Rudomina Dusiacki Jan h. Trąby (1581–1646), rotmistrz husarski, poseł na sejmy, chorąży, a potem kasztelan nowogródzki. Był najstarszym synem wojskiego brasławskiego Jana (zob.) i Szczęsnej z Tołoczków, bratem Piotra (zob.) i Krzysztofa (zob.).
R. otrzymał staranne wykształcenie, m. in. w l. 1595–6 był studentem Akademii jezuickiej w Wilnie i jednocześnie należał do Kongregacji Maryjnej działającej wśród młodzieży studiującej na tym uniwersytecie. Naukę kontynuował w szkołach poza granicami Rzpltej oraz podróżował po Europie. Dn. 29 X 1600 w orszaku wojewodzica mińskiego Jana Paca wpisał się do metryki uniwersytetu w Ingolsztacie. W początkach sierpnia 1605 przybył do Augsburga, w którym uczyło się wówczas trzech synów woj. wileńskiego Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła zwanego Sierotką. Był R. przewidziany przez «Sierotkę» na guwernera synów, dotychczasowy ich mentor jezuita Melchior Dycjusz (Dicius), uważał wówczas, że «Pan Rudomina stateczny młodzieniec i bywały, ale ad gubernandum młody». Wraz z Radziwiłłami latem 1606 opuścił R. Augsburg i udał się do Włoch. Prawdopodobnie dopiero wówczas razem z kanonikiem wileńskim Marcinem Żaglem objął faktycznie funkcję guwernera. Sprawował ją do początków maja 1607, kiedy niespodziewanie zmarł podczas studiów w Bolonii jeden z synów «Sierotki», przeznaczony do stanu duchownego Krzysztof Mikołaj. Mimo pośpiesznego wyjazdu na Litwę dwóch młodych Radziwiłłów, R. został w Italii z zamiarem kontynuowania nauki. W marcu 1608 przebywał w Rzymie załatwiając na polecenie «Sierotki» formalności związane ze sprowadzeniem ciała jego zmarłego syna oraz poszukując «chłopiąt» chętnych do służby u woj. wileńskiego. Na Litwę wrócił prawdopodobnie latem t.r. prowadząc zwłoki byłego podopiecznego z Bolonii do Nieświeża.
Po powrocie rozpoczął R. służbę publiczną. Zapewne z pomocą ojca został wybrany w r. 1610 przez szlachtę pow. brasławskiego na deputata do Trybunału Lit. Już w r. 1616 nosił tytuł sekretarza i dworzanina królewskiego. W r. 1618 Zygmunt III nadal R-ie leśnictwo wilkijskie na Żmudzi. Jeszcze za swego życia ojciec przeznaczył dlań dobra Połonkę (woj. nowogródzkie), najbardziej oddalone od pozostałych swych majątków, chociaż formalnie uzyskał je R. dopiero wskutek działu z braćmi przeprowadzonego w Wilnie 6 V 1622. Zarówno znaczny majątek, jak i pełniona z ramienia woj. nowogródzkiego Mikołaja Krzysztofa Sapiehy co najmniej od czerwca 1619 po marzec 1622 funkcja podwojewodziego nowogródzkiego, zapewniły R-ie silną pozycję wśród miejscowej szlachty. Dn. 27 VI 1619 na sejmiku elekcyjnym w Nowogródku wybrano go do grona czterech kandydatów na urząd sędziego ziemskiego nowogródzkiego, lecz nominacji królewskiej nie otrzymał. Spośród szlachty nowogródzkiej zaciągał również towarzyszy do chorągwi husarskiej na wyprawę przeciw Turkom w r. 1621.
Prawdopodobnie uczestniczył R. wcześniej w walkach w Inflantach i miał pewne doświadczenie żołnierskie, ponieważ w r. 1621 dostał od hetmana w. lit. Jana Karola Chodkiewicza list przypowiedni na zaciąg chorągwi husarskiej (wg panegiryków zaciągnął ją na koszt własny). Do obozu przyprowadził chorągiew liczącą 100 koni, którą przydzielono do pułku kaszt. połockiego Mikołaja Bogusława Zenowicza. Na jej czele 7 IX t.r. brał R. udział w szarży czterech rot husarii na spahisów szturmujących obóz polski. Wykonał wówczas prawdopodobnie uderzenie ze skrzydła na rozpędzoną jazdę turecką i poniósł duże straty w ludziach; poległo dziewięciu towarzyszy jego roty a wśród nich pełniący funkcję porucznika młodszy brat R-y Jerzy, wielu żołnierzy odniosło rany. Również R. został ranny w prawą rękę i postrzelono pod nim konia. W przeddzień śmierci Chodkiewicza, 23 IX t.r., uczestniczył R. w naradzie pułkowników i rotmistrzów lit. zaniepokojonych perspektywą pozostania bez własnego dowódcy. Litwini zgodzili się wprawdzie podlegać rozkazom podczaszego kor. Stanisława Lubomirskiego jako regimentarza, lecz jednocześnie wysłali delegację do królewicza Władysława z prośbą, aby przyjął ich oddziały pod swoją opiekę i zwierzchnictwo. W poselstwie tym wyprawiono m. in. R-ę. W 2. poł. 1627 r. brał R. udział w wojnie ze Szwedami w Inflantach. W obozie pod Bowskiem 20 IX t.r. popisał on liczącą 150 koni chorągiew husarską (początek jej służby liczono od 23 VII t.r.), którą szybko zwinął wysłużywszy zapewne tylko jedną ćwierć. Niewątpliwie nagrodą za zasługi wojskowe R-y był przywilej wystawiony 10 XI 1627 na urząd chorążego nowogródzkiego. W r.n. król nadał mu ponadto myto w Połocku.
W latach dwudziestych i trzydziestych XVII w. był R. aktywnym działaczem na arenie sejmikowej i sejmowej. Szlachta nowogródzka powierzała mu dziewięciokrotnie funkcję poselską. Po raz pierwszy jako poseł uczestniczył prawdopodobnie w obradach sejmu 1623 r., na mocy konstytucji „Pretia rerum” został wówczas komisarzem z woj. nowogródzkiego do ustalenia cen na towary. Dn. 27 III 1624 brał udział w sejmiku nowogródzkim wybierającym posłów na konwokację wileńską i podpisał daną im instrukcję. Z kolei sam posłował na sejm obradujący w r. 1625. W sierpniu t.r. po rozpoczęciu przez Gustawa Adolfa wojny w Inflantach R. wymówił się od propozycji hetmana polnego lit. Krzysztofa Radziwiłła podjęcia zaciągów wojskowych na przyszłą ekspedycję. Posłował na sejmy zwycz. 1629 r. oraz obradujący w początkach 1631 r. i na obydwu wybrano go na deputata z woj. nowogródzkiego do Trybunału Skarbowego Lit. W marcu 1632 reprezentował woj. nowogródzkie na sejmie nadzwycz., na którym wyznaczono go na jednego z rewizorów dóbr tatarskich w W. Ks. Lit. Dn. 20 IV t.r. w Nowogródku pełnił funkcję dyrektora sejmiku elekcyjnego na urząd pisarza ziemskiego. Po śmierci Zygmunta III obrano go z Nowogródka posłem na sejm konwokacyjny. Przed konwokacją uczestniczył dn. 14 VI t.r. w zjeździe senatorów i posłów lit. w Słonimiu. Nie odmówił tym razem współpracy z przyszłym marszałkiem sejmu konwokacyjnego, hetmanem polnym lit. K. Radziwiłłem, który wezwał współziomków do wspólnych wystąpień podczas bezkrólewia w celu obrony interesów W. Ks. Lit. Podpisał R. akt konfederacji generalnej uchwalony na konwokacji. Na jej podstawie został deputowany z izby poselskiej na okres bezkrólewia do boku prymasa Jana Wężyka w charakterze konsyliarza. Wszedł również w skład komisji sejmowej mającej się zająć reformą monety i uporządkowaniem spraw menniczych. Z kolei na sejmie elekcyjnym 1632 r. wybrano R-ę na deputata do boku marszałka izby poselskiej Jakuba Sobieskiego. Elekcję Władysława IV podpisał jako poseł woj. nowogródzkiego. To województwo reprezentował również na sejmie nadzwycz. 1634 r., na którym po raz trzeci obrano go deputatem do Trybunału Skarbowego w Wilnie. Z Nowogródka także posłował na sejm zwycz. w r. 1635; gdy na dwór królewski dotarła skarga nowogródzkiego sejmiku relacyjnego na podskarbiego nadwornego kor. Jerzego Ossolińskiego o samowolną zmianę konstytucji, oburzony Ossoliński zaatakował R-ę, jako jednego z posłów, nazywając go publicznie «neapolitańczykiem» i «chłopem», który «niedawno z miasta wyszedł».
Dn. 25 II 1636 po śmierci Bazylego Kopcia otrzymał R. przywilej na kaszt. nowogródzką. Jako senator nie wykazał się aktywnością na forum publicznym. Więcej uwagi poświęcał gospodarowaniu w swych majątkach. W r. 1622 odziedziczył R. po ojcu dobra Połonka ze Swojatyczami i Krukowiczami (woj. nowogródzkie), w których głównie rezydował, a także Hnieździłów, Wolborowicze i Niebyszyn (pow. oszmiański) oraz połowę kamienicy przy rynku wileńskim dziedziczonej wspólnie z bratem Krzysztofem. Majętności powiększył kupując od woj. połockiego Janusza Kiszki dobra Dołhinów (pow. oszmiański) oraz (w r. 1643) dobra Milcz (pow. oszmiański) od instygatora lit. Stefana Chrząstowskiego. Był nadto właścicielem Hancewicz i Kietowiszek (woj. trockie).
Poległych w r. 1621 towarzyszy swej roty R. pogrzebał w kościele paraf. w Nowogródku i stworzył coroczny fundusz w wysokości 100 złp. na kaplicę, w której zostali pochowani. W r. 1643 dla uczczenia pamięci ich i brata Jerzego wystawił w farze nowogródzkiej marmurowe epitafium oraz zapisał na dobrach Połonka i Krukowicze wieczysty fundusz dla kapłana odprawiającego za nich cotygodniowe nabożeństwo.
R. był prawdopodobnie autorem wierszowanego utworu napisanego ok. 1639 r. pt: Diariusz prawdziwy ekspedycjej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewsk[iego] przeciw Osmanowi cesarzowi tureckiemu w roku 1621 pod Chocimem w Wołoszech fortunnie odprawionej [b.m.w., 1640], który wydany został pod imieniem Frydrycha Warsuchtiga, jakoby uczestniczącego w wyprawie chocimskiej żołnierza rodem z Bawarii. Analiza treści Diariusza prawdziwego… wskazuje, że spisał go uczestnik wyprawy 1621 r. i zarazem Litwin. Autorstwo tego utworu przypisywali R-ie już w XIX w. Michał Wiszniewski, Franciszek Siarczyński i Jan Tretiak opierając się na informacji w „Nomenclatorze” W. Kojałowicza, że R. napisał wierszem po polsku wydany bezimiennie opis wojny chocimskiej. W wiarygodność informacji Kojałowicza powątpiewał Stanisław Estreicher. Diariusz został dedykowany podkanclerzemu lit. Stefanowi Pacowi, ożenionemu ze stryjeczną siostrą R-y, Anną. Ta okoliczność oraz szczegółowe opisanie czynów Rudominów w czasie chocimskiej kampanii zdają się potwierdzać sugestię, iż R. był jego autorem. Maciej Kazimierz Sarbiewski poświęcił R-ie kilka swych utworów m. in. ody: „Ad Joannem Rudominam. In funere Georgii Rudominae fratris” i „Ad Joannem Rudominam. In funus Joannis Rudominae patris” oraz epigramat: „In tres Tubas stemma Joannis Rudominae, equitis lithuani” (wyd. w zbiorze poezji pt.: „Lyricorum libri III.”, Antverpiae 1630). R. zmarł 9 II 1646. Pogrzebano go w bernardyńskim kościele Św. Franciszka w Wilnie obok ojca i brata Jerzego. Dwaj żyjący bracia kaszt. smoleński Piotr i kaszt. połocki Krzysztof wystawili w miejscu jego pochówku nagrobek.
Żoną R-y była chorążanka rzeczycka Krystyna Horodyska (zm. 1651), z którą miał synów Michała i Gabriela oraz córkę Annę, zamężną 1. v. za podkomorzym żmudzkim Andrzejem Radzimińskim, 2. v. za star. chwiejdańskim Michałem Wojną i 3. v. za star. upickim Krzysztofem Białłozorem. W testamencie sporządzonym 9 II 1646 zostawił R. dobra ziemskie synom, lecz nie utrzymali oni pozycji majątkowej swych przodków, natomiast córce zapisał 100 tys. zł posagu.
Estreicher; Finkel, Bibliogr.; Bentkowski, Hist. liter., I 348; Enc. Org.; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Święcki, Historyczne pamiątki, II 38–9; Trypućko J., Polonica Vetera Upsaliensia, Uppsala 1958 nr 1917; Wiszniewski, Hist. literatury pol., VIII 104–5; Kojałowicz, Compendium; Niesiecki; Okolski; Żychliński, IV; Elektorowie; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Dzieje dobroczynności krajowej i zagranicznej, R. I, Wil. 1820 s. 639; Jurginis J., Lukšaite I., Lietuvos kulturos istorijos bruožai. (Feodalizmo epocha. Iki astuonioliktojo amžiaus), Vil. 1981; Kraszewski J. I., Wilno, Wil. 1840 II 321, 341–2; Naruszewicz A., Historia Jana Karola Chodkiewicza, W. 1805 II 278; Podhorodecki L., Kampania chocimska 1621 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., X cz. 2 s. 132, XI cz. 1 s. 44; Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Pol., t. 6, Kr. 1900 s. II; Tretiak J., Historia wojny chocimskiej, Lw. 1889 s. 2, 145, 173, 214, 222; Wisner H., Przedsejmowy sejmik nowogródzki w latach 1607–1648, „Przegl. Hist.” T. 69: 1978 z. 4 s. 690–2; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XXXIII; Borkowski M., Memoriae aeternae magnifici et generosi D. D. Joannis Rudomina Dusiatski, tribuni braslaviensis Vil. [b.r.w. – 1622]; Borowik T., Historia abo powieść zgodliwa … o obrazie przeczystej Panny Marii Żyrowickim..., [b.m.w.] 1622 nr XXXVIII; Czaplewski P., Polacy na studiach w Ingolsztacie, P. 1914; Jurewicz J., Głośne echo Trąb Rudominowskich … przy pogrzebie Piotra Rudominy Dusiatskiego, kasztelana smoleńskiego..., Vil. 1649; Opis dokumentov Vilenskogo Centr. Archiva drevnich aktovych knig, Vil. 1909 VII kol. 302; Pamiętniki Samuela i Bogusława Kazimierza Maskiewiczów, Wyd. W. Czapliński, A. Sajkowski, Wr. 1961; Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621, Wyd. Ż. Pauli, Kr. 1853 s. VII, 8, 22, 49–50, 56, 83, 136–7; Parentalia in obitum Ill. et Magn. D. D. Georgii Chodkievicii..., Vil. 1595; Radziwiłł, Pamiętnik, I; Sarbiewski M. K., Liryki, Oprac. M. Korolko, W. 1980; Starowolski, Monumenta Sarmatarum; Threni in obittim nobilis et generosi adolescentis Nicolai Szymanowski…, Vil. 1596; Vol. leg., III 454, 616, 675, 712, 731, 737, 835; Žerela do istorii Ukraini-Rusi, Lw. 1908 VIII 237, 245; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1007, 1089, Dz. IV kop. 179 (list z dn. 23 V 1635), Dz. V nr 3936, 9902, 10062, 12421, 13427, 13432, 13438, 18897, Dz. XI nr 88 s. 16, Arch. Roskie rkp. 24 (bez pag.), Extranea, IX Polen, szpula 55 (bez pag.), szpula 59 vol. 90, szpula 75 vol. 145, Sumariusz Metryki Lit., VII k. 256v., 259, VIII k. 50v–51, XIII k. 146v., 212v., XIV k. 106v.; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów rkp. 905 (bez pag.), 1101 (bez pag.); Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: rkp. 840 (bez pag.); B. Czart.: rkp. 1352 s. 272–3 (Kojałowicz W., Nomenclator, z r. 1658), depozyt Muzeum Narod. w Kr. rkp. 160 k. 22–23; B. Jag.: rkp. 6242 k. 150; B. Narod.: rkp. 8503 k. 1v.; B. PAN w Kr.: rkp. 365 k. 100–101, rkp. 6022 (bez pag.); CGADA w Moskwie: foud 389, Metryka Lit. Ks. Wp. 99 k. 207v.–208.
Henryk Lulewicz