Schmiedhausen Jan (1858–?), fotograf, działacz socjalistyczny. Ur. 13 VIII w Krakowie, był jednym z pięciorga dzieci Ferdynanda i Felicji z Łapińskich.
Ojciec, Ferdynand (1824–1871), po ukończeniu gimnazjum w Tarnowie, odbył 3-letnią praktykę drukarską. Od r. 1847 pracował w Księgarni Józefa Wincentego Cypcera w Krakowie, od r. 1848 wspólnie z Rudolfem Minkiem dzierżawił drukarnię w Tarnowie, a w r. 1852 został «pierwszym zecerem» Drukarni UJ w Krakowie, później również zastępcą prowizora.
S. wyuczył się zawodu fotografa i ok. r. 1877 został pomocnikiem w zakładzie Awita Szuberta w Krakowie. Należał do stowarzyszenia rękodzielników «Zgoda». Wg Emila Haeckera, już w wieku 19 lat «całym sercem oddał się sprawie socjalizmu, którego zasady starał się poznać gruntownie gorliwym studiowaniem pism Lassalle’a»; gdy w listopadzie 1878 Ludwik Waryński przybył do Krakowa, znalazł w nim oddanego i gorliwego pomocnika, odznaczającego się «rozwaga, sprytem i wytrwałością». W domu należącym do matki przy ul. Wiślnej 172 S. dał schronienie Waryńskiemu, tam też urządzano zebrania. Aresztowany w gronie osób należących do koła rewolucyjnego, był jednym z 35 oskarżonych w krakowskim procesie Waryńskiego (16 II – 16 IV 1880). Wg aktu oskarżenia, S. zwany «Iwanem», «Fają» i «Cybuchem» przed sądem bronił zasad socjalizmu i dowodził legalności ruchu w państwie konstytucyjnym; podobnie jak pozostali oskarżeni, został przez sąd przysięgłych uniewinniony.
W kilka miesięcy później S., wraz ze współoskarżonym Adolfem Inländerem, stanął znów przed sądem w sprawie karnej, wniesionej przez koncepistę Dyrekcji Policji we Lwowie – Ryszarda Cossę, o rzekome pobicie go na korytarzu sądowym. Wyrokiem Sądu Krajowego Karnego w Krakowie został 17 VII 1880 uniewinniony. Z dwoma innymi współoskarżonymi – Adamem Dąbrowskim i Mieczysławem Mańkowskim, wkrótce wznowił propagandę socjalistyczną wśród krakowskich robotników. Współkierował siecią kółek, które rozwinęły się na przełomie 1880 i 1881 r. w Krakowie i prowadził tzw. kółko przygotowawcze na Wiślnej. Na początku sierpnia 1881 ponownie został aresztowany. Proces sądowy potwierdził jego powiązania z genewskim ośrodkiem polskich socjalistów. Uznany za winnego uczestniczenia w tajnym stowarzyszeniu socjalistycznym, został 31 X t.r. przez trybunał przysięgłych w Krakowie zasądzony na miesiąc aresztu. Po odbyciu kary S. wyjechał do Genewy, ale wkrótce powrócił do Krakowa, gdzie podjął współpracę z Kazimierzem Janowiczem, Cezaryną Wojnarowską i in. wysłannikami powstałej w Warszawie partii «Proletariat». Na polecenie jej Komitetu Centralnego, uczestniczył w założeniu pisma socjalistycznego kolportowanego głównie w zaborze rosyjskim pt. „Robotnik. Dwutygodnik poświęcony sprawom klas pracujących”. W piśmie tym, które ukazywało się w styczniu i lutym 1883 w Krakowie, S-owi powierzono funkcję redaktora odpowiedzialnego i wydawcy. Już w poł. lutego 1883 aresztowano S-a i osadzono w więzieniu św. Michała w Krakowie. W tzw. czwartym procesie socjalistycznym skazany został 24 VI 1883 na cztery miesiące obostrzonego aresztu i 10 złr. grzywny.
Wobec powtarzających się represji S. zdecydował się opuścić Kraków i osiadł w Dolnej Austrii. Dalsze jego losy nie są znane; wiadomo tylko, że «zachował stosunki z polskim ruchem socjalistycznym».
Brat S-a Karol (ur. 28 VII 1856) kształcił się w szkole politechnicznej w Wiedniu. W końcu l. siedemdziesiątych należał tam do kółka socjalistów polskich. Był również sądzony w procesie Waryńskiego w Krakowie.
Słown. Pracowników Książki Pol. Suplement, W.–Ł. 1986 (dot. Ferdynanda Schmiedhausena); – Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966; Buszko J., Dzieje ruchu robotniczego w Galicji Zachodniej (1848–1918), Kr. 1986; tenże, Ruch socjalistyczny w Krakowie 1890–1914, Kr. 1961; Haecker E., Historia socjalizmu w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, Kr. 1933 I 171 (fot.), 172–3, 201 (fot. wspólna z bratem Karolem), 204–5, 246, 248; Najdus W., Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska 1890–1919, W. 1983; Notkowski A., Ludwik Waryński, Wr. 1989; Prasa polska w latach 1864–1918, W. 1976; Sokołowska W., „Ludzkość” – krakowskie pismo socjalistyczne z 1882 r., „Ze skarbca kultury” 1977 z. 29 s. 82–3, 102; taż, „Robotnik” – czasopismo socjalistyczne w Galicji z 1883 r., tamże 1978 z. 30 s. 79 passim; – Fiszer A., Zapiski z krakowskiej celi, Kr. 1964; [Kostrzewski J.], Krakowski komisarz policji na służbie carskiego wywiadu, Kr. 1967; – „Z pola walki” 1976 nr 3, 1978 nr 4; – AP w Kr.: Spis ludności Krakowa, 1880 (Dz. I nr 172).
Alicja Pacholczykowa