Sierakowski Jan h. Ogończyk (ok. 1498–1589), poseł na sejmy, wojewoda łęczycki, prawnik, mówca. Pochodził z rodziny, której gniazdem były Sierakowy w pow. radziejowskim. Wg K. Niesieckiego był synem Wacława, chorążego brzeskiego-kujawskiego, i Tarnowskiej, chorążanki brzeskiej-kujawskiej. Wśród chorążych brzeskich-kujawskich brak jednak zarówno Wacława Sierakowskiego, jak i Tarnowskiego, więc – jeśli chodzi o urzędy ojca i teścia S-ego – jest to pomyłka. Był bratem rodzonym Jakuba, wojskiego inowrocławskiego (1555–9), a przyrodnim Floriana Dobrosołowskiego, który występuje w testamencie S-ego z 1546 r.
Działalność i twórczość S-ego wskazują, że miał on wykształcenie prawnicze uzyskane na uczelni wyższej, nie udało się jednak ustalić, gdzie studiował. Nie wiadomo też, w którym roku stał się członkiem kościoła kalwińskiego. W r. 1533 S. i Jan Trzebuchowski zostali wybrani przez sejmik brzeski kujawski na rewizorów do korektury projektu kodeksu prawa polskiego ogłoszonego drukiem w r. 1532 („Statuta inclyti Regni Poloniae”, zwane potocznie Korekturą praw). Był posłem na sejm krakowski 1536/37 r. wraz z innymi działaczami reformacyjnymi z Wielkopolski (Rafał Leszczyński, Stanisław Myszkowski, kaszt. międzyrzecki). Należał do aktywnych uczestników rokoszu lwowskiego 1537 r. (wojna kokosza). W pełnym emocji wystąpieniu oskarżał senatorów, że swym postępowaniem przyczyniają się do upadku prawa i wolności w Rzpltej, domagał się od nich, by zwrócili urzędy i królewszczyzny, piastowane wbrew prawu o incompatibiliach, grożąc postawieniem ich przed sądem szlacheckim («kapturek»). Mimo to, w odróżnieniu od niektórych innych mówców, podczas sejmu w Piotrkowie (1538) nie był sądzony. Dn. 17 VII 1540 podskarbi kor. Jan Spytek Tarnowski wyznaczył S-ego na poborcę w woj. brzeskim kujawskim.
Dn. 7 lub 8 II 1544 otrzymał S. nominację na wojskiego inowrocławskiego. Latem 1546 ciężko zachorował i licząc się ze śmiercią uczynił w urzędzie grodzkim w Kaliszu 12 VII rozporządzenie ostatniej woli. Opiekunami swych małoletnich dzieci ustanowił żonę Jadwigę i jej brata Stanisława Wysockiego, którym udzielił pełnej władzy w zarządzie dóbr dziedzicznych. Upoważnił ich w razie konieczności szybkiego spłacenia długów do sprzedania dwóch wsi dziedzicznych: Sokolnik i Kraszyc w pow. kruszwickim oraz zastawienia Polanowic, leżących w tym samym powiecie woj. brzeskiego kujawskiego. W myśl tego rozporządzenia po ukończeniu przez syna Stanisława 24 roku życia nastąpić miał podział majątków ziemskich. Żona Jadwiga z tytułu oprawy dostać miała Bogusławice z przyległościami aż do granic wsi Janowice oraz połowę Sokolnik, Polanowic i Kraszyc, jeśli te wsie nie będą do tego czasu sprzedane. Pozostałe dobra przypaść miały synowi Stanisławowi. Niebawem jednak S. powrócił do zdrowia i testament ten nie wszedł w życie.
W n. l. S. zyskał znaczną popularność wśród szlachty; na opozycyjnym wobec Zygmunta Augusta sejmie piotrkowskim w jesieni 1548 został wybrany na marszałka izby poselskiej. W mowie powitalnej (31 X) stwierdził, że władza królewska sięga tylko tak daleko, jak na to pozwalają opisane prawem wolności szlacheckie, że wolności te to dla szlachty wartości podstawowe («rycerstwo w swobodzie i wolności rodzi się, niewoli się nie nauczyło ani jej z przyrodzenia mają. To są wszystkie skarby nasze, bez którego żywi być nie możemy, ani chcemy»). Dn. 19 XI zwracając się do senatu, odrzucił wyjaśnienia królewskie na wysuwane zarzuty, skrytykował senatorów za to, że różnice zdań między nimi nie pozwalają na wywarcie nacisku na króla w sprawie unieważnienia małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną i wzywał ich do skutecznego oporu w tej sprawie, w której – jego zdaniem – król postąpił wbrew woli swego ojca. Dn. 12 XII w imieniu posłów wygłosił mowę pożegnalną skierowaną do króla. W listopadzie 1549 wraz z Jakubem Ostrorogiem został wysłany przez kaszt. poznańskiego Andrzeja Górkę z poselstwem do króla, co świadczy o związkach S-ego z opozycją wielkopolską. Jako poseł z woj. brzeskiego kujawskiego na sejmie 1550 r. wystąpił w obronie Stanisława Orzechowskiego; wypowiadając się przeciw postulatom biskupów, uznał że uzurpują sobie zbyt wielką władzę.
Z królem S. pogodził się zapewne po koronacji Barbary i stopniowo uzyskiwał jego zaufanie. Dn. 21 I 1552 został przyjęty w poczet dworzan królewskich z prawem do służby w 8 koni; miał już wówczas urząd referendarza kor. Sprawował go przez 14 lat. Swoje województwo reprezentował na sejmie piotrkowskim w r. 1552; po jego zakończeniu (11 IV 1552) towarzyszył Zygmuntowi Augustowi w podróży na Mazowsze, 16 V t.r. świadczył w Płocku na przywileju wystawionym przez króla dla tamtejszych mieszczan. Dn. 9 IV 1553 awansował na podkomorzego kaliskiego. O urząd ten ubiegał się być może wcześniej, o czym wydaje się świadczyć fakt, że w roku poprzednim uzyskał prawo wykupienia wsi Mierzewo w woj. kaliskim z rąk jej dziedziców Mierzewskich (doszło do tego jednak znacznie później).
W r. 1554 S. przygotował na zlecenie króla „Compedium statutorum Regni Poloniae” czyli zwód prawa polskiego. Był to ostatni ze zwodów powstałych pod auspicjami króla i, podobnie jak poprzednie, nie uzyskał aprobaty szlachty; nie został zresztą opublikowany drukiem. S. wykorzystał w nim poprzednie zbiory praw i próby kodyfikacji począwszy od tzw. Statutu Łaskiego, a na „Leges…” Jakuba Przyłuskiego kończąc. Przepisy prawa streszczał a nie cytował, często interpretując i krytykując. Powoływał się również na prawo zwyczajowe.
W r. 1555 był S. posłem królewskim na sejmik średzki i generalny w Kole. Być może w związku z wypełnieniem tej misji pozostaje przyznanie mu przez króla 1 VII 1555 pensji rocznej w wysokości 100 grz. Dn. 18 VII 1556 otrzymał grodowe star. przedecko-kłodawskie (intromisja 3 VIII). Wsie tego starostwa leżały w dwóch województwach: brzeskim kujawskim i łęczyckim. Był posłem brzeskim kujawskim na sejmie 1556/57 r., podczas sejmu awansował (2 I 1557) na kasztelanię lędzką. Brał udział w wyprawie pozwolskiej przy boku króla (sierpień–wrzesień 1557). Latem 1558 przebywał u boku króla w Krasnymstawie, był na sejmie 1558/59. Dn. 1 IX 1559 wyznaczony został w Wilnie przez Zygmunta Augusta na jednego z komisarzy królewskich, którzy mieli rozsądzić spory prawne dotyczące wsi Stare Miasto (inaczej Stary Brześć) w woj. brzeskim kujawskim. Brał następnie udział w rozmowach króla z senatorami w Łomży (9 XII 1561 – 15 I 1562). S. był aktywnym uczestnikiem obrad sejmu egzekucyjnego w Piotrkowie 1562/63 r. W swym wotum wypowiedział się za rozpoczęciem obrad od rewizji nadań na królewszczyzny i deklarował, że sam przedstawi swe przywileje. Postulował usprawnienie procedury sądowej, zwłaszcza ograniczenie możliwości apelacji. Został powołany do komisji, która przygotowała projekt sprawowania sądów. Podpisał (26 III 1563) akt wcielenia do Korony księstwa oświęcimsko-zatorskiego.
Dużą aktywność wykazał S. także podczas sejmu warszawskiego 1563/64 r. Wotował za rozpoczęciem egzekucji od rewizji listów, tzn. od kontroli tytułów prawnych na użytkowanie królewszczyzn oraz za zmianą dotychczasowego sposobu obrony potocznej. Został członkiem komisji, która przeprowadzała rewizję listów, do króla odwołując się jedynie w sprawach precedensowych lub niektórych wątpliwych. Przez prawie trzy miesiące, działając niemal dzień w dzień, komisja wykonała ogromną pracę. Konsekwentna postawa S-ego w kwestii unieważniania wszelkich nadań i zapisów niezgodnych ze statutem króla Aleksandra z 1504 r., tak jak go zinterpretowano podczas sejmu 1562/63 r., jest tym bardziej godna podkreślenia, że sam poniósł w związku z tym straty wskutek unieważnienia zapisów na star. przedeckim (6 tys. złp.) i na wsiach Biała i Maszewo w woj. płockim (3 134 zł), przejętych po poprzednich użytkownikach tych dóbr królewskich, oraz unieważnienia darowizny tych wsi. Był przeciw odkładaniu unii z Litwą.
Podczas sejmu piotrkowskiego 1565 r. S. wygłosił pełne sarkazmu przemówienie, krytykując ogólną niemoc polegającą na tym, że choć król jest «dobrej chęci», a senat i izba poselska na ogół «zgodnie radzą» i «wszystko się rządnie spisało», to praktyczny efekt jest mizerny. Uważał, że należy wprowadzić w życie uchwalone już postanowienia. Poparł projekt specjalnego podatku na obronę w wysokości 10 gr. Dn. 2 VII t.r. został wyznaczony przez kaszt. radomskiego Gabriela Tarłę na jednego z egzekutorów testamentu i po śmierci tegoż, wraz z innymi egzekutorami, prowadził korespondencję z ks. pruskim Albrechtem. T.r. król wyznaczył go na delegata na planowany synod prowincji gnieźnieńskiej w Piotrkowie i wysłał go do arcybpa Jakuba Uchańskiego z zadaniem ostatecznego przekonania wahającego się prymasa, by synod odłożył. S. był w tym czasie niechętny organizowanej przez Czarnkowskich, Konarskich i Ostrorogów protestacji szlachty wielkopolskiej przeciw zamierzonemu rozwodowi Zygmunta Augusta z Katarzyną Austriaczką. Jan Krzyżanowski, wojski poznański, informował bpa warmińskiego, kard. Stanisława Hozjusza, w liście z 6 XII 1565 o wygwizdaniu S-ego przez szlachtę na zjeździe generalnym w Kaliszu, gdy jako jedyny z zebranych sprzeciwił się wysłaniu do króla delegacji w celu skłonienia go do zatrzymania Katarzyny Austriaczki w kraju i nie podpisał się pod instrukcją przeznaczoną dla posłów.
W trakcie sejmu lubelskiego 1566 r. zabrał S. głos, stwierdzając, że należy przede wszystkim rozstrzygnąć wszelkie sporne sprawy związane z rewizją listów, zwłaszcza kwestie darowizn dóbr bez względu na okoliczności w jakich zostały dokonane, a dla «nagradzania zasług» znaleźć inny sposób. Domagał się też, by nie kończyć obrad póki się nie okaże, z czym w kwestii zawarcia unii przyjechała strona lit. Jego podpis widnieje pod królewskim dokumentem, odkładającym termin wypłaty żołdu żołnierzom, którzy walczyli przeciw Moskwie. Podczas tego sejmu S. doczekał się kolejnego awansu i to znacznego – na kasztelanię kaliską; zrezygnował wówczas z referendarii. Podczas sejmu piotrkowskiego 1567 r. został wybrany do komisji do sprawy sporu granicznego z cesarzem Maksymilianem II. T.r. król powierzył mu «do wiernych rąk» zarząd cła wrocławskiego, który objął 8 VII. We wrześniu wraz z Kasprem Zebrzydowskim dokonał konwersji na katolicyzm, przy czym okoliczności podjęcia tej decyzji nie są znane. Dotychczas przyjmowano, iż S. przeszedł na katolicyzm we wrześniu 1567; ustalenie to podważa korespondencja Hozjusza. Wynika z niej, że po śmierci Janusza Kościeleckiego, star. generalnego Wielkopolski (8 XII 1564), przedstawiciele hierarchii katolickiej (m.in. Adam Konarski, bp poznański) zabiegali o nadanie wakującego urzędu S-emu i przeciwstawiali jego kandydaturę osobom pretendującym ze strony innowierców. Wysiłki duchowieństwa katolickiego spełzły jednak na niczym. Już 20 VI 1565 Adam Konarski zawiadomił z żalem Hozjusza o utrąceniu kandydatury S-ego na starostę generalnego, którym został ostatecznie jeden z przywódców ruchu reformacyjnego Jakub Ostroróg. Warto także podkreślić, że S. utrzymywał osobiste kontakty z Hozjuszem. W liście z Przedcza 18 VI 1565 wysławiał dokonaną przez niego fundację kolegium jezuickiego w Brunsberdze (Braniewie) i polecał tam na naukę swego powinowatego, kasztelanica gnieźnieńskiego Trzebuchowskiego. Inaczej pokierował jednak S. wykształceniem wnuków Janusza i Marcina Sierakowskich, których kilkanaście lat później wysłał wraz z Maciejem Pstrokońskim, przyszłym kanclerzem kor., do gimnazjum protestanckiego w Goldbergu na Śląsku.
S. stał się z biegiem lat jednym z zaufanych doradców króla i jego rola systematycznie rosła. Dn. 18 IX 1568 został członkiem specjalnej komisji, która miała udać się do Elbląga, by rozstrzygnąć spór między tamtejszą radą miejską a pospólstwem, a następnie do Gdańska w sprawie jego zatargu z kaprami królewskimi. Komisji przewodniczył bp włocławski Stanisław Karnkowski, a oprócz S-ego członkami jej byli kasztelani: gdański – Jan Kostka, chełmiński – Jerzy Oleski i inowłodzki – Szymon Szubski. Od 12 X komisja przebywała w Elblągu i plonem tego pobytu były „Konstytucje dla Elbląga”. Między 29 X a 4 XI komisja bezskutecznie oczekiwała pod Gdańskiem na wpuszczenie do miasta, które zamknęło przed nią swe bramy. Niewątpliwie za pracę w komisji otrzymał S. (przed 1 I 1569) urząd wojewody łęczyckiego, wchodząc w ten sposób do grona prominentów. Sporą rolę odegrał podczas sejmu lubelskiego 1569 r. Postulował przyjęcie wobec Litwinów stanowczej postawy i powoływał się na akt króla Aleksandra z 1501 r. jako podstawę rokowań, równocześnie jednak przekonywał, że Litwinom należy udzielić na piśmie odpowiedzi na ich postulaty. Wraz z kaszt. bieckim Mikołajem Firlejem i podkanclerzym Franciszkiem Krasińskim w imieniu króla przekonywał izbę poselską do takiego sposobu postępowania. Występował w sprawie inkorporacji Podlasia i Wołynia do Korony i został (wraz z innymi) wyznaczony do senacko-poselskiej komisji przygotowującej akty inkorporacji. Po odjeździe Litwinów przekonywał posłów, że nie należy z tego powodu odstępować od sformułowań zawartych w projekcie aktu unii, gdyż Litwini, zawstydzeni swym postępowaniem, z pewnością powrócą. W sprawie wyboru miejsca wspólnego sejmu wypowiedział się za Warszawą. Wraz z innymi członkami komisji składał relację z misji w Elblągu i zapalczywie domagał się surowego ukarania Gdańska. Podpisał akt rozszerzający kompetencje i finansowe podstawy działania Komisji Morskiej. Radził użyć floty do obrony Inflant. Na sejmie lubelskim powołany został do nowej komisji w sprawie Gdańska. Obok S-ego i dwóch innych członków komisji z 1568 r. (S. Karnkowskiego i J. Kostki) znaleźli się w niej kaszt. wiślicki Mikołaj Firlej i kaszt. biechowski Stanisław Wysocki. Po zakończeniu obrad sejmu komisja kierowana przez Karnkowskiego zebrała się 20 IX 1569 w Sobkowach pod Gdańskiem i zapowiedziała przybycie do miasta. Wjechała doń 1 XII 1569. S. był wraz z Karnkowskim głównym redaktorem tzw. Statutów Karnkowskiego. Zostały one ostatecznie sformułowane 14 III 1570 i później uchwalone przez sejm. Podczas pobytu w Gdańsku wygłosił przemówienie, w którym dobitnie wyłożył gdańszczanom istotę wzajemnego stosunku miasta i Rzpltej («Polską zawżdy Gdańsk stał, bez Polski obejść się nie mógł i nie może. Nami stoicie, nami żywiecie, nam też dobrze z wami»). Opuścił Gdańsk 17 III 1570 wraz z innymi komisarzami.
W r. 1569 powstało pismo pt. Senatora anonima deliberacyje o królu, panach, radzie i urzędnikach, sejmie i bezkrólewiu (wyd. B. Ulanowski, S. Kutrzeba w: „Sześć broszur politycznych z XVI i początku XVII stulecia”, Kr. 1921, Bibl. Pisarzów Polskich, LXXVI), którego autorstwo przypisuje się S-emu (B. Ulanowski, S. Kutrzeba, A. Dembińska, E. Jarra, W. Pałucki, E. Opaliński), choć A. Sucheni-Grabowska uważa to domniemanie za niezupełnie przekonywające. Autor (chyba jednak S.) odniósł się do Zygmunta Augusta z wielkim szacunkiem i uznaniem, a obowiązki monarchy sprowadzał do obrony i sprawiedliwości, przy czym przez obowiązek dbania o sprawiedliwość rozumiał troskę o całokształt ładu wewnętrznego w państwie przez pełnienie funkcji najwyższego sędziego oraz mediatora między stanami. Uważał prawo za duszę państwa, co nie przeszkodziło mu twierdzić, że wolność powoduje małą skuteczność prawa. Bronił wprawdzie senatorów przed atakami posłów, ale równocześnie opowiedział się za sprawowaniem przez nich tylko jednego urzędu i zganił dostojników za nieobowiązkowość, waśnie i walki o przewagę w senacie. Krytykował uprzywilejowaną pozycję duchowieństwa, ale reformację uznał za jedną z przyczyn, które spowodowały, że Rzpltej grozi katastrofa. Postulował, by wszyscy dostojnicy świeccy i duchowni cały dochód z pierwszego roku sprawowania urzędu wpłacali do skarbu. W sumie był to głos osoby piszącej z pozycji członka obozu senatorsko-regalistycznego, lecz równocześnie krytycznego i obiektywnego, sięgającego przy tym do niektórych haseł egzekucyjnych.
Podczas sejmu 1570 r. był S. znów aktywnym uczestnikiem obrad w kwestii finansowania dalszej obrony Inflant. Wraz z innymi senatorami przekonywał posłów do akceptacji postulatów króla i został wybrany do komisji, która zbadać miała, jak przedstawia się dochód z poprzedniego poboru i z kwarty. Z obszerną mową wystąpił S. na ostatnim sejmie za panowania Zygmunta Augusta w r. 1572. Była to odpowiedź na przemówienie Mikołaja Sienickiego, który domagał się uczestnictwa szlachty w sądach najwyższej instancji. W energicznych słowach S. wystąpił przeciw Sienickiemu, posuwając się do stwierdzenia, że przyjęcie jego postulatu powiększy «niebezpieczeństwo nierządu» w kraju i bronił pozycji senatu, któremu przypisał wyłączne prawo do sprawowania władzy na wypadek interregnum. W r. 1572 znalazł się w grupce senatorów, którzy zjechali się we Włocławku u bpa Karnkowskiego, gotowi nie dopuścić do małżeństwa króla z Katarzyną Giżanką, a w razie uporu monarchy – porwać ją i trzymać w więzieniu, póki sejm nie rozstrzygnie o jej losie.
Po śmierci Zygmunta Augusta S. uczestniczył w zjeździe senatorów wielkopolskich w Łowiczu (16–23 VII 1572). Został wówczas (wraz z kaszt. gnieźnieńskim Janem Tomickim i S. Szubskim) wybrany do komisji, która czuwać miała nad zachowaniem porządku elekcji, a przede wszystkim przejrzeć obowiązujące przepisy prawa i usunąć z niego niedokładności i błędy. Podpisał również dokument zatytułowany „Opatrzenie porządku i pokoju pospolitego przez Rady Koronne w Łowiczu uczynione”. Wydał następnie uniwersał zwołujący do Łęczycy na 9 VIII 1572 zjazd szlachty woj. łęczyckiego w celu naradzenia się nad sytuacją kraju. Na przełomie października i listopada t.r. był na zjeździe senatorów w Kaskach, gdzie zapadła decyzja o zwołaniu sejmu konwokacyjnego w Warszawie. Wszedł do wybranej tam komisji do przejrzenia praw i przygotowania projektów nowych. Wraz z Karnkowskim posłował do Anny Jagiellonki, by skłonić ją do opuszczenia Warszawy na czas konwokacji i elekcji, wraz z Karnkowskim odprowadzał następnie królewnę do Piaseczna. Był też jednym z adresatów listów senatorów litewskich do koronnych w kwestii postępowania z gońcem z Moskwy wysłanym do zmarłego króla. Jesienią 1572 odbywał z S-m rozmowy przybyły do Konina poseł francuski, bp Walencji J. de Monluc, który pozyskał go dla kandydatury Henryka Walezego. W styczniu 1573 dyplomaci francuscy zaliczali S-ego obok woj. sieradzkiego Olbrachta Łaskiego i woj. sandomierskiego Piotra Zborowskiego do grona swych bardziej wpływowych współpracowników. Na sejmie konwokacyjnym w styczniu 1573 bronił S. prerogatyw prymasa jako interreksa i w sprawie tej starł się z kaszt. sandomierskim Hieronimem Ossolińskim, przytaczając na poparcie swych tez argumenty historyczne i prawne. Wszedł do komisji powołanej dla «ułożenia artykułów» czyli do zredagowania ustawy zasadniczej, która miała być uchwalona podczas elekcji i przedstawiona elektowi do zaprzysiężenia (22 I). Należał również do komisji, przygotowującej tekst konfederacji warszawskiej w sprawie tolerancji religijnej i złożył pod nią swój podpis. Podczas sejmu elekcyjnego (kwiecień – maj) działał na rzecz wyboru Henryka. Był w grupie senatorów, którzy prowadzili pertraktacje z secesjonistami spod Grochowa, domagającymi się zaprzysiężenia artykułów (henrykowskich) przez posłów francuskich przed przystąpieniem do elekcji. Dn. 16 V podpisał obwieszczenie o elekcji nowego króla, 18 V wybrano go do grona senatorów rezydentów u boku prymasa i wszedł w skład deputacji wyznaczonej do witania elekta; ponieważ spodziewano się przybycia Henryka morzem, S. wysłany został do Gdańska, aby tam oczekiwać jego przyjazdu. W lutym 1574 był w Krakowie. Brał udział w pogrzebie Zygmunta Augusta (11 II), podczas którego niósł miecz, w koronacji Henryka i w sejmie koronacyjnym. W kontrowersyjnej sprawie o zabójstwo kaszt. przemyskiego Stanisława Wapowskiego domagał się osądzenia Samuela Zborowskiego. Dn. 13 III 1574 był świadkiem uroczystego potwierdzenia przez Henryka Walezego praw i przywilejów miasta Poznania dla upamiętnienia świetnego przyjęcia zgotowanego mu przez mieszczan poznańskich w drodze z Francji na Wawel.
Po ucieczce Henryka uczestniczył S. w zjeździe konwokacyjnym i 2 IX 1574 przedstawił zebranym decyzję senatu o wstrzymaniu się z ogłoszeniem bezkrólewia i wysłaniu poselstwa do zbiegłego króla z wyznaczeniem mu terminu powrotu. Na tymże zjeździe wszedł w skład senackiej delegacji do Stanów Pruskich, by przełamać ich opór przeciw uchwałom sejmów egzekucyjnych oraz nakłonić do przyjęcia postanowień sejmu konwokacyjnego, zbojkotowanego przez Prusaków. Mimo usilnych starań całej delegacji, przyjętej na sejmiku w Toruniu (30 IX – 5 X 1574), nie udało się zmienić separatystycznego stanowiska Prus Królewskich. Niepowodzeniem zakończyły się także zabiegi delegacji w sprawie dopuszczenia Stanisława Przyjemskiego do objęcia królewszczyzn w Prusach Królewskich, nadanych mu jeszcze przez Zygmunta Augusta. Po sejmie pisał S. do Jana Zamoyskiego, wówczas star. bełskiego, popierając prośbę Stanisława Kucieńskiego o wszczęcie kroków sądowych przeciw zabójcom jego bratanka Piotra Kucieńskiego. Nie uczestniczył S. w zjeździe stężyckim w maju 1575; wspomógł w tym czasie woj. inowrocławskiego Jana Krotoskiego w odebraniu ze składu toruńskiego przyznanej mu przez Henryka Walezego soli z żup ruskich. Doszło przy okazji do zagrabienia soli przez towarzyszącą im szlachtę, co wobec braku soli, zwłaszcza w Wielkopolsce, wywołało wielkie oburzenie wśród wielkopolskiej szlachty.
Na sejmie elekcyjnym nie dopisywało S-emu zdrowie, wbrew jednak wcześniejszym zapowiedziom wziął udział w wotowaniu 19 XI i szeroko uzasadnił swoje poparcie dla króla «Piasta». Dodał jednak, że gdyby były trudności w uzyskaniu zgody co do konkretnej kandydatury piastowskiej, gotów jest poprzeć wybór «semipiastum», a to króla szwedzkiego Jana III. Wskazywał przy tym na potęgę morską Szwecji, której pomoc umożliwiłaby ugruntowanie polskiego panowania nad Bałtykiem i w Inflantach oraz powstrzymanie ekspansji Moskwy i szkodliwej dla Gdańska żeglugi narewskiej. Dn. 28 XI poparł posłów domagających się przegłosowania uchwały o obronie, lecz głos jego nie przebił się wśród prohabsbursko nastawionych senatorów. Od początku grudnia, gdy zaostrzył się konflikt między szlachtą a senatem, należał S. do mniejszości senackiej popierającej stanowisko posłów i dokładał starań, by doprowadzić do zgodnej elekcji. Dn. 9 XII, gdy wymieniono kandydatów «Piastów», S. opowiedział się za woj. sandomierskim Janem Kostką.
W marcu 1576 S. był w Krakowie w gronie batorian oczekujących przybycia swego elekta. Po otrzymaniu wiadomości (poselstwo E. Sylyoka) o przyjęciu tronu i warunków przez Stefana Batorego doradzał (3 III) pozostać w Krakowie i koronować Annę Jagiellonkę, nie czekając na przyjazd Batorego. Godził się jednak na odroczenie terminu ślubu i koronacji, lecz zarazem uważał, że gdyby elekt nie zdążył przybyć w nowym terminie, koronowanie infantki jest konieczne. Gdy zdecydowano się (9 III) podjąć uchwałę o zawieszeniu J. Uchańskiego w pełnieniu godności prymasa z powodu jego odmowy przybycia do Krakowa, S. postulował ogłoszenie tej uchwały drukiem wraz z aktami przysłanymi przez Stefana Batorego.
Dn. 23 IV S. brał udział w powitaniu wjeżdżającego do Krakowa z Mogiły elekta, 25 IV wszedł do grona posłów, którzy mieli skłonić Annę Jagiellonkę do bezwarunkowego zrzeczenia się spadku po matce i bracie, prowadził i później rokowania w sprawie jej uposażenia. Podczas koronacji Stefana Batorego (1 V) niósł berło (tak podaje S. Orzelski, wg innej relacji – koronę Anny Jagiellonki). Podczas homagium burgrabiów krakowskich trzymał jabłko. Uczestniczył następnie w sejmie koronacyjnym; 4 V 1576 był jednym ze świadków potwierdzenia przez króla praw i przywilejów wszystkich stanów i zobowiązania się przez niego do dotrzymania postanowień artykułów henrykowskich. Wystąpił wówczas po raz ostatni z tytułem starosty przedeckiego. Jeszcze w trakcie obrad sejmu scedował (przed 24 V) to starostwo synowi Stanisławowi. Dn. 10 V został wyznaczony przez króla (wraz z kaszt. małogoskim Krzysztofem Lanckorońskim) na posła do zwolenników habsburskich na Litwę. Ostatecznie udał się tam w towarzystwie podsędka sieradzkiego Stanisława Karśnickiego i chorążego drohickiego Arnulfa Hlebowicza. Spotkanie z Litwinami nastąpiło w pierwszych dniach czerwca, a 16 VI Stanisław Karnkowski zawiadamiał woj. krakowskiego Piotra Zborowskiego o powrocie posłów. W sierpniu król polecił S-emu udać się wraz z Janem Kostką, woj. sandomierskim, na zjazd szlachty Prus Królewskich w Malborku i starać się, by zgromadzeni tam «do posłuszeństwa przyszli».
Był S. na sejmie warszawskim 1578 r., podczas którego został powołany do komisji mającej doprowadzić do uzgodnienia stanowisk w sprawie dziesięcin i jurysdykcji duchownej (28 lub 29 I). Prace komisji zostały zawieszone już 31 I wobec nieustępliwości reprezentantów duchowieństwa. Został S. nadto mianowany przez króla (10 II) członkiem komisji, która przygotowała projekt konstytucji w sprawie powołania Trybunału Kor.; jej uchwalenie nastąpiło 3 III. Podpisał też akt (3 III) w sprawie ustanowienia kurateli nad umysłowo chorym ks. pruskim Albrechtem Fryderykiem i powierzenie jej Jerzemu Fryderykowi, margrabiemu Ansbachu. Na sejm warszawski 1579/80 r. już nie przybył. Od tego momentu brak wiadomości o jego działalności publicznej. Jak się wydaje przebywał – ze względu na wiek i stan zdrowia – w swoich dobrach dziedzicznych na Kujawach lub w woj. łęczyckim. Na ślub Jana Zamoyskiego z Gryzeldą Batorówną (12 VI 1583) przysłał posła. B. Ulanowski przypuszczał, że S. był autorem pisma politycznego pt. „De interregno”, powstałego w r. 1587. Biorąc pod uwagę, że S. był już wtedy w podeszłym wieku i całkowicie wyłączył się z życia publicznego, przypuszczenie to wydaje się być bardzo wątpliwe.
S. był przedstawicielem tych działaczy obozu egzekucjonistów, którzy rozpoczęli działalność publiczną od aktywności skierowanej przeciw tronowi i senatowi, by z czasem, zwłaszcza gdy król opowiedział się za programem egzekucji, przejść do obozu regalistów, stać się doradcą monarchy i to jednym z najbardziej zaufanych. Czynnikiem, który ułatwiał mu zbudowanie swej osobistej pozycji była znajomość prawa, dzięki której uległ zmianie jego stosunek do senatu. Był jednym z najczynniejszych współpracowników Zygmunta Augusta w sprawach polityki morskiej i miał znaczny udział w jej realizacji. Po śmierci króla należał do senatorów najbardziej czynnie wpływających na przebieg wydarzeń politycznych. Szybko zyskał zaufanie Batorego, co – jak się wydaje – zawdzięczał bliskim związkom z Karnkowskim.
Na majątek dziedziczny S-ego składały się przede wszystkim wsie, które w r. 1558 przekazał synowi: Bogusławice, Goraj, Brzezie, Janowice, Kawęczyn zw. Kazubek w woj. brzeskim kujawskim (pow. radziejowski i przedecki), Nasiegniewice, Polonisz, Janowice i Kawęczyn (w pow. konińskim woj. kaliskiego). Wcześniej bo w r. 1553 zamienił Sierakowy (gniazdo Sierakowskich) z bratem Jakubem, na jego wieś dziedziczną Goraj. Wkrótce zaczął się pisać z Bogusławic. Był ponadto właścicielem Sokolnik, Polanowic i Kraszyc w pow. kruszwickim woj. brzeskiego kujawskiego, Racięcina w pow. radziejowskim, Chodowa, Wiewierza i Dzierzbic w pow. i woj. łęczyckim, wsi Mierzewo w pow. gnieźnieńskim woj. kaliskiego, domów w Poznaniu i Toruniu oraz – przejściowo – wsi Chociszewo, Górna i kuźnicy Ruda w pow. łęczyckim. W l. sześćdziesiątych nabył od spadkobierców Piotra Ramsza 6 wsi w woj. bełskim oraz 3 w ziemi przemyskiej woj. ruskiego i w r. 1567 sprzedał je Hieronimowi Sieniawskiemu, podkomorzemu kamienieckiemu. Z łaski królewskiej był, jak wspomniano, starostą przedeckim i administratorem cła włocławskiego. Dn. 1 III 1553 otrzymał darowiznę wsi Biała i Maszewo w woj. płockim, która – podobnie jak wcześniejszy zapis na nich została unieważniona podczas rewizji listów i S. pozostał jedynie dożywotnim użytkownikiem. Był ponadto w l. 1548–59 posesorem części wsi Sokołów i Rzadka Wola w pow. brzeskim kujawskim, a od r. 1558 wsi Niwki w pow. łęczyckim. W r. 1557 otrzymał prawo wykupu wszystkich sołectw i wójtostw w star. przedeckim, rozszerzone w r. 1558 na młyny. Administrował cłem włocławskim także podczas bezkrólewi i przez kilka lat nie rozliczał się ze skarbem. Dopiero w końcu r. 1576 przedłożył na żądanie króla rachunki, z których wynikało, iż winien wpłacić do skarbu 2 777 złp.; sumę tę wpisano do dalszego obliczenia. S. zmarł w swoim majątku w Dzierzbicach 6 III 1589 w wieku (wg epitafium) 91 lat. Pochowany został w kościele św. Idziego w Kłodawie. Między 1628 a 1637 r. jego prawnuczka, Regina z Sierakowskich Szczawińska ufundowała tam rodzinne epitafium (przeniesione w l. 1819–20 do kościoła Bożego Ciała), w którym S. wymieniony jest na pierwszym miejscu.
S. był żonaty z Jadwigą z Budzisławia Wysocką, córką Macieja Wysockiego (zm. przed r. 1546), dziedzica Wysokiego i Budzisławia w pow. konińskim (a nie jak podają Okolski, Niesiecki i Żychliński Stanisława Wysockiego, kaszt biechowskiego). Miał z nią syna Stanisława (zob.) oraz córki: Dorotę, żonę Jana Krzyszkowskiego, Annę, żonę Jana Szamowskiego, kaszt. brzezińskiego, Elżbietę, żonę Jana Pieniążka, podczaszego krakowskiego i star. nowotarskiego, Katarzynę, żonę Wawrzyńca Lubrańskiego, a następnie kaszt. rozpierskiego Wincentego Przerębskiego.
Estreicher; Nowy Korbut; Hist. Nauki Pol., VI; Niesiecki; Okolski, II 328; Paprocki; Święcki, Historyczne pamiątki, II; Żychliński; Urzędnicy, I/2, V/2, VI/2, X; – Albertrandy J. Ch., Panowanie Henryka Walezjusza i Stefana Batorego królów polskich, Kr. 1860 s. 50; Banach A. K., Konwersje protestantów na katolicyzm w Koronie w latach 1560–1600, Zesz. Nauk. UJ, Prace Hist. 77, Kr. 1985 s. 29; Barycz, Polacy na studiach w Rzymie; Bodniak S., Polska a Bałtyk za ostatniego Jagiellona, Kórnik 1946 s. 92, 155, 191, 238; Bodniak S., Skorupska Z., Jan Kostka, Gd. 1979; Budka W., Kto podpisał konfederację warszawską 1573 r., „Reform. w Pol.” R. 1: 1921; Chłapowski K., Realizacja reform egzekucji dóbr 1563–1665, W. 1984 s. 28; Cynarski S., Zygmunt August, Wr. 1988; Dembińska A., Polityczna walka o egzekucję dóbr królewskich w latach 1562/63 i 1563/64, W. 1935 s. 109, 114, 166, 186–8; Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski, W. 1985; tenże, Oblicze wyznaniowe senatu Rzeczypospolitej Polskiej w dobie kontrreformacji, w: Munera litteraria. Księga ku czci profesora Romana Pollaka, P. 1962 s. 46; Glemma T., Piotr Kostka, Tor. 1959; Grajewski H., Zasada lex retro non agit w praktyce sądów polskich do połowy XVI wieku, Ł. 1971 s. 19–20, 24; Gruszecki S., Walka o władzę w Rzeczypospolitej Polskiej po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów (1572–1573), W. 1969; Guldon Z., Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Tor. 1964 s. 64, 69, 71, 81; Halecki O., Zgoda Sandomierska 1570 r., Kr. 1915 s. 137; Jarra E., Historia polskiej filozofii politycznej 966–1795, Londyn 1968 s. 146–9; Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta 1548–1572, Kr. 1974 s. 32, 69, 71; Kutrzeba S., Historia źródeł dawnego prawa polskiego, W. 1925 I 255; Libiszowska Z., Ziemie sieradzka i łęczycka wobec pierwszego bezkrólewia, „Roczn. Łódzki” T. 4: 1961 s. 87, 88, 95, 96, 99, 106, 108; Opaliński E., Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652, W. 1995 s. 58, 79, 132; Pałucki W., Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej połowy XVII wieku, Wr. 1974; Pirożyński J., Sejm warszawski roku 1570, Kr. 1972 s. 51; Płaza S., Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia (1572–1574), Kr. 1969 s. 23, 37, 45–6, 61, 63, 71, 109; Pociecha W., Walka sejmowa o przywileje Kościoła w Polsce w latach 1520–1537, „Reform. w Pol.” R. 2: 1922; Prochaska A., Rokosz lwowski z 1537 r., „Kwart. Hist.” R. 16: 1902 s. 217–20, 222; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Wr. 1974; taż, Obowiązki i prawa królów polskich w opiniach pisarzy Odrodzenia, w: Między monarchią a demokracją. Studia z dziejów Polski XV–XVIII wieku, Red. A. Sucheni-Grabowska i M. Żaryn, W.1994 s. 64, 93–6, 113; taż, Obsadzanie urzędów senatorskich i ministerialnych przez Zygmunta Augusta, w: Studia nad gospodarką, społeczeństwem i rodziną w Europie późnofeudalnej, Red. J. Topolski, L. 1987 s. 186; Śmidoda F., Sprawa dziesięcin w Trybunale Koronnym w latach 1578–1579, W. 1933 s. 25–7; Tomczak A., Walenty Dembiński, Tor. 1913; Uruszczak W., Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku. Korektura Praw z 1532 r., W. 1979 s. 155–7; tenże, Sejm walny koronny w latach 1506–1540, W. 1980; Witanowski M. Rawita, Kłodawa i jej okolice pod względem historyczno-ludoznawczym, W. 1904 s. 31–2; – Acta Historica, XI (Sprawy wojenne Stefana Batorego); Akta podkancl. Krasińskiego, III; Akta sejmikowe pozn., I cz. 1; Arch. Zamoyskiego, I; Bielski, Kronika, II 1224, 1233, 1332; Cochanoviana. Źródła urzędowe do biografii Jana Kochanowskiego, Wyd. i oprac. M. Garbaczowa i W. Urban, Wr. 1985 s. 187, 191; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., I 456, IV 366, 392; Diariusz sejmu lubelskiego 1566, Wyd. I. Kaniewska, Wr. 1980; Diariusz sejmu piotrkowskiego RP 1565…, Wyd. W. Chomętowski, W. 1868 s. 63–4, 209–10, 306; Diariusz sejmu walnego warszawskiego z roku 1556/57, Wyd. S. Bodniak, Kórnik 1939; Dnevnik ljublinskogo sejma 1569 goda, Wyd. V. Kojalovič, Pet. 1869; Elementa ad fontium editiones, XII, XXI, XLI, XLII, XLIII, LVIII, LIX, LXXIV; Fragment diariusza sejmu warszawskiego z roku 1572, Wyd. S. Bodniak, „Pam. Bibl. Kórn.” Z. 4: 1947 s. 159–63; Górnicki Ł., Dzieje w Koronie Polskiej, Oprac. H. Barycz, Wr. 1950 s. 135; Hejdensztejn R., Dzieje Polski, Pet. 1867 s. 15–16, 23, 37, 77, 128, 222; Hosii epistolae, VI; Hosius S., Opera omnia, Kolonia 1584 II 129; Jana Sierakowskiego układ systematyczny prawa polskiego z r. 1554, Wyd. B. Ulanowski, Arch. Kom. Prawn., VI 99–233; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, II 366–8, III 117–21; Lustracje województwa płockiego 1565–1789, Wyd. A. Sucheni-Grabowska i S. M. Szacherska, W. 1965 s. XXXVI, 180; Lustracje województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, Wyd. A. Tomczak, C. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1964 I–II; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I, II; Materiały do historii stosunków kulturalnych w XVI w. na dworze królewskim polskim; Matricularum summ., IV nr 8156, 16820, 21321, 21326, V nr 1260, 1604, 1913, 2564, 3244, 3327, 3782, 3817, 6021, 7298, 7366, 7511, 7574, 7765, 8846, 9415, 9954; Orzechowski S., Wybór pism, Wr. 1972 s. 126, 152; Prawa, przywileje i statuta m. Kr., I 205, 241, 296, 341, 602, 605; Przezdziecki, Jagiellonki, III 232, IV 12, 20; Przywileje miasta Poznania XIII–XVIII wieku, Wyd. M. Maisel, P. 1994 s. 170–72, 177–9, 183–6; Przywileje miasta stołecznego Warszawy 1376–1772, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1913; Regestra thelonei Vlad.; Script. Rer. Pol. I (Diariusze sejmów 1548, 1553, 1570) 116, 118, 124–6, 156, 161–3, 208, 253–6, IV (Stanislai Górski Conciones… 1537) 27–8, XXII (Orzelski); Solikowski J. D., Krótki pamiętnik rzeczy polskich, Pet. i Mohylew 1855 s. 3; Starowolski, Monumenta Sarmatarum; Sześć broszur politycznych z XVI i początku XVII stulecia, Wyd. B. Ulanowski, Kr. 1921 s. 109–95, 196–212; Uchańsciana, I, II, V; Vol. leg., II 36, 80, 87, 109, 159; Wiadomości do dziejów polskich z Archiwum Prowincji Śląskiej, Wyd. A. Mosbach, Wr. 1860 s. 121; Wybór mów staropolskich świeckich, sejmowych i innych, Wyd. A. Małecki, Kr. 1860 s. 10–15; Zbiór dok. m. Płocka, II nr 568, 576, 637, 678; Zrzódłopisma do Dziej. Unii, cz. II s. 17–18, 117, 209, 222–3, 276, 360, cz. III s. 8, 14, 37, 65, 122, 182, 203, 209; Źródła Dziej., VIII 110, IX 28, 105, XIII 31, 36, 37, 80, 81; – AGAD: Metryka Kor., t. 118 k. 292, dok. perg. 7879, tzw. Metryka Lit., IV B8 k. 40v., 266, 328–329, 370, ASK VI P2/I k. 171, Rachunki królewskie t. 164 k. 117, t. 173 k. 39v., t. 175 k. 18, Brzeskie gr. 4, k. 151–151v., Przedec. gr. t. 8 k. 7–10, 290, t. 10 k. 137–138, 291v.–292v., 446–447, t. 11 k. 162v.–164v., t. 13 k. 56, 602, t. 16 k. 290, 437, t. 18 k. 1, t. 24 k. 663v., 640, t. 25 k. 1–1v.; AP w P.: Kalisz Grodz. nr 34 k. 405v.–406v.; B. Czart.: rkp. 917 k. 839n.; B. Kórn.: rkp. 213 k. 27–27v., rkp. 241 k. 21–25, rkp. 248 k. 167–168, 176–176v., 184–184v., rkp. 250 k. 17v.–18; B. Narod.: rkp. 1614 k. 233–242v.; B. Ossol.: rkp. 2407/II.
Krzysztof Chłapowski