Rzymełka (Rzymełko) Jan, krypt.: J.R., Ks. J. R. (1877–1960), ksiądz, misjonarz, redaktor, działacz społeczny i polityczny. Ur. 18 IX w osadzie Józefowiec pod Chorzowem, był synem Jana, górnika, i Antoniny z Wolfów.
R. ukończył szkołę powszechną w Chorzowie. Od r. 1891 do r. 1899 uczył się w Małym Seminarium Księży Misjonarzy w Krakowie na Kleparzu. Egzamin dojrzałości złożył 28 V 1901, jako eksternista, w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Dn. 27 IX 1897 złożył śluby wieczyste w Zgromadzeniu Misji. W l. 1899–1902 kształcił się w seminarium Księży Misjonarzy w Krakowie. W dn. 6 VII 1902 przyjął święcenia kapłańskie, po czym (od września) sprawował przez rok obowiązki kapelana w Domu Ubogich imienia Helclów. W l. 1902–6 studiował historię kościoła, geografię i historię prawa na Wydz. Filozoficznym UJ. Równocześnie uczył historii i geografii w Małym Seminarium Księży Misjonarzy na Kleparzu, kierował od listopada 1902 do r. 1906 misyjnym stowarzyszeniem p.n. Papieskie Dzieło św. Dziecięctwa Pana Jezusa i był redaktorem pisma „Roczniki św. Dziecięctwa”. W l. akad. 1904–6, 1910–11, 1919–21 wykładał historię Kościoła oraz zagadnienia społeczne w seminarium duchownym Zgromadzenia na Stradomiu. W l. 1905–11 R. był redaktorem kwartalnika „Miłosierdzie Chrześcijańskie”, organu Stow. Panów Miłosierdzia oraz stowarzyszeń pokrewnych na obszar Galicji i W. Ks. Pozn. Liczne artykuły podpisywał imieniem i nazwiskiem lub krypt.: J.R., Ks. J. R. Od r. 1905 do r. 1919 uczył religii w Liceum Żeńskim Heleny Kaplińskiej. W sierpniu 1906 uczestniczył w Kongresie Pedagogów w Salzburgu, a później słuchał wykładów z pedagogiki i socjologii zorganizowanych dla uczestników Kongresu. W miesiącach letnich 1906 wszedł do Komitetu Tymczasowego Opieki nad Podrzutkami. Należał również do Galicyjskiego Tow. Opieki nad Młodzieżą oraz do Tow. Rady Opiekuńczej Krakowskiej, którego w l. 1907–15 był sekretarzem. W r. 1906 objął również kierownictwo Zakładu im. ks. Siemaszki na Białym Prądniku w Krakowie (dla chłopców – sierot lub półsierot), a w r. 1909 dokonał otwarcia filii tegoż Zakładu w Czernej koło Krzeszowic. Ponadto uczył religii w Gimnazjum Żeńskim Heleny Strażyńskiej w Krakowie (1908–19), w szkole zawodowej dla rzeźników, masarzy i piekarzy (1909–15), w Miejskiej Szkole Przemysłowej dla dziewcząt w Krakowie (1916–18), w Szkole Żeńskiej Gospodarstwa Domowego (1917–19). W l. 1915–18 był R. sekretarzem w sekcji sierocej Książęco-Biskupiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny. Był także dyrektorem tymczasowego zakładu dla sierot w Krakowie, a później w Krzeszowicach. W styczniu 1919 został delegatem przy Rządowym Tow. Opieki nad Młodzieżą.
W czerwcu t.r. zrezygnował R. z pracy w zakładach im. ks. Siemaszki i ze wszystkich dotychczasowych funkcji w Stowarzyszeniach. Podjął wówczas nauczanie geografii w Małym Seminarium Księży Misjonarzy oraz wykłady z historii Kościoła w seminarium duchownym na Stradomiu. Od r. 1918 należał do Tow. Obrony Kresów Zachodnich Polski, a od lipca 1919 do października 1921 pełnił funkcję prezesa krakowskiego oddziału Towarzystwa. Organizował wówczas wyjazdy na Śląsk osób, które wyemigrowały stamtąd a były uprawnione do uczestniczenia w plebiscycie, zbiórki pieniężne na potrzeby powstańców i na akcję plebiscytową, prowadził agitację w prasie krakowskiej. Wydał broszurę pt. Kto wyrządził ludowi polskiemu na Górnym Śląsku największą krzywdę? ([b.m.w.] 1920). Współpracował blisko z Wojciechem Korfantym. Był autorem popularnych pieśni powstańczych.
Od listopada 1921 pracował R. w Brazylii w charakterze przełożonego Wiceprowincji Polskiej Zgromadzenia Misji oraz przełożonego domu Księży Misjonarzy w Kurytybie. Rozwinął szeroką działalność patriotyczną, społeczno-oświatową i wydawniczą wśród ok. 220 tys. emigrantów polskich zamieszkujących stany: Parana, Santa Catharina i Rio Grande do Sul. Należał do redakcji gazety „Lud” wydawanej w Kurytybie dwa razy w tygodniu, redagował miesięcznik „Przyjaciel Rodziny”, współpracował w przygotowaniu roczników „Kalendarz Ludu”. W l. 1922–9 współredagował siedem zeszytów ilustrowanego czasopisma „Świat Parański”. W r. 1922 założył Związek «Oświata», którego był prezesem przez sześć lat. Równocześnie zorganizował wydawnictwo Związku «Oświata». W r. 1922 brał udział w zakładaniu organizacji p.n. Związek Szkół Polsko-Katolickich i Towarzystw Szkolnych, który obejmował działalnością oświatową młodzież szkolną i pozaszkolną. Założył w Kurytybie bursę dla starszej młodzieży szkolnej. W r. 1927 wchodził w skład zarządu Kolegium im. Henryka Sienkiewicza (dawnej szkoły średniej) w Kurytybie. Inicjował budowę nowych szkół, kościołów i kaplic. W licznych odczytach zachęcał do pielęgnowania języka polskiego, utrzymywania więzi z krajem oraz zachowania polskich strojów i zwyczajów. W kwietniu 1929 powrócił do Polski.
W sierpniu 1929 objął R. urząd przełożonego domu i wychowawcy w seminarium misjonarskim w Wilnie na Górze Zbawiciela. Został równocześnie dyrektorem Stow. Pań Miłosierdzia. Był duszpasterzem przy kościele p. wezw. Wniebowstąpienia Pańskiego, prowadził pracę rekolekcyjno-misyjną. Rozwinął działalność społeczno-charytatywną, obejmującą całe miasto. Przeprowadził remont zabytkowego kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego i kompleksu zabudowań zniszczonych w okresie rozbiorów. W r. 1933 miał otrzymać nominację na biskupa polowego WP, ale nie doszło do tego – wedle relacji jego współpracowników – wskutek sprzeciwu Józefa Piłsudskiego. Zapatrywał się krytycznie na przewrót majowy i rządy sanacyjne, i mówił o tym publicznie.
Od lipca 1936 do lutego 1944 był R. proboszczem paraf. św. Krzyża w Warszawie oraz przełożonym domu Księży Misjonarzy przy tym kościele. Dn. 5 II 1938 został delegatem kard. Aleksandra Kakowskiego do przeprowadzenia wizytacji kanonicznej Stow. Sióstr Loretanek, a 28 VI t.r. komisarzem arcybiskupim; funkcję tę pełnił z przerwami do r. 1952 i odegrał znaczną rolę w formowaniu się młodego zgromadzenia zakonnego. Był redaktorem pierwszego tomu „Roczników Parafii św. Krzyża” (1937–9). W początkach okupacji niemieckiej był od 2 do 15 X 1939 więziony na Pawiaku. W latach wojny prowadził działalność społeczno-charytatywną. Brał też wraz z misjonarzami i szarytkami udział w akcji ukrywania Żydów. Dn. 7 II 1944, gdy po powrocie do domu dowiedział się o aresztowaniu wszystkich księży współpracowników w paraf. św. Krzyża, zgłosił się na gestapo. Osadzony na Pawiaku, więziony był potem kolejno w obozach koncentracyjnych: od 30 III 1944 w Gross-Rosen, od 8 II 1945 w Dora, potem w Osterode, ponownie w Dora i od 10 IV 1945, aż do wyzwolenia obozu 15 IV 1945, w Bergen-Belsen. Przez jeden rok mieszkał w domu głównym Zgromadzenia Misji w Paryżu, gdzie pracował dorywczo w duszpasterstwie polonijnym i jako spowiednik sióstr zakonnych. Po powrocie 28 V 1946 do Polski pracował przy kościele św. Krzyża w Warszawie. Był również dyrektorem Stow. Dzieci Maryi w domu przy ul. Radnej 14 oraz spowiednikiem zakonnic w klasztorach warszawskich. Zmarł 2 V 1960, pochowany został w grobowcu Zgromadzenia Misji na Powązkach. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (za działalność w czasie powstań śląskich i plebiscytu).
Jedna z ulic w Katowicach nosi imię R-i, w r. 1976 otrzymał je jeden z placów w Kurytybie.

Enc. powstań śląskich, s. 564; Jacewicz – Woś, Martyrologium duchowieństwa, z. 5; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (tu imię matki błędnie: Michalina); Słown. Pol. Teologów Katol., VII (S. Janaczek, bibliogr.); – Dworecki T., Zmagania polonijne w Brazylii, W. 1981–7 I, IV; Głuchowski K., Wśród pionierów polskich na antypodach, W. 1927; Korzonkiewicz J., Udział Krakowa w akcji powstań i plebiscytu śląskiego 1919–1921, „Roczn. Tow. Przyj. Nauk na Śląsku” R. 3: 1931 s. 293–5, 299; Lewek M., Górnośląski plebiscyt z roku 1921 oraz udział w nim duchowieństwa katolickiego, w: Sacrum Poloniae Millennium, Rzym 1960 VII 567; Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Kat. 1965; Stańczewski J., Polska w Brazylii, Kr. 1928 s. 8; Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945, Red. Z. Zieliński, W. 1982; – Bartoszewski W., Lewinówna Z,, Ten jest z ojczyzny mojej, Kr. 1969; Dąb-Kocioł J., Moje życie, praca, myśli, W. 1967 s. 69, 70, 71; Serzysko T., Wspomnienie o ś. p. księdzu Janie Rzymełce CM, „Wiad. Archidiec. Warsz.” 1960 nr 7–8 s. 455–63 (fot.); Woś-Saporski E. S., Pamiętnik z brazylijskiej puszczy, Kat. 1974; – Kalendarz Krakowski na r. 1908 s. 134, 1909 s. 176, 1910 s. 171; Kalendarz „Ludu” (Kurytyba) 1953 s. 55, 56, 67; „Nasza Przeszłość” T. 12: 1960 s. 304; „Roczniki Katol.” T. 5: 1927 s. 28 (Cieszyński N. L.); „Świat Parański” Nr 4: 1924 s. 14; „Tyg. Powsz.” 1960 nr 29; „Życie Warszawy” 1960 nr 107; – Arch. Misjonarzy w Kr. na Stradomiu: Liber votistarum Congregationis Missionis provinciae Polonorum 1866–1951 (rkp.), Kwestionariusz R-i wypełniony własnoręcznie ok. r. 1919 w Zbiorze dokumentów (bez sygn.), Akta Zakładu Siemaszki, Akta domu Św. Krzyża w Warszawie od r. 1918, Księga Protokołów Rad Prowincjonalnych, t. 1–4; Arch. „Naszej Przeszłości” w Kr.: Zapiski R-i z notą autobiograficzną do r. 1953, Gaworzewski J., Notatki kronikarskie wypadków w Domu Centralnym na Kleparzu 1901–1903, sygn. 97 Lewandowski C., Notatki kronikarskie Domu św. Wincentego na Kleparzu w Krakowie, 1901–1907, sygn. 61 Spis księży według przyjazdu do Brazylii względnie święceń, sygn. 110 Zonn A., Dom Wileński Księży Misjonarzy na Górze Zbawiciela, Wil. 1938 s. 36, 37; Arch. Sióstr Loretanek w W.: Chomuk Z. C., Zgromadzenie Sióstr Matki Bożej Loretańskiej w pierwszym etapie rozwoju 1920–1949, W. 1973 s. 58, 59, 60, 61, 90 (mszp). Rzymskokatol. Paraf. św. Krzyża w W.: Świadectwo śmierci R-i.
Jan Dukała