez gestapo, przewieziony został z grupą artystów do więzienia Montelupich, a następnie do Oświęcimia (nr obozowy 33168), gdzie został rozstrzelany dn. 27 V 1942.

R. był żonaty z malarką Marią Rubczakową, wystawiającą swe obrazy w Paryżu pod pseud. Bertin Guy, i miał jednego syna młodo zmarłego.

Prace R-a po wojnie były pokazywane m. in. na Wystawie Współczesnej Grafiki Polskiej w Bibliotece Jagiellońskiej w r. 1946 (otwarcie wystawy miało nastąpić 1 IX 1939), na Wystawie Pośmiertnej Polskich Artystów Plastyków zamordowanych przez Niemców (15–28 IV 1945 w Krakowie, obrazy olejne: Pont Neuf w śniegu, Ogród Luksemburski, akwarele: Toledo, Martwa natura kubistyczna, sepia Głowa kobieca i kilkanaście akwafort) i na wystawie «Oskarżamy hitlerowców o zbrodnię» w Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) w Krakowie w r. 1965.

Prace R-a znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie (obrazy olejne: Portret Rydla, Pont Neuf – Deszczowy dzień, Pejzaż z Bretanii, Kościół w Rabce, Pejzaż i Pejzaż południowy z widokiem na morze oraz 97 grafik), w Muzeum Narodowym w Krakowie (obrazy olejne: Pałac Luxemburski w śniegu, Pejzaż morski, Widok Żegiestowa, Wybrzeże morskie – wszystkie sygn. w prawym dolnym rogu «Rubczak» – i 39 prac graficznych, przeważnie akwaforty i akwatinty z l. 1907–8, m. in. Kościół Reformatów w Krakowie, Kościół Św. Idziego, Planty Krakowskie, Katedra w Rouen, Pont Neuf, Gołębie, Stary świerk, Akt i późniejsze litografie: Wieś bretońska, 1926, Widok na Kościół Mariacki od wschodu, 1934, w Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach (Port rybacki w Martigues, olej.), w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku (Sandomierz, olej.).

Boznańska O., Portret Jana Rubczaka (ok. 1930), olej. tektura, wł. Muz. Narod. we Wr., reprod. w: Malarstwo Polskie. Katalog Zbiorów Muz. Śląskie – we Wrocławiu, Wr. 1967 (analogiczny portret znajduje się w Muz. Narod. w Kr.); Dunikowski X., Portret R-a (głowa, brąz), wł. Muz. Narod. w W., reprod. w: Kaczmarzyk, Rzeźba pol. od XVI do początku XX w. Katalog; Kilka fot. w: Pol. życie artyst. w l. 1915–39; – Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Bénézit, Dictionnaire (1966); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Vollmer, Künstler Lexikon (A. Ryszkiewicz); Ikonografia zabytków Kielecczyzny w malarstwie do 1944 r. Katalog wystawy Muz. Świętokrzyskie, Biuro Dokumentacji Zabytków w Kielcach, Kielce 1975; Katalog Działu Sztuki PWK, P. 1929 s. 72, 173–4; Katalog Wystawy Jerzego Merkla, Hermana Strucka, Jana Rubczaka, Zygfryda Laboschina, TPSP we Lwowie, luty 1913; Katalog wystawy współczesnej grafiki polskiej (Biblioteka Jagiellońska), Kr. 1939 (wystawa odbyła się we wrześniu 1946); Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach. Zbiory malarstwa polskiego. Katalog, Oprac. B. Modrzejewska i A. Oborny, W. 1971; Oskarżamy hitlerowców o zbrodnię. Wystawa uczczenia artystów plastyków poległych, pomordowanych, zmarłych i więzionych podczas okupacji hitlerowskiej 1939–1945, ZPAP w Kr., ZBOWiD okręg krakowski, Dom Plastyków 27 V 1965; Polskie malarstwo akwarelowe od 1930 do 1956. Katalog wystawy, TPSP w Krakowie, 1956; Wiercińska, Katalog TZSP; Wystawa pośmiertna Polskich Artystów Plastyków zamordowanych przez Niemców, Kraków 15–28 kwietnia 1945; Wystawa prac J. Rubczaka i L. Gottlieba z Paryża, TPSP we Lwowie, Lw. 1912; Wystawy jubileuszowe 150-lecia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1818–1968, Katalog, Kr. 1969; – Czarnocka K., Półtora wieku grafiki polskiej, W. 1962; Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., III; Grafika polska około roku 1900, Kr. 1968; Pollakówna J., Formiści, Wr. 1972 (Studia z historii sztuki, t. XIV); Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Siedlecki F., Grafika polska w świetle krytyki zagranicznej, W. 1922; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Kydryński J., 16 kwietnia 1942 na Łobzowskiej, „Życie Liter.” 1954 nr 18 s. 4, 5; Makowski T., Pamiętnik, Oprac. W. Jaworska, W. 1961; Mater. do Dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; Ostrowska-Grabska H., Bric à brac 1848–1939, W. 1978; Spraw. TZSP za r. 1919, 1925–38; – Biuletyn Związku Artystów Plastyków. Numer Specjalny w 25-tą rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem. Pamięci artystów plastyków zmarłych w czasie wojny 1939–45; – IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.; – Informacje Państwowego Muz. Oświęcim Brzezinka w Mater. Red. PSB; – Informacje bratowej R-a, Stanisławy Rubczakowej w Kr.

Róża Biernacka