Pac Jan Samuel h. Gozdawa (ok. 1616–1654), dworzanin królewski, poseł na sejmy, podstoli litewski. Był synem Samuela, chorążego w. lit. (zob.), i Petroneli z Tryznów. Jako chorążyc litewski bywał często mylony w literaturze ze swoim bratem stryjecznym Krzysztofem Zygmuntem Pacem (zob.), chorążym w. lit. w l. 1646–56. Po śmierci ojca, jeszcze jako niepełnoletni, otrzymał 27 I 1627 przywilej na wioski Jakimowicze, Kozłowicze i Berezowicze (pow. mozyrski). Opiekował się nim stryj Stefan Pac (zob.), późniejszy podkanclerzy lit. Po raz pierwszy wystąpił na arenie politycznej w lutym 1634, biorąc udział w sejmiku deputackim w Brześciu Litewskim. Przed r. 1638 został dworzaninem królewskim. Na sejmie 1638 r. został wyznaczony na komisarza do rozgraniczenia województw smoleńskiego i czernihowskiego. Posłował z pow. mozyrskiego na sejm 1641 r. Dn. 28 III 1645 wyrokiem Trybunału Litewskiego skazany został na banicję za niedopuszczenie w majętności Kiwatyczach (woj. brzeskie) do egzekucji długu 16 100 kop gr litewskich.
Od lipca 1648 na czele zaciągniętych za własne pieniądze dwóch chorągwi P. brał udział w tłumieniu powstania kozackiego na Zadnieprzu. W sierpniu t. r. połączył się pod Nowym Bychowem z pospolitym ruszeniem pow. orszańskiego dowodzonym przez kniazia Jerzego Druckiego Horskiego, star. orszańskiego. W październiku walczył w oblężonym przez Kozaków Bychowie, a następnie, dowodząc przednią strażą grupy Horskiego, rozbił pułkowników Orkusza i Podobajłę pod Czeczerskiem i obległ Czereków. Na przełomie 1648/9 r. walczył na terenie Siewierszczyzny. W końcu stycznia 1649 zwinął chorągiew, która walczyła w składzie grupy Horskiego, star. orszańskiego, natomiast jego kozacka chorągiew brała udział w lutym 1649 w wyprawie Janusza Radziwiłła, hetmana polnego lit., na Mozyrz i Rzeczycę. Na utrzymanie tych chorągwi wydał P. z własnej kieszeni ponad 100 000 zł. Rekompensując tak poważne wydatki król dał mu 6 III 1651 dobra Szerścin, Prysno i Lipnicze (w pow. rzeczyckim), a 14 V 1652 przywilej na bogate wójtostwo mohylewskie. P. był posłem na sejm nadzwycz. 1652 r., na którym zosstał komisarzem do zapłaty i omówienia warunków dalszej służby wojska litewskiego. W r. 1653 król rozstrzygnął na korzyść P-a jego spór z Samuelem Stetkiewiczem, kaszt. nowogródzkim, o wójtostwo mohylewskie. We wrześniu 1654 otrzymał urząd podstolego litewskiego.
Po ojcu P. był dziedzicem Kiwatycz w woj. brzeskim. Oprócz wymienionych nadań otrzymał przed r. 1644 przywilej na dzierżawę parycką. Pierwsza żona wniosła mu Woroncewicze w pow. orszańskim. P. zmarł w r. 1654, przed 19 X. Uroczysty pogrzeb odbył się dopiero 4 VIII 1670 (razem z pogrzebem jego brata Dominika Kazimierza i szwagra Jana Despota Zenowicza) w katedrze Św. Stanisława w Wilnie.
P. był żonaty dwukrotnie. Jego pierwszą żoną (ślub ok. 1641) była Krystyna Konstancja z Sapiehów (zm. 1649), córka Aleksandra Dadźboga, star. orszańskiego i czeczerskiego; drugą – poślubiona w r. 1652 w Wilnie Zofia z Dołmatów Isajkowskich, wdowa po Janie Rudominie Dusiackim, marszałku brasławskim. P. nie pozostawił potomstwa. Wdowa Zofia wyszła po raz trzeci za mąż przed r. 1657 za Konstantego Wiktoryna Mleczkę, sędziego ziemskiego żmudzkiego. Zadłużone majętności Woroncewicze i Kiwatycze dopiero w r. 1678 wykupił od monasteru Św. Ducha w Wilnie Michał Kazimierz Pac, kaszt. wileński i hetman w. lit.
Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, Wil.–Witebsk 1859 s. 114–20; Sapiehowie, II 150 n.; Wisner H., Działalność wojskowa Janusza Radziwiłła 1648–1655, „Roczn. Białostocki” (W.) T. 13: 1976 s. 63–71; Wolff, Pacowie, Pet. 1885; – Akty Vil. Archeogr. Kom., II; Belaruski archiû, Mensk 1927 I 167; Istoriko-Juridičeskie Materialy, Witebsk 1894 XXV 426–7, 433–4; Kojałowicz W. K., De rebus anno 1648 et 1649 contra Zaporovios Cosacos gestis, Wil. 1651; Ojczyste spominki, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845 II 7–8; Ostrowski-Daneykowicz, Swada, I 7–8 (Mowa J. K. Kopcia na pogrzebie Krystyny z Sapiehów Pacowej); [Poczobut-Odlanicki J. W.], Pamiętnik…, Bibl. Ord. Krasińskich, W. 1877 III 119–20; Radziwiłł, Memoriale, IV; Rutkowski A., Obrona Wielkiego Księstwa Litewskiego, W. 1648; Vol. leg., III 952, IV 377; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V nr 4151, Sumariusz Metryki Lit. t. VIII k. 245, t. IX k. 78v., t. XIV k. 98v., 151, 173; B. Czart.: rkp. 144 nr 163, rkp. 1352 s. 240 (Herbarz litewski Wojciecha Kojałowicza z r. 1658); B. Kórn.: rkp. 978 s. 201; B. Narod.: rkp. 6658 k. 42–45v.
Henryk Lulewicz