Rudzki-Wężyk Jan (1792–1874), malarz, rzeźbiarz, architekt, złotnik, znawca sztuki. Ur. 11 III w Witkowicach (pow. sochaczewski), był jednym z pięciu synów Onufrego, ziemianina, właściciela Giżyc, i Tekli ze Zwierkowskich.
R.-W. ukończył z nagrodą liceum w Warszawie. Wbrew woli ojca, który chciał go pozostawić na gospodarstwie, zdecydował się udać na studia artystyczne do Rzymu, nauczywszy się uprzednio samodzielnie języka włoskiego. W Rzymie, w Akademii św. Łukasza studiował równocześnie malarstwo, rzeźbę i budownictwo. Nie otrzymując żadnej pomocy materialnej od rozgniewanego ojca, zarabiał na utrzymanie dawaniem lekcji rysunku i sprzedażą własnych prac. Po ukończeniu studiów wybrał się w podróż do Egiptu, którą odbył mimo szczupłości środków materialnych (podróżował czasem pieszo). Korespondencje z tej wyprawy pt. Listy z Egiptu publikował w prasie warszawskiej. Dwie przywiezione mumie ofiarował do zbiorów Uniw. Warsz. W r. 1819 na wystawie w salach Uniwersytetu prezentował wykonany – jak pisał współczesny krytyk – «z wielką pracą, cierpliwością i znajomością rzeczy» rysunek Jezusa w dziecinnym wieku (wg kopii L. Letronne’a z obrazu Leonarda da Vinci), za który otrzymał pochwałę. Związał się wówczas z domem Stanisława Kostki Potockiego, ministra WRiOP, gdzie był stałym gościem. W ministerstwie pełnił funkcję sekretarza, a po dymisji Potockiego w końcu r. 1820 był do r. 1823 adiunktem w Dyrekcji Funduszów Edukacyjnych. W tym okresie zajmował się szczególnie malarstwem. Oprócz licznych szkiców wymienić należy olejne studia pejzażowe oraz autoportret. Większość jego prac wykonana została na zamówienie Potockich. Dla Aleksandra Potockiego przebudował R.-W. myśliwski pałacyk w Raju (w kluczu Brzeżańskim), w formie czteroportykowej palladiańskiej willi z centralną kopułową salą na piętrze. Po rezygnacji ze stanowiska w ministerstwie R.-W. ponownie wyjechał do Włoch, gdzie zajął się historią sztuki i archeologią, w krótkim czasie zyskując sobie opinię znawcy dzieł sztuki. Otrzymał też (dn. 8 IV 1827) honorowy dyplom członka swej macierzystej Akademii św. Łukasza w Rzymie.
Po powrocie do kraju pełnił R.-W. w l. 1829–35 urząd asesora w Najwyższej Izbie Obrachunkowej, a w l. 1836–7 sprawował funkcję radcy w Tow. Kredytowym Ziemskim. W r. 1836 wziął udział w wystawie sztuk pięknych w Warszawie pokazując dwa portrety z natury, które wedle recenzji «czarną kredą wykonane, czystym i delikatnym cieniowaniem odznaczające się, słusznie znawców i artystów uwagę zwróciły», oraz Widok domu Templariuszów w Louvier (malowany na szkle w ogniu) i Widok placu św. Marka w Wenecji. Po nabyciu dóbr Sławsk i Węglewo w okolicy Konina, porzucił pracę urzędniczą. W Sławsku postawił wg własnego projektu zabudowania dworskie, a w r. 1840 założył tam wytwórnię fajansu (którą kierował Henryk Robert Wendler). Zakład ten istniał do r. 1847 i upadł po sprzedaży Sławska przez R-ego. W r. 1848 wyjechał do Rzymu, gdzie 24 XI wziął udział w zorganizowaniu tajnego wyjazdu Piusa IX z zagrożonej ruchami rewolucyjnymi stolicy na terytorium neapolitańskie. Wkrótce wraz z rodziną przeniósł się do Hamburga, przyjmując tamtejsze obywatelstwo, stale jednak przebywał w Paryżu, gdzie kształcili się jego synowie. Zajął się wówczas złotnictwem wykonując w stylu B. Celliniego m. in. srebrną cukiernicę dla Izabeli Starzyńskiej w Dreźnie i srebrny lichtarz z personifikacjami trzech pór roku (wystawiony w Krakowie w r. 1871). W r. 1860 powrócił do Warszawy, gdzie zaprojektował i wybudował dom własny przy ul. Krochmalnej 4. Wkrótce wyjechał do Florencji, by następnie udać się znów do Paryża. Jakkolwiek następne lata upływały mu w ciągłych podróżach, były one płodne artystycznie. Opanowując wciąż nowe techniki plastyczne, w r. 1865 wykonał medal pamiątkowy z popiersiem Aleksandra Fredry. Nadal malował też na szkle, wypalając je później w ogniu. Powstawały w ten sposób portrety i widoki architektoniczne z Francji. Po śmierci swego syna Juliusza (1862), zaprojektował na cmentarzu Powązkowskim grobowiec rodzinny w kształcie antycznego sarkofagu. W r. 1869 wziął udział w konkursie na przebudowę krakowskich Sukiennic. Projekt jego, choć uwzględniał cechy stylowe budowli i zawierał wzorowo opracowany kosztorys, pomijał jednak całkowicie problemy funkcjonalne i konstrukcyjne, jury uznało więc, że nie spełnia warunków konkursu. W Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie były pokazane jego prace w r. 1870: Dziecko przewracające karty w książce (rys. kredką), Ciennik do okna (malowidło na szkle), Stefan Batory (rzeźba z drzewa), talerzyk srebrny i lichtarz srebrny, w r. 1871 (Stefan Batory, stoliczek chiński i ramka, trzy rzeźby z drzewa).
W ostatnich latach życia R.-W. mieszkał na zmianę w Krakowie i Florencji. Zajął się wówczas również publicystyką w czasopismach galicyjskich, wydał broszury Projekt urządzenia giełdy w Krakowie (Drezno 1869), Program urządzenia szkół budownictwa cywilnego (Kr. 1871 i 1872), wygłaszał też liczne odczyty o numizmatyce i archeologii. Zebrał dużą kolekcję antyków i dzieł sztuki. Zmarł podczas pobytu we Florencji 31 I 1874 i tamże został pochowany na cmentarzu przy kościele San Miniato al Monte (na nagrobku data ur. 1798).
Z małżeństwa z Franciszką z Ciechomskich (1804–1880), miał R. dwóch synów: Alfreda (1834 – zm. 1865 w Pau we Francji), inżyniera, i Juliusza, (1838 – zm. 1862 podczas budowy mostu kolejowego w Kownie), również inżyniera.
Tondo z popiersiem R.-W-a w zwieńczeniu nagrobka na cmentarzu przy kościele San Miniato al Monte we Florencji; Fot. w: „Tyg. Illustr.” 1874 nr 342; – Estreicher w. XIX, X–XI; Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, III; Łoza, Architekci; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Uruski; – Kozakiewicz, Warsz. wystawy sztuk pięknych; Noskowski W., Jan Wężyk-Rudzki, „Tyg. Illustr.” 1874 nr 342 s. 36–8; Pamjatniki gradostroitel’stva i architektury Ukrainskoj SSR, Kiev 1986 IV 44–5; Starzewska M., Jeżewska M., Polski Fajans, W. 1978 s. 69–70; – „Kalendarzyk Polityczny 1834–7; Nowy Kalendarzyk Polityczny 1823, 1930 s. 448; – „Bibl. Warsz.” 1874 t. 1 s. 547; „Kur. Warsz.” 1862 nr 26, 1880 nr 209; – Accademia di S. Luca w Rzymie: Archivio Storico, Misc. Cong. II n. 17, s. 822; IS PAN: Mater. Słownika Artystów Pol.
Robert Kunkel