Siciński (Syciński, Szyciński) Jan h. Prawdzic (ok. 1560–1621), marszałek upicki, rotmistrz wojska lit., poseł na sejmy. Pochodził z rodziny z ziemi przemyskiej, z jej gałęzi, która w XVI w. osiedliła się w pow. upickim na Litwie. Był synem Walentego.
Być może to S. zapisał się między 29 VI 1575 a 30 XI 1576 na uniwersytet w Altdorfie. Brał udział w wojnach Stefana Batorego przeciw Moskwie, z pewnością służąc od r. 1578 w oddziałach Krzysztofa Radziwiłła «Pioruna», przyszłego hetmana w. lit. Odtąd zaliczał się do jego klientów, m. in. w r. 1584 przeprowadził lustrację i sporządził inwentarz jego Lipiczan. Latem 1588 przebywał, być może z misją od Radziwiłła zabiegającego o dobra i urzędy dla synów, przy Zygmuncie III w Krakowie. W r. 1591 był już starostą (namiestnikiem, ekonomem) birżańskim z ramienia tegoż Radziwiłła. Wziął udział w konwokacji lit. w Wilnie (30 VII – 7 VIII 1593), która zgodziła się na zaproponowane przez króla podatki i wsparcie finansowe jego wyprawy do Szwecji. W r. 1594 został deputatem z pow. upickiego do Trybunału Lit. Nie jest jasne, w jakich kampaniach wojennych za Zygmunta III brał udział przed r. 1597, o czym wspomniano w nadaniu mu 20 III t. r. urzędu marszałka upickiego. Być może uczestniczył w r. 1595 w wyprawach Radziwiłła przeciw napadom kozackim Połousa i Semena Nalewajki na Nowogródzkie i Mińskie; 2 II 1596 szlachta upicka poleciła mu wystawić chorągiew jazdy do obrony kraju przed «łotrostwem kozackim», ale nie wiadomo, czy wziął na jej czele udział w pościgu za wycofującym się na Wołyń przeciwnikiem. W l. n. jako star. birżański zajmował się fortyfikowaniem miejscowego zamku oraz skupowaniem dóbr od okolicznej szlachty w celu «zaokrąglenia» tej majętności. Przy okazji protestował przeciw podobnej akcji wykupu dóbr od szlachty lit. na pograniczu z Kurlandią, podjętej przez ks. kurlandzkiego Wilhelma Kettlera z pomocą podstawionych osób. W r. 1599 uczestniczył w zawarciu porozumienia protestantów z prawosławnymi w Wilnie. W dn. 19–21 XII 1600 wziął udział w sejmiku przedsejmowym upickim.
Na wojnę przeciw Szwedom S. udał się do Inflant jako rotmistrz chorągwi pow. upickiego pod koniec lutego 1601. Przybył do zdemoralizowanego i zdziesiątkowanego (liczącego wszystkiego ok. 300 ludzi) oddziału, stojącego w Radziwiłowie (Radziwiliszki), który po odjeździe Ludwika Wejhera powierzył dowództwo S-emu. Nie widząc szans na utrzymanie się tu, S. wycofał wojsko do ekonomii szawelskiej i dowodził z ramienia Radziwiłła obroną pogranicza przed kampanią letnią 1601 r. Stąd wysłał amunicję i posiłki do zameczku w Kokenhausen oraz przygotował obronę twierdzy birżańskiej. Gdy siły szwedzkie H. Wrangla wkroczyły na Żmudź, S. w pocz. kwietnia wyruszył przeciw niemu, lecz po jego wycofaniu nie odważył się zaatakować silniejszego przeciwnika za Dźwiną. Pesymistyczny wydźwięk jego raportów wysyłanych do Radziwiłła wpłynął na dezorganizację przygotowań hetmana do kampanii inflanckiej. W pocz. maja S. ruszył z otrzymanymi posiłkami (razem 800 ludzi) pod Kokenhausen, aby zablokować w nim Szwedów i osłaniać koncentrację sił lit. pod Oniksztami. Doczekał tam przybycia Radziwiłła, który po rozbiciu 29 V K. Gyllenhjelma wysłał S-ego w pościg za nim. S. dopadł go pod Erlaa 2 VI i rozbił, lecz z braku artylerii nie mógł zdobyć samego zamku. Skierowany więc został przez hetmana na ekspedycję karną przeciw ludności Inflant, terroryzując ją i bezlitośnie niszcząc jej siedziby, a przy okazji zdobył Sunzel, Nitau, Lemberg i Juergensburg. Wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Kokenhausen 23 VI na czele chorągwi husarskiej (68 koni). Po zajęciu 13 VII przez Radziwiłła Wenden S. konwojował załogę szwedzką, a następnie spustoszył okolicę Lemzal, zajął Mały i Wielki Roop oraz Hochrossen.
Dn. 10 I 1602 przewodniczył S. sejmikowi upickiemu obierającemu woźnego powiatowego. Był też na tamtejszych sejmikach 3 VII t. r. i 5 V 1604. W t. r. zrzekł się funkcji star. birżańskiego, chociaż dalej pozostał w gronie klientów Radziwiłłów, związany teraz z synem «Pioruna» – Krzysztofem, w przyszłości także hetmanem w. lit. Przewodniczył obradom sejmiku upickiego 23 VIII 1606, który opowiedział się przeciwko planom politycznym dworu i wojnie z Moskwą; bez wątpienia był też jednym z inspiratorów wysłania posła Jana Rajeckiego do Korony dla poparcia rokoszu Zebrzydowskiego. Był bowiem zdecydowanym zwolennikiem tego ruchu szlacheckiego – w lipcu 1607 prosił Radziwiłła o przysłanie mu do Wilna uniwersału rokoszowego do wpisania do akt Trybunału Lit. (był jego deputatem z pow. upickiego), zapowiadał też działania pobudzające szlachtę upicką na najbliższym sejmiku do stosownych wystąpień. Po klęsce rokoszan pod Guzowem radził się swego patrona, czy Radziwiłłowie dalej będą ich popierać, gdyż nie wiedział co ma w tej sytuacji czynić. Na sejmiku relacyjnym w początkach sierpnia t. r. zaatakował posłów sejmowych obwiniających rokoszan za niechęć do pokoju z Zygmuntem III, nie zgodził się też na uchwalenie podatków («żem wiedział, że nie pożyteczne») i wreszcie doprowadził do rozejścia się obradujących bez uchwał. Po ugodzie rokoszan z królem (1608) pobudzał Radziwiłła do włączenia się w wydarzenia i do ubiegania się o marszałkostwo sejmu zwycz. w Warszawie w pocz. 1609 r., uzależniając od tego swój w nim udział.
W r. 1610 był S. z pow. upickiego deputatem do Trybunału Lit., a być może w r. 1611 posłem na sejm, skoro wybrano go z niego poborcą i wyznaczono mu z trzeciego poboru wypłatę połowy długu za zaległy żołd za czas służby w Inflantach. Na sejmiku upickim 2 II 1612 szlachta obrała go poborcą czopowego, szosowego i cła nowo podwyższonego. T. r. wyznaczony został przez króla na jednego z członków komisji do zapłaty wojsku inflanckiemu, która rozpoczęła swe obrady w Rydze we wrześniu t. r. W r. 1613 posłował z Upity na sejm zwycz., z którego był komisarzem do rozgraniczenia swego powiatu z wiłkomierskim, kowieńskim i Żmudzią. Na sejmiku relacyjnym 30 IV t. r. szlachta obrała go poborcą podatku. Przewodniczył sejmikowi upickiemu 14 X 1613, a następnie wszczął akcję podburzenia miejscowej szlachty przeciw niszczącym kraj niepłatnym gromadom żołnierskim. Zdecydowanie przeciwny był wyprawie Zygmunta III na Moskwę uważając, iż przekracza to możliwości militarne Rzpltej. W końcu t. r. udał się na kolejną rundę pertraktacji pokojowych ze Szwecją. Jako poseł upicki wziął udział w konwokacji wileńskiej jesienią 1614, w sejmie zwycz. t. r. oraz w kolejnej konwokacji wileńskiej 21 V – 5 VI 1615, a wreszcie w sejmie zwycz. 1616 r., z którego wyznaczony został na deputata do rewizji zamków inflanckich oraz do kolejnej komisji mającej nadzorować rozgraniczenie pow. wiłkomierskiego z brasławskim, wileńskim, kowieńskim i upickim. Dn. 2 II 1617 został obrany w Poniewieżu posłem na zjazd główny wileński zaczęty w kwietniu t. r. Jeszcze w pocz. t. r. prowadził rozmowy w imieniu Radziwiłłów z podskarbim Hieronimem (Jaroszem) Wołłowiczem, a po sejmiku wyjechał do Warszawy, gdzie rozmawiał z królem i królewiczem Władysławem, m. in. o sprawie udziału swego patrona w wyprawie na Moskwę.
Po ataku latem t. r. Szwedów na Rygę S. zachęcał Radziwiłła, wówczas hetmana polnego lit., do podjęcia obrony kraju w Kurlandii, sam wszczął starania wśród szlachty swego powiatu o zwołanie pospolitego ruszenia. Miał też na polecenie hetmana polnego zaciągnąć dwie chorągwie jazdy. Czynił to jednak bardzo opieszale; jeszcze w poł. października przebywał z tymi oddziałami w star. gulbińskim. Gdy jednak w poł. grudnia 1617 Radziwiłł opuścił front, powierzył dowództwo nad znajdującym się pod Felinem wojskiem S-emu. Podobno wbrew poleceniom hetmana S. ruszył 25 I 1618 na czele ok. 1 tys. jazdy na Estonię; trwający ponad dwa miesiące rajd, który dotarł aż pod Lode, nie przyniósł rezultatów. Wkrótce potem S. wycofał się z Inflant do Kurlandii. Brak pieniędzy na opłacenie wojska (były w nim jego dwie chorągwie – husarska i piesza) zniechęcił go do dalszej służby, przeto opuścił obóz i całe drugie półrocze t. r. spędził na pilnowaniu swych spraw w Trybunale w Wilnie. Na sejmie 1619 r. był jednym z posłów lit. protestujących przeciw decyzjom polskiej części komisji do ustalenia granicy między woj. brzeskim lit. a podlaskim i lubelskim. Był dyrektorem sejmiku relacyjnego upickiego 2 IV t. r. Mimowolnie zamieszany został w ostry spór między Włodzimierzem Farensbachem a Krzysztofem Radziwiłłem i oskarżony o celowe niszczenie z rozkazu hetmana dóbr tegoż ostatniego w Inflantach, czemu stanowczo przeczył. Zniechęciło go to jednak do dalszej służby wojskowej.
S. był właścicielem Pomusza, Pomornok (sprzedanych w r. 1612), Stecun, Dojniszek lub Dowojniszek, kupionych przed r. 1594 Niewieżnik z wsiami Wojszwilce, Powieszecie, Maluny, kupionych w r. 1595 Jurgian i Tołkan (pow. upicki) oraz Giegużyna (woj. wileńskie). Pierwsza żona wniosła mu Pokroje, Upitę i Ligumy (pow. upicki), a druga – Promiadziewo z folwarkiem Paskiszki (pow. rosieński), Pokroje z miasteczkiem Pokrojskiem (11 IV 1613 uzyskał dla niego dwa jarmarki na rok) i Sawiciszki z wsiami Nowe Sioło, Zubowo, Wojszwicie, Podziuny albo Kryklany (pow. upicki). Za trzecią wziął część Hlebowa (resztę wykupił w l. 1611–12) z folwarkami Krotoszyn i Plebańsk, wsiami Żadekajny, Bersztele, Naczuny, Miciuny lub Jawojsze, Rakany lub Rokony, Pietruny, Gedekjany oraz miasteczkiem Żejmele (pow. upicki). W zastawie od K. Radziwiłła trzymał Najworszany, a od r. 1614 duże dobra Nowe Miasto za 49 tys. zł. z prawem wieczności w przypadku nie wykupienia ich w ciągu 10 lat. W r. 1620 puścił je jednak w zastaw Aleksandrowi Kolęckiemu za 10 tys. kóp gr. W r. 1614 kupił od Jerzego Wołmińskiego, starościca upickiego, kamienicę w Wilnie przy ul. Zamkowej. W r. 1617 otrzymał od króla folwark Bobrusy po zdrajcy Wiktorzynie, duży majątek Bejsagoła z 4 wsiami na Żmudzi prawem lennym, miał tam też lenne Piełdziuny. Krótko (przed r. 1617) trzymał majętność Kiłdyszki (pow. upicki).
Był S. wyznawcą kalwinizmu, lecz chyba niezbyt aktywnym działaczem Jednoty lit. Sfinansował wydanie traktatu Szymona Teofila Turnowskiego (seniora braci czeskich) pt. „Zwierciadło nabożeństwa chrześciańskiego w Polszcze” (Wil. 1594, Wyd. 2, [Upita 1604]). Traktat ten S. dedykował Januszowi i Jerzemu Radziwiłłom. W r. 1615 fundował dom dla pastora w Nowym Mieście z uposażeniem w postaci 17 włók ziemi w siole Naczagoła, a także zapisał odpowiednie środki na utrzymanie katechety, bakałarza i jego pomocnika oraz pomnożył uposażenie szpitala przyzborowego. Na synodzie generalnym Jednoty lit. w Wilnie w r. 1619 został jednym z delegatów do rozmów z Radziwiłłami w kwestii zrealizowania punktów testamentu Marcina Szwaba, dotyczących zborów wileńskiego i szwabiskiego. Być może był na kolejnym synodzie w r. 1620, który rozpatrywał sprawę jego przyznania się do posiadania dokumentów dotyczących dóbr szwabiskich; S. zobowiązał się je przekazać Krzysztofowi Radziwiłłowi jako patronowi tamtejszego zboru. T. r. był S. na przedsejmowym sejmiku upickim, wzburzonym z powodu spalenia na polecenie bpa żmudzkiego Stanisława Kiszki zboru w Giałowie. Obrany jednym z posłów na sejm, miał S. żądać rozpatrzenia na nim tej sprawy i przestrzegania konfederacji warszawskiej «de religione». S. zmarł w r. 1621, przed 30 VI, wg późniejszych źródeł jakoby w Wilnie trafiony piorunem, wraz ze swą trzecią żoną i dziećmi (lub tylko córką). Przynajmniej w odniesieniu do dzieci wiadomość ta nie jest prawdziwa.
S. był żonaty trzykrotnie; jego pierwszą żoną była (1589) Krystyna Bobrownicka, córka Andrzeja, a wdowa po Mikołaju Wiekowiczu, drugą (w r. 1594) – Krystyna (Katarzyna) Wołmińska, córka woj. smoleńskiego Jana i Barbary Węcławówny, a trzecią (w r. 1611) – Izabela Młodawska (1597–1621), córka Kaspra, sędziego ziemskiego wendeńskiego i star. szmeltyńskiego. Nie wiadomo, z którą z nich miał córki: Hannę, żonę najpierw Adama Steckiewicza, a następnie (1627) Wojciecha Umiastowskiego, Krystynę, zamężną (1615) za Samuelem Filipowskim, następnie za Janem Puzyną (zm. 1622), a wreszcie (1622) za Bazylim Szczepą, sekretarzem królewskim. Zapewne z drugiej żony narodzili się: Helena (zm. młodo) i Hektor Dawid (1599–zm. po 1632). Z trzeciego małżeństwa pozostali synowie: Kazimierz (zm. po 1639) i Władysław Wiktoryn (zob.) oraz córka Justyna, od r. 1650 karmelitanka bosa w Wilnie.
Estreicher, XXVIII 397; Niesiecki; – Alexandrowicz S., Zaludnienie miasteczek Białorusi i Litwy w XVI i pierwszej poł. XVII w., ,,Roczn. Dziej. Społ. i Gosp.” R. 27: 1966 s. 41; Byliński J., Dwa sejmy z roku 1613, Wr. 1984 s. 248 (błędnie: Szczeliński); Czapliński W., Dwa sejmy 1652 roku, Wr. 1955; Herbst S., Kampania letnia 1601, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 4: 1931 s. 205, 206, 209, 212, 214, 217, 227; tenże, Wojna inflancka 1600–1602, W. 1938; Ochmann S., Sejmy z lat 1615–1616, Wr. 1970 s. 216; Pietrzak J., Po Cecorze i podczas wojny chocimskiej. Sejmy z lat 1620 i 1621, Wr. 1989; Podhorodecki L., Jan Karol Chodkiewicz, W. 1982; Tyszkiewicz E., Birże, Pet. 1869 s. 141; Wisner H., Kampania inflancka Krzysztofa Radziwiłła 1617–1618, „Zap. Hist.” 1970 z. 1 s. 19, 25, 32; tenże, Kircholm 1605, W. 1987 s. 58–9; tenże, Sejmiki litewskie i kwestia wyznaniowa 1611–1648, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 23: 1978 s. 132; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XII 309, XX 238, 305; Archiwum domu Radziwiłłów, Wyd. A. Sokołowski, Kr. 1885; Bodeckers Chronick livlaendischer und rigascher Ereignisse 1592–1638, Hrsg. J. G. L. Napiersky, Riga 1890 s. 53; Kelch Ch., Lieflaendische Historia oder Kurze Beschreibung der denckwuerdigsten Kriegs- und Friedens Geschichte Est-Lief-und Lettlandes, [b. m. w.] 1695 s. 467n; Listy Władysława IV do Krzysztofa Radziwiłła, Wyd. A. Muchliński, Kr. 1867 s. 13; Monumenta reformationis Polonicae et Lithuanicae, S. 4, z. 2, Wil. 1915; Opis dokumentov Vilenskogo Central’nago Archiva drevnich aktovych knig, Vil. 1912 VIII; Vol. leg., III 64, 204, 275, 312; – AGAD: Arch. Potockich z Radzynia 57, s. 664, 672, Arch. Radziwiłłów, Dz. II, dissoluta, nr 330, 406, 420, 614, 632, ks. 4 s. 165, 196–198, 232–233, ks. 63 s. 41n, Dz. V nr 14194, 15523, Dz. VIII nr 713 k. 176v.–179, Dz. XI nr 35 s. 120–121, 123–126, nr 37, rkp. z B. Radziwiłłów, VIII–7, Arch. Tyzenhauzów, B–41/133 s. 344; AP w Kr.: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów 979; B. Czart.: rkp. 107 nr 219, 220, rkp. 2244 nr 27; B. Narod.: rkp. 3085 k. 230–231, 232–232v; B. PAN w Kr.: rkp. 360 s. 348–349, rkp. 365 k. 94–95v., rkp. 3431, 4334; B. Pol. w Paryżu: rkp. 11 nr 8; B.Raczyńskich: rkp. 88 nr 12; Lietuvos Centrinis Valstybinis lstorijos Archyvas w Wil.: SA 4569 k. 72, 152; Lietuvos Mokslų Akademijos Centrinės bibliotekos rankraštynas w Wil.: F 21–1283; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: Fond 389 (Metryka Lit.) nr 83 k. 229–229v., nr 93 k. 104v.–105, 106–107, 126–126v., nr 107 k. 236–238v., nr 111 k. 236–238v., nr 123 k. 533v.–534v., nr 297 k. 249–252; Vilniaus universiteto Mokslinės bibliotekos rankraštynas: F 7, Księga ziemska upicka z l. 1623–1624, k. 201–201v.
Andrzej Rachuba