Ślusarczyk Jan (1903—1980), rzeźbiarz, malarz, ceramik, konserwator rzeźby, wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Ur. 20 XI w Bąkowej Górze koło Radomska w rodzinie chłopskiej, był piątym z siedmiorga dzieci Michała i Michaliny z domu Strzelczyk.
Ś. uczęszczał do szkoły powszechnej w Bąkowej Górze. W l. 1919—21 pracował jako kancelista w urzędzie gminnym w Strzelcach Wielkich koło Radomska, a następnie do stycznia 1924 w sądzie pokoju w Augustowie; równocześnie uczył się zaocznie w liceum. Od 1 II 1924 do kwietnia 1926 służył w 29. p. artyl. polowej w Grodnie. W l. 1926—30 kształcił się w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie pod kierunkiem m.in. Jana Szczepkowskiego, Tadeusza Noskowskiego i Jana Kurzątkowskiego, a po jej ukończeniu podjął w r. 1930 studia na Wydz. Rzeźby ASP w Warszawie, gdzie był uczniem Tadeusza Breyera. T.r. powstała pierwsza ze znanych rzeźb portretowych Ś-a — Norwid (gips).
W konkursie zorganizowanym przez Min. Robót Publicznych w r. 1932 otrzymał Ś. drugą nagrodę za rzeźbę Orzeł. W l. 1934—8 uczestniczył w wystawach organizowanych przez IPS, pokazując m.in. Portret kobiety (1934, na IV Salonie Zimowym) oraz Portret (1936). Na wystawie rzeźby zorganizowanej przez Zakłady Ceramiczne w Paczkowie uzyskał w r. 1938 trzecią nagrodę za rzeźbę ceramiczną Kolędnicy. W r. 1937 lub 1938 wykonał płaskorzeźbę z wizerunkiem Madonny (sosna) dla kaplicy rzymskokatol. w Chyliczkach pod Warszawą. W tym okresie zwiedził Niemcy, Włochy i Francję. Z powodu trudności materialnych studiował w ASP z przerwami; w czerwcu 1939 otrzymał dyplom.
W kampanii wrześniowej 1939 r. służył Ś. w 1. dyonie artyl. najcięższej. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie, utrzymując się z prac dorywczych. Wykonał brązową Tablicę św. Eligiusza (1942) do warszawskiego kościoła p. wezw. św. Marcina, a do kościoła paraf. w Bąkowej Górze piaskowcowe Figury św. św. Piotra i Pawła (1943) na fasadę oraz Tablicę ku czci Marii z Zamoyskich Kwileckiej (zapewne 1943); wyrzeźbił też w kamieniu Portret ojca (1942) i Portret matki (1943). Po upadku powstania 1944 r. został wysiedlony przez Niemców z Warszawy i osadzony w obozie w Pruszkowie, skąd Polski Komitet Opiekuńczy ewakuował go do Kościeliska koło Zakopanego. Od lutego 1945 należał do Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki w Zakopanem.
Na Salonie Wiosennym w r. 1945 w Muz. Narodowym w Warszawie Ś. pokazał Portret Krycha (gips patynowany), a jesienią t.r. na wystawie „Ruiny Warszawy” obraz olejny Ruiny kościoła na placu Grzybowskim, wyróżniony nagrodą ZPAP. W r. 1946 ponownie zamieszkał w Warszawie, gdzie w ASP objął stanowisko asystenta w pracowni Franciszka Strynkiewicza; t.r. został członkiem warszawskiego okręgu ZPAP. W konkursach ceramicznych Min. Kultury i Sztuki otrzymał t.r. dwie równorzędne pierwsze nagrody (za prace o tematyce religijnej) i w r. 1947 ponownie pierwszą nagrodę. Dla Muz. WP w Warszawie wykonał w l. 1946—8 Pomnik Zwycięstwa i Pomnik Partyzantów. Na wystawie ZPAP i Stow. Architektów Polskich w Warszawie (1946—7) pokazał Głowę dziewczynki z brązu oraz Basetlistę z porcelitu, a na I Salonie Warszawy (1947) Echo (piaskowiec), Dziewczynę z owocami (drewno) i Grajka (gips patynowany). Od r. 1947 był zatrudniony w Domu WP w Warszawie, a w r. 1948 objął stanowisko adiunkta w ASP. T.r. zdobył pierwszą nagrodę w konkursie MON na projekt sarkofagu gen. Karola Świerczewskiego (zrealizowany w r. 1949 na cmentarzu Wojskowym na Powązkach) oraz wyróżnienie w konkursie olimpijskim Polskiego Komitetu Olimpijskiego za brązową płaskorzeźbę Piłka nożna. Z Domu WP odszedł w r. 1949. T.r. wykonał dla kancelarii Rady Państwa płaskorzeźbiony Portret Wincentego Pstrowskiego, a w r. 1950 jego replikę. Kierował od t.r. pracownią konserwacji rzeźby w ASP. Zaprojektował t.r. socrealistyczny Pomnik Wdzięczności dla Armii Radzieckiej w Białymstoku. Dla Min. Kultury i Sztuki wyrzeźbił Portret Karola Marksa (1951) i Popiersie Bolesława Bieruta (1952), dla warszawskiego przedstawicielstwa Wystaw i Targów Poznańskich gipsowe Popiersie Ludwika Waryńskiego (1953), dla Parku Kultury w Chorzowie zespół rzeźb, m.in. Taniec Krakowiak, Hutnik oraz Odbudowa (1953—5), a dla centralnej Rady Związków Zawodowych Popiersie Lenina (1954). W tym czasie zajmował się również konserwacją rzeźby dawnej: w r. 1949 dekoracji fasady kamienicy pod św. Krzysztofem w Kazimierzu Dolnym, a w r. 1951 figury Ceres w warszawskim Ogrodzie Saskim.
Od r. 1955 był Ś. zastępcą profesora rzeźby na Wydz. Malarstwa warszawskiej ASP. Ok. t.r. wykonał płaskorzeźby Praca, Taniec i Hodowla na fasadę gmachu Min. Finansów w Warszawie. W tym czasie Min. Kultury i Sztuki zleciło mu wykonanie płyty na grobie Grzegorza Fitelberga na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W l. 1955—63 wchodził w skład Zarządu okręgu warszawskiego ZPAP, a od r. 1958 w skład komisji ds. sztuk plastycznych przy Min. Kultury i Sztuki. W r. 1959 przebywał przez pewien czas w Bułgarii; jego rzeźby pokazywano tam w l. 1960—1 na wystawach plenerowych. Wykonał na Powązkach rzeźby nagrobkowe Jana Koszczyca Witkiewicza (1959), Władysława Waltera (1960), Salomei ze Staręgów Zaborowskiej (1965) oraz monumentalną, kubizującą grupę Małżeństwo na grób Tamary i Andrzeja Kochanowskich (1962—3). Również w l. 1962—3 prowadził prace konserwatorskie w Natolinie, w Królikarni w Warszawie i w Supraślu. W r. 1962 odbyła się w Starej Pomarańczarni w warszawskich Łazienkach pierwsza monograficzna wystawa 66 prac Ś-a. Drugą wystawę monograficzną zorganizowano w r. 1964 w Muz. Mazurskim w Olsztynie; pokazano tam m.in. model Pomnika braterstwa ziem odzyskanych (niezrealizowany). Ś. w l. 1964—5 uczestniczył w pracach rekonstrukcyjno-konserwatorskich w Deir-el Bahari w Egipcie, prowadzonych pod kierunkiem Kazimierza Michałowskiego; w r. 1965 zwiedził również Sudan i Grecję. Olejne szkice z Egiptu wystawił w grudniu t.r. w warszawskiej galerii MDM. Na zlecenie ZSL wyrzeźbił 40 portretów przywódców i działaczy ruchu ludowego, które w r. 1968 pokazano na wystawie w siedzibie Naczelnego Komitetu ZSL w Warszawie; wstąpił wtedy do tego stronnictwa. Na zlecenie lokalnych władz PZPR zaprojektował w r. 1970 Pomnik braterstwa broni w Siemiatyczach (rozebrany w r. 1996). T.r. opracował również piaskowcową dekorację grobu swoich rodziców na cmentarzu w Bąkowej Górze. W l. 1972—4 przebywał na zaproszenie organizacji polonijnych w Kanadzie; wykonał wówczas dwadzieścia Portretów Indian, które wiosną 1974 pokazał na wystawie w Montrealu. W marcu 1980 w Galerii Arsenał w Białymstoku miał kolejną wystawę indywidualną. T.r. wykonał swą ostatnią rzeźbę — czterometrową statuę Mikołaja Kopernika.
Ś. uprawiał rzeźbę monumentalną i kameralną w kamieniu, brązie, drewnie, ceramice oraz cemencie i zaprawie kamiennej (stosując technikę narzutową). Okazjonalnie tworzył obrazy olejne oraz zajmował się konserwacją i rekonstrukcją rzeźby dawnej. W l. czterdziestych i pięćdziesiątych tworzył w duchu socrealizmu, w okresie późniejszym operował formami syntetycznymi, budowanymi z dużych płaszczyzn. W całej jego twórczości zauważalny jest wpływ Szczepkowskiego i Breyera, nieodbierający jednak jego dziełom indywidualności. Zmarł 31 VIII 1980 w Warszawie, został pochowany w grobie rodzinnym Mamcarzów na nowym cmentarzu w Zakopanem. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1980), a także Brązowym Medalem «Za zasługi dla obronności kraju» (1978) i Odznaką «Zasłużony Działacz Kultury» (1979).
Prace Ś-a znajdują się m.in. w Warszawie w Muz. Narodowym, Muz. WP, Muz. Sportu i Turystyki, a także w zbiorach Min. Kultury i Sztuki oraz AWF, ponadto w Muz. Narodowym Rolnictwa i Przemysłu Rolnego w Szreniawie koło Poznania, Muz. Rolnictwa im. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie i Muz. Podlaskim w Białymstoku.
Żoną Ś-a była Maria Józefa z domu Mamcarz (1907—1997), artystka plastyk zajmująca się architekturą wnętrz, tkaniną artystyczną i malarstwem, zatrudniona w pracowni doświadczalnej Tkactwa Artystycznego warszawskiej ASP, członek Fédération Internationale Culturelle Feminine w Paryżu. Wielokrotna uczestniczka wystaw sztuki polskiej za granicą, miała w r. 1967 wystawę indywidualną w Olsztynie. Jej prace znajdują się w Muz. Narodowym oraz Muz. Sportu i Turystyki w Warszawie, a także w Centralnym Muz. Włókiennictwa w Łodzi. Małżeństwo było bezdzietne.
Artyści plastycy okręgu warszawskiego ZPAP 1945—70; Czyńska Z. i in., Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; — Działacze ruchu ludowego w rzeźbie Jana Ślusarczyka, W. 1980; Jan Ślusarczyk. Okręg warszawski — rzeźba, Białystok 1980; Jan Ślusarczyk. Portrety przywódców i działaczy ruchu ludowego w rzeźbie, Oprac. W. Kordowicz, H. Ligocki, W. 1969; — Dubrowska M., Sołtan A., Powązkowskie medaliony i plakiety portretowe, W. 1992; Górski J., Warszawa w latach 1944—1949. Odbudowa, W. 1988; Kwilecki A., Ziemiaństwo wielkopolskie. Między wsią a miastem, P. 2001; Lipoński W., Sport, literatura, sztuka, W. 1974 s. 311; Morawińska-Brzecka M., Chmurzyński W., Sport w sztuce polskiej 1945—75, W. 1975 s. 50; Mórawski K., Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich, W. 1989 s. 34; Narciarstwo. Zarys encyklopedyczny, Red. G. Młodzikowski, J. A. Ziemilski, W. 1957 s. 679, 681; Piwocki, Hist. ASP; Przegląd Rzeźby Polskiej 1944—1974, W. 1974 s. 80; Starzyński J., Sztuka polska po 1945 roku, W. 1987 s. 237; Włodarczyk W., Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1944—2004, W. 2005; Wróblewska D., Jan Ślusarczyk — rzeźbiarz, Białystok 1988; — „Architektura” 1954 nr 7—8; „Arkady” 1937 nr 7, 1938 nr 8; „Dzien. Lud.” 1968 nr 143, 173—174, 308, 1969 nr 87; „Dzien. Pol.” 1949 nr 57; „Dzien. Zachodni” 1953 nr 103; „Express Wieczorny” 1962 nr 132; „Głos Olsztyński” 1964 nr 153, 157, 174, 192; „Głos Pracy” 1962 nr 125; „Głos Robotn.” 1980 nr 207, 1982 nr 127; „Ilustr. Kur. Pol.” 1968 nr 144; „Nowa Kult.” 1951 nr 23; „Now. Liter.” 1947 nr 8, 23, 1948 nr 23; „Panorama Północy” 1964 nr 32, 33; „Polska Zbrojna” 1946 nr 114, 125; „Przegl. Artyst.” 1948 nr 6—7; „Słowo Powsz.” 1958 nr 117; „Stolica” 1958 nr 16, 1962 nr 24; „Światowid” 1964 nr 40; „Trybuna Ludu” 1963 nr 165, 1964 nr 195; „Tyg. Kult.” 1968 nr 46, 1980 nr 39; „Tyg. Piotrkowski” 1982 nr 22, 27; „Tyg. Powsz.” 1981 nr 15; „Warmia i Mazury” 1964 nr 9; „Wych. Fizyczne” 1948 nr 5—6; „Za wolność i lud” 1975 nr 28; „Zielony Sztandar” 1980 nr 5, 98, 1981 nr 6; „Życie Białegostoku” 1951 nr 157; „Życie Warszawy” 1949 nr 56, 1962 nr 132, 1964 nr 171, 1968 nr 147; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Biul. Rady Artyst. ZPAP” 1981 nr 1 s. 38, „Dzien. Lud.” 1980 nr 215, „Życie Warszawy” 1980 nr 206, 216; — Centrum Rzeźby Pol. w Orońsku: Koresp. Ś-a i jego żony; IS PAN: Dok. Plastyki Współcz., mater. dot. Ś-a i jego żony; — Informacje Haliny Mamcarz ze Sztokholmu.
Mikołaj Getka-Kenig