Samsonowicz Jan (1888–1959), geolog, profesor uniwersytetów we Lwowie i Warszawie. Ur. 14 X w Szewnej koło Ostrowca nad Kamienną, był synem Tomasza Adama, urzędnika kolejowego, i Antoniny z Konarzewskich.
Początkowo S. uczył się w szkole w Dęblinie, od r. 1900 w Kielcach w gimnazjum rosyjskim, a po strajku w r. 1905 – w polskiej Miejskiej Szkole Handlowej. Tu był czynny w kółku przyrodniczym; jego artykuły o rozwoju organów oddechowych u zwierząt oraz (wspólnie z Janem Czarnockim) o zabytkach archeologicznych pow. kieleckiego zostały umieszczone w księdze „Dla siebie i dla szkoły” (W. 1909). Współpracował z kierownikiem kieleckiego Muzeum Krajoznawczego Tadeuszem Włoszkiem, zasilając placówkę okazami geologicznymi. Maturę państwową zdał w Petersburgu w r. 1910, po czym wstąpił na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczy tamtejszego uniwersytetu. Działał wtedy w polskich organizacjach studenckich. Utrzymywał się z dawania korepetycji, a później z pracy w miejscowym Komitecie Geologicznym. Z ramienia Komitetu uczestniczył w wyprawie badawczej między Krasnojarskiem a Jenisiejskiem na Syberii. W czasie wakacji, na ogół spędzanych w Górach Świętokrzyskich, kontynuował z Janem Czarnockim badania geologiczne. Zebrane okazy opracowywali w Gabinecie Mineralogicznym warszawskiego Instytutu Politechnicznego, korzystając z pomocy rektora Władimira P. Amalickiego i Dmitrija N. Sobolewa (badacza regionu świętokrzyskiego).
Dyplom I stopnia S. uzyskał w r. 1914 na uniw. w Petersburgu na podstawie rozprawy o geologii Gór Świętokrzyskich. Następnie przez front dostał się do Warszawy i rozpoczął pracę na Wyższych Kursach Naukowych jako wykładowca geologii i paleontologii (z instytucją tą – później jako Wolną Wszechnicą Polską – związany był do r. 1925, w ostatnim okresie jako profesor ad personam).
Od 15 XI 1915 do 31 III 1919 S. był starszym asystentem przy Katedrze Geologii Uniw. Warsz. Od 1 IV 1919 przeszedł do Państwowego Instytutu Geologicznego (PIG). Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. służył jako ochotnik w 5. pp Legionów. W PIG pracował kolejno jako geolog i starszy geolog, kierownik i naczelnik Wydz. Kartograficzno-Wydawniczego oraz redaktor serii wydawniczych tej placówki: „Posiedzenia Naukowe”, „Sprawozdania” i „Prace”. W r. 1925 habilitował się na Uniw. Warsz. z geologii i paleontologii, po czym do r. 1935 prowadził wykłady z geologii Polski. Od 1 X 1935 jako profesor zwycz. geologii i paleontologii objął kierownictwo Katedry Paleontologii Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie. Był członkiem senatu tej uczelni, a w r. akad. 1937/8 dziekanem Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego. Zorganizował trzy zjazdy geologiczne: w r. 1933 w Sandomierskiem, w r. 1936 we Lwowie i w r. 1937 w Zaleszczykach. Z dn. 1 IX 1939 powołany został na Katedrę Geologii Uniw. Warsz. (po Janie Lewińskim).
W czasie okupacji niemieckiej S. pracował zarobkowo od r. 1940 jako rzeczoznawca przy Dyrekcji Wodociągów Miejskich w Warszawie. W l. 1943–4 zmuszony był do współpracy z Amt für Bodenforschung (PIG pod zarządem niemieckim). Równocześnie działał w tajnym nauczaniu Uniw. Warsz. w Sekcji Geograficznej, miał również wykłady na konspiracyjnych kompletach Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. został ranny, a następnie wywieziony do Starachowic.
Do stolicy S. wrócił 20 II 1945. Natychmiast z Romanem Kozłowskim przystąpił do odbudowy Katedr Geologii i Paleontologii Uniw. Warsz., rozpoczynając zajęcia ze studentami we własnym mieszkaniu. Do końca r. akad. 1951/2 kierował Katedrą Geologii Wydz. Przyrodniczego, a następnie – po powstaniu w r. 1952 Wydz. Geologii – Katedrą Geologii Historycznej tej uczelni. W r. 1953 otrzymał stopień doktora nauk geologicznych. W r. n. korzystając z zasobów Muz. Fizjograficznego PAU, zorganizował Pracownię Geologiczną PAN (obecnie Inst. Nauk Geologicznych PAN), którą kierował do śmierci.
S. w l. 1911–15 (wspólnie z J. Czarnockim) ogłaszał prace w prasie polskiej (m. in. krakowskiej) i rosyjskiej. Dotyczyły one paleozoiku Gór Świętokrzyskich (m. in. dewon Miedzianki, cechsztyn okolic Kajetanowa z florą kopalną) oraz czwartorzędu wschodniej części tego regionu. Od r. 1916 zajmował się różnorodnymi problemami Gór Świętokrzyskich, Wołynia oraz Niżu Polskiego, opracowując niemal wszystkie osady skali stratygraficznej, zagadnienia geologiczno-złożowe i hydrogeologiczne.
Podczas pierwszej wojny światowej, a później w okresie międzywojennym S. publikował studia dotyczące czwartorzędu (m. in. wspólnie z J. Lewińskim ogłosił monografię Ukształtowanie powierzchni, skład i struktura podłoża dyluwium wschodniej części Niżu Północno-europejskiego, „Prace Tow. Nauk. Warsz.” 1918 nr 31) oraz starszego podłoża. Regionu świętokrzyskiego dotyczą m. in. opracowania: O stratygrafii kambru i ordowiku we wschodniej części Gór Świętokrzyskich („Spraw. PIG” T. 1: 1920 z. 1), rozprawa habilitacyjna Cechsztyn, trias i lias na północnym zboczu Łysogór (tamże T. 5: 1929 z. 1–2, wyróżniona w r. 1930 nagrodą im. Pileckich Kasy im. Mianowskiego), Przebieg i charakter granicy między jurą a kredą na północnym zboczu Łysogór (tamże T. 7: 1932 z. 2) oraz Mapa geologiczna w skali 1: 100 000 arkusz Opatów wraz z objaśnieniami w języku polskim i francuskim (W. 1934). Z terenów położonych bardziej na wschód najwięcej uwagi poświęcił S. okolicom Rachowa nad Wisłą. Przez wiele lat zajmował się paleozoikiem Wołynia i Podola dokumentując to licznymi publikacjami (O utworach paleozoicznych okolic Ostroga i Pełczy na Wołyniu, „Spraw. PIG” T. 2: 1923 z. 1–2, Über des wahrscheinliche Vorkommen von Karbon im westlichen Teil Wohlyniens, „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences” 1932, S. A nr 1–7, Gotland, ordowik i skały wylewne na wschodnim Wołyniu, Łuck 1939). Wynikiem tych badań było odkrycie złóż węgla kamiennego nad Bugiem (Über das Karbon am oberen Bug, „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences” 1939, S. A nr 7–10), co doprowadziło do uruchomienia w ZSRR w l. pięćdziesiątych Zagłębia Lwowsko-Wołyńskiego, a w Polsce do odkrycia warstw produktywnych tego wieku na Lubelszczyźnie (Lubelskie Zagłębie Węglowe, pierwszą kopalnię uruchomiono w r. 1982 w Bogdance). Na podstawie ocalałych w czasie wojny notatek S. wydał obszerne studium Dewon Wołynia („Acta Geologica Polonica” 1950 vol. 1 nr 4).
Dwa odkrycia S-a z r. 1922 miały szersze znaczenie: stwierdzenie istnienia w Krzemionkach koło Ostrowca prehistorycznego kopalnictwa (dziś rezerwat i muzeum) oraz złóż rud żelaza w Rudkach koło Starachowic (przez wiele lat była tam kopalnia pirytu i hematytu oraz rud uranu). Praktyczne znaczenie miały także studia S-a nad wodami artezyjskimi o charakterze cieplicowym w Ozorkowie, solankami w Łęczyckiem, fosforytami w Rachowie oraz kamieniami budowlanymi w regionie świętokrzyskim, na Lubelszczyźnie i na Wołyniu.
Po r. 1945 S. kontynuował badania nad najstarszymi skałami regionu świętokrzyskiego (m. in. Cambrian Paleography and the Base of the Cambrian System in Poland, w: „Symposium on the Cambrian Paleogeography. International Geological Congress, XX Session”, Mexico 1956), rozpoznaniem wód wgłębnych (Wyniki hydrogeologiczne dwu głębokich wierceń w Ciechocinku, „Biul. PIG” 1954 nr 91), studia nad podłożem Niżu Polskiego (Badania struktur wgłębnych w Średniogórzu i na Niżu Polskim, mszp. referatu wygłoszonego na posiedzeniu Komitetu Geologicznego PAN 28 XI 1952) i in. Zajmował się też m. in. historią (Historia górnictwa żelaznego na zboczu północnym Gór Świętokrzyskich, „Pamiętnik Koła Kielczan”, Kielce 1929 III, Historia geologii w Polsce, Kr. 1948, Nauki geologiczne na Uniwersytecie Warszawskim w okresie od roku 1915 do 1945, „Rocznik Uniw. Warsz.” T. 1: 1958), problemami organizacji nauki (Geologia, w: Co Polska traci skutkiem niedostatecznego uprawiania nauki, „Nauka Pol.” T. 5: 1925, Sytuacja obecna geologii w Polsce i wytyczne na przyszłość, tamże T. 25: 1947). Opublikował wiele wspomnień o zmarłych geologach (m. in. o Karolu Bohdanowiczu, J. Czarnockim, J. Lewińskim). Był autorem podręcznika dla szkół średnich Geologia z początkami mineralogii (W. 1946, Wyd. 3, W. 1950) oraz akademickiego Zarys geologii Polski (W. 1952 – wspólnie z Marianem Książkiewiczem, W. 1965 – wspólnie z M. Książkiewiczem i Edwardem Rühle), który miał wydania rosyjskie i angielskie. Badawcze wyjazdy zagraniczne dokumentował sprawozdaniami (Wrażenia z wycieczki do Dobrudży podczas zjazdu Asocjacji Karpackiej w Rumunii, „Posiedzenia naukowe PIG” 1928 nr 19–20, Przebieg XVIII Sesji Międzynarodowego Kongresu Geologicznego w Londynie, 1948, „Biul. PIG” 1950 nr 56). Uczniami S-a byli m. in. geologowie: Henryk Makowski, Jan Czermiński, Krystyna Korejwo, Ewa i Henryk Tomczykowie.
S. był członkiem Komisji Fizjograficznej (od r. 1918) i Geograficznej (od r. 1926) PAU, Polskiego Tow. Geologicznego (od r. 1921, członkiem honorowym od r. 1951, w r. 1937 prezesem Oddziału Lwowskiego, a w r. 1945 – Warszawskiego), członkiem przybranym Tow. Naukowego we Lwowie (od r. 1928), członkiem korespondentem Geologiska Förengin w Sztokholmie (od r. 1935), członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego (od r. 1936, rzeczywistym od r. 1945, a w l. 1946–52 członkiem Komisji Rewizyjnej), członkiem korespondentem PAU (od r. 1939), członkiem tow. Československá společnost pro mineralogie a geologie (od r. 1949), członkiem korespondentem (od r. 1952), rzeczywistym (od r. 1956) PAN i w l. 1952–8 przewodniczącym Komitetu Geologicznego PAN. Redagował serię „Geologia regionalna Polski” oraz „Acta Geologica Polonica” i „Biuletyny” PAN. S. otrzymał nagrody naukowe: m. stoł. Warszawy (1950), Min. Szkolnictwa Wyższego za prace geologiczne w Górach Świętokrzyskich (1952), premię prezesa Rady Ministrów za udział w pracach o znaczeniu gospodarczym (1952), Nagrodę Państwową I stopnia za badania struktur głębnych Niżu Polskiego (1955). Zmarł 3 XI 1959 w Warszawie, pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim (1951) i Komandorskim (1954) Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1958). Pośmiertnie (1972) przyznano mu Nagrodę Państwową I stopnia (zespołową) za odkrycie i udokumentowanie złóż węgla kamiennego Lubelszczyzny.
S. ożeniony był od r. 1919 z Henryką Korwin-Krukowską (1892–1987), nauczycielką geografii w Liceum im. J. Słowackiego w Warszawie, z którą miał troje dzieci: Andrzeja (zob.), Annę zamężną Oknińską, lekarkę, oraz Henryka, historyka, profesora Uniw. Warsz.
Imieniem S-a nazwano ulice w Ostrowcu Świętokrzyskim i Kielcach, szkołę w Magoniach (Kieleckie), Technikum Geologiczne w Warszawie oraz szyb w kopalni w Bogdance (Lubelskie Zagłębie Węglowe). Jego imię znalazło się ponadto w nazwach skamieniałości. Pamięć jego uczczono także pomnikiem w rezerwacie archeologiczno-geologicznym w Krzemionkach koło Ostrowca Świętokrzyskiego oraz tablicą na Wydz. Geologicznym Uniw. Warsz. W r. 1962 uczniowie S-a opublikowali „Księgę pamiątkową ku czci profesora Jana Samsonowicza” (W.), a w setną rocznicę jego urodzin zorganizowali uroczystą sesję naukową.

Bibliografia geologiczna Polski za l. 1951–1965, W. 1953–69; Fleszarowa, Bibliogr. geol.; Geologičeskaja izučenost’ SSSR, Kiev 1975 XXXI (bibliogr.); Enc. Warszawy; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Naučny geologický slovník, Praha 1961 II; Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Słown. biologów; Słown. pionierów techn.; Who’s who in Central and East-Europe, 1933/4, Zürich 1935; toż, 1935/36, Zürich 1937; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; Skład Uniwersytetu i spis wykładów Uniw. Warsz. z l. 1925–36; Składy Uniw. Lwow. w l. 1935–8; Uniw. Lwow. Spis wykładów z l. 1936–9; Wolna Wszechnica Polska. Skład osobowy i spis wykładów z l. 1919–28; Przewodnik po zespołach i zbiorach Archiwum PAN, W. 1987; – Bieda F., Historia paleontologii w Polsce, Kr. 1948 s. 7, 13, 29, 31; Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984 s. 106; Faryna-Paszkiewicz H., Paszkiewicz P., Aleja Zasłużonych Cmentarza Powązkowskiego, W. 1992 s. 166–8; Kamieński M., Pazdro Z., Rozwój nauk mineralogicznych i geologicznych na Uniwersytecie Lwowskim do 1939 r., „Prace Muz. Ziemi” Z. 31: 1980 (fot.); Kettner R., K sedmesátinám profesora Jana Samsonowiča, „Časopis pro mineralogie a geologie” R. 3: 1958 s. 518–19; Kowalski W. C., Diariusz Jana Samsonowicza, „Przegl. Geol.” R. 33: 1988 s. 52–7; tenże, Wkład Jana Samsonowicza w rozpoznaniu warunków hydrogeologicznych i inżyniersko-geologicznych Polski, tamże s. 460–5; Księga pamiątkowa sesji naukowej i zjazdu jubileuszowego w pięćdziesięciolecie geologii na Uniwersytecie Warszawskim, W. 1968 s. 32, 34; Makowski H., Historia odkrycia Zagłębia Nadbużańskiego (W trzylecie śmierci Jana Samsonowicza), „Przegl. Geol.” R. 10: 1962 s. 579–82 (fot.); Teller L., Zainteresowania Jana Samsonowicza systemem sylurskim, tamże R. 36: 1988 s. 23–5; Wójcik Z., Badania geologiczne Jana Samsonowicza na Lubelszczyźnie, w: Geologia stosowana w badaniach Lubelskiego Zagłębia Węglowego, L. 1988 s. 7–15; tenże, O Janie Samsonowiczu i odkryciu Zagłębia Nadbużańskiego, „Kalendarz Lubelski” 1985 s. 97–101 (fot.); Zimnoch E., Problematyka złożowa w działalności Jana Samsonowicza, „Przegl. Geol.” R. 36: 1988 s. 456–60; – Autobiografie: „Przegl. Geol.” 1956 s. 382, „Roczn. PAU” 1938/9 s. XXXIX–LX (bibliogr.), „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” 1937 s. 129–30 (bibliogr.), „Spraw. Tow. Nauk. we Lw.” 1928 s. 145–6 (bibliogr.); – Dla siebie i dla szkoły. Pamiętnik wydany staraniem pierwszych abiturientów Szkoły Handlowej Miejskiej w Kielcach, W. 1909 s. 10, 15, 20, 314–26, 465, 506, 561, 587–8 (fot. między s. 28 a 29); Dziennik Urzędowy Min. WRiOP, R. 9: 1926 s. 36; Program studiów i przepisy dla słuchaczów na Wydz. Przyrodniczym Wyższych Kursów Naukowych w l. 1915–18; Sprawozdania PIG z l. 1920–37 (działy: Badania terenowe i Kronika Instytutu); Sprawozdanie Tow. Nauk we Lwowie, 1935 s. 234, 1936 s. 115, 235, 322–4, 1937 s. 213, 240–1, 270, 1938 s. 137, 201–4, 371; Sprawozdanie z działalności Uniw. Warsz. za r. akad 1925/26, s. 7; Sprawozdanie z działalności Wołyńskiego Tow. Przyjaciół Nauk za l. 1935–7, s. 27–34; Sprawozdanie z działalności Wydz. Mat.-Przyr. Uniw. Warsz. za r. akad. 1934/35, s. 8, 18, 52–3; toż za r. akad. 1935/36, s. 6; Wolna Wszechnica Polska. Sprawozdanie z działalności z l. 1916–28; – Wspomnienia pośmiertne: „Chrońmy przyrodę ojczystą” 1960 z. 3 s. 45–6 (W. Goetel), „Kosmos”, S. B, 1960 s. 181–4 (K. Maślankowicz), „Przegl. Geol.” 1959 s. 543–4 (H. Makowski), s. 569–70 (S. Krajewski), 1960 s. 296 (T. Burakowski), s. 352 (B. Barej), „Roczn. Pol. Tow. Geol.” 1961 s. 167–8 (fot., bibliogr., H. Makowski), s. 179–88 (fot., K. Pawłowska), „Vestnik Moskovskogo Universiteta” 1960 nr 1 s. 73–5 (fot., A. A. Bogdanov); – Nekrologi: „Życie Warszawy” 1959 nr 264–6, 269, i in. dzienniki; – Wzmianki: „Biul. PIG” 1939 nr 18 s. 1–5, 1969 nr 250 s. 346; „Kwart. Geol.” 1978 s. 17–25, 33, 1989 s. 30–1, 56, 61; „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 1979 s. 214–15, 1984 s. 83–493, 1987 s. 390, 1989 s. 705–8; „Nauka Pol.” 1955 nr 2 s. 47, nr 3 s. 229, 1957 nr 2 s. 105, 118–19, 1959 nr 4 s. 115, 1961 nr 3 s. 109–10, 1967 nr 5 s. 84, 1979 nr 6 s. 71, 74, 1985 nr 5 s. 247–51 (Z. Wójcik); „Posiedzenia Naukowe PIG” z l. 1922–37, nr 1–48; „Prace Inst. Geol.” T. 30: 1960 cz. I. S. 64–5, 67, 77–9, 81–4, 87, 91, 93, 106, 110; „Prace Muz. Ziemi” 1971 nr 18 cz. 2, 1973 nr 21 cz. 1, 1988 z. 39 s. 63, 69, 75, 80, 104, 106; „Przegl. Geofizyczny” R. 35: 1990, s. 85, 89, 91–2, 199, 205; „Przegl. Geol.” 1953 s. 49, 293, 297–8, 425, 1954 s. 342–3, 485, 1955 s. 389, 594, 1956 s. 138, 1958 s. 144, 1959 s. 240, 1968 s. 95 (fot.), 1970 s. 376 (fot.), 1978 s. 571, 1981 s. 331, 1988 s. 1–5 (fot., H. Makowski), 1991 s. 60; „Przegl. Górn.” T. 42: 1986 s. 98–9; „Roczn. Pol. Tow. Geol.” 1921–2 s. 110, 1923–4 s. 111, 1927 s. 209, 1928 s. 362, 1929 s. 411, 425, 1930–1 s. 439, 1932 s. 346, 1933 s. 307, 315, 1934 s. 603, 1935 s. 148, 1936 s. 816, 1937 s. 273–5, 285, 1946 s. 244, 251, 1948 s. 337, 355, 1949 s. 533, 1950 s. 251, 1951 s. 461, 474, 1953 s. 229, 1955 s. 415, 1956 s. 380, 1957 s. 222–3, 1971 s. 66–8 (fot., H. Makowski); „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” 1936 s. 76, 1937 s. 8, 129–30, 1938–45 s. 9, 214–16, 1946 s. 7, 1947 s. 19, 146–7, 1948 s. 6, 19, 114, 1949 s. 6, 19, 65, 1950 s. 6, 19, 73, 1951 s. 6, 14, 67, 140–3, 1952 s. 6, 14, 57, 1983 s. 268–71 (A. Śródka), 355, 1985 s. 137; „Roczn. Uniw. Warsz.” 1962 s. 127, 1965 s. 6 (fot.), 16, 20; – AAN: Zespół Min. WRiOP, sygn. 5521; Archiv československé akademie vĕd w Pradze: Zespół R. Kettnera, sygn. IIb k. 1082 (listy z l. 1924–59); Arch. Muz. Ziemi PAN w W.: Teczka biogr., okazy geologiczne; Arch. PAN: Zespół S-a, sygn. III-95; Arch. Uniw. Warsz.: Teczka osobowa S-a, sygn. Zw. 2390; Centr. Arch. Geol. PIG w W.: Rkp., okazy geologiczne; Lietuvos Valstybinis Archyvas w Wil.: Zespół Uniw. Stefana Batorego, sygn. F. 175–6 VII B–19, F 175–221 (sprawy powołania S-a na katedrę geologii i paleontologii); Muz. Wydz. Geologii Uniw. Warsz.: Dokumenty, fot., rkp., okazy geologiczne; – Informacje syna, Henryka i R. Michniaka z W.
Zbigniew J. Wójcik