Stadnicki Jan (1785–1862), ziemianin, działacz polityczny, kolekcjoner militariów.
S. był praprawnukiem Józefa, kaszt. bełskiego (zob.). Ojciec S-ego, Józef (zm. po 1805), jako chorąży grabowiecki wotował w r. 1764 za Stanisławem Augustem, był star. ostrskim, kawalerem orderów Orła Białego i św. Stanisława, w r. 1783 otrzymał austriacki tytuł hrabiowski, posiadał dobra w obwodzie przemyskim (Niemirowszczyzna) i brzeżańskim, z których przy jego potomstwie zachowały się tylko Kosienice i Boratyn w Przemyskiem. Matką S-ego była Katarzyna z Krasickich (1776–1799), bratanica arcybp. Ignacego Krasickiego (zob.), malarka-amatorka.
S. odziedziczył Boratyn, wybudował tam dwór i założył ogród w stylu angielskim wraz z oranżerią. Był też współwłaścicielem Kosienic. W młodości nie miał szczęścia w planach małżeńskich, fiaskiem skończyły się zarówno zabiegi o Leokadię Charczewską, krewną Krasickich, jak i konkury o rękę Zofii Matuszewiczówny, córki Tadeusza, ministra skarbu Ks. Warsz.; pozostał S. w stanie bezżennym. Często spotykany w pałacach Puław, Łańcuta, Sieniawy, Krysowic i Krakowa, zyskał sobie renomę znakomitego tancerza (szczególnie mazurzysty), imponującego sprawnością fizyczną, ale też «motyla dam wszystkich» (Franciszek Ksawery Prek) i «postrachu mężów zazdrosnych» (Kazimierz Chłędowski). Bywał i w mniej znacznych dworach szlachty galicyjskiej, uczestniczył w przedstawieniach teatrów amatorskich i polowaniach, nie stronił od pijatyk. Przyjaźnił się z Aleksandrem Fredrą, w Król. Pol. zabiegał o prenumeratorów na jego dzieła. Uczestniczył w posiedzeniach Sejmu Stanowego galicyjskiego (1824, 1827–61).
Pod osłoną aktywności towarzyskiej tłumaczącej częste podróże do Król. Pol., zaangażował się S. w politykę konspiracyjną. Był członkiem Tow. Patriotycznego (jednym z nielicznych w Galicji) i gdy w r. 1826 szczegóły działalności tej organizacji zostały ujawnione w zeznaniach Antoniego Jabłonowskiego, władze Król. Pol. zwróciły się do Austrii o aresztowanie S-ego. W więzieniu lwowskim siedział od kwietnia t.r. przez kilka miesięcy. Starania o zwolnienie podjęte w Wiedniu przez Macieja Krasickiego nie dały rezultatu, poskutkowało dopiero wstawiennictwo gubernatora Galicji, A. L. Lobkowitza, przyjaźnie ustosunkowanego do S-ego, gdyż wg Marcina Smarzewskiego «nieraz się w Przeworsku spił z delikwentem». Po wybuchu powstania listopadowego, nocą z 7 na 8 I 1831, przeszedł na czele dwunastoosobowego oddziału do Królestwa, wioząc ze sobą pieniądze zebrane w Galicji. W Warszawie, od gen. Józefa Chłopickiego, usłyszał jednak: «ja was nie potrzebuję, ani jednej skałki dla was nie mam» (Smarzewski). Powrócił więc do Galicji, gdzie nadal działał na rzecz powstania w komitecie lwowskim. W 2. poł. sierpnia t.r., na polecenie Rządu Narodowego, uczestniczył wraz z Aleksandrem Krasickim, Wincentym Męcińskim i Jerzym Lubomirskim w misji na Węgry, której celem było przekazanie komitatom adresu dziękczynnego za pomoc dla powstania oraz sprzedaż «posiłków polskich» tj. obligacji powstańczych. W r. 1848, podczas wydarzeń Wiosny Ludów, uczestniczył w pracach Obwodowej Rady Narodowej w Przemyślu i był członkiem Wydz. Spraw Krajowych Centralnej Rady Narodowej we Lwowie.
W l.n. powrócił S. do gospodarowania oraz życia towarzyskiego, «gotów zawsze, mimo szóstego krzyżyka, do konia, jak do tańca» (Stanisław Schnür-Pepłowski). Należał do Tow. Rolniczego Galicyjskiego. W czasie licznych podróży (m.in. do Włoch i Francji) gromadził pamiątki narodowe, przede wszystkim militaria. W jego kolekcji znajdowała się m.in. szabla Stanisława «Diabła» Stadnickiego (obecnie w Muz. WP w W.), niektóre jej eksponaty prezentowane były na wystawach w Krakowie i Lwowie (1862). Utrzymywał kontakty polityczne z Czartoryskimi w Paryżu. W sierpniu 1861 uczestniczył w poufnym zjeździe politycznym, zorganizowanym w Wiesbaden przez Biuro Hotelu Lambert w celu uzgodnienia z krajowymi działaczami konserwatywnymi strategii wobec wydarzeń w Król. Pol. Zmarł 31 V 1862.
Starszy brat S-ego, Ignacy (1784–1813), w l. 1804–9 studiował w Akad. Inżynieryjno-Wojskowej w Wiedniu, potem służył w armii austriackiej, by po r. 1807 przejść do gwardii cesarskiej Napoleona I, zginął w kampanii rosyjskiej. Młodszy brat S-ego, Aleksander (1786 – 29 XI 1853), w r. 1809 wstąpił do WP, służył w 5. p. jazdy (jako porucznik), a od 5 XI r.n. w 11. p. (kapitan), ranny w bitwie pod Smoleńskiem (1812), był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari i Legią Honorową; potem osiadł w Kosienicach, gdzie ufundował zakład dla ubogich (1853). Był członkiem Sejmu Stanowego galicyjskiego ze stanu magnatów, zabiegał o dotowanie z funduszy państwowych Teatru Lwowskiego. Z małżeństwa z Amelią z Siemieńskich (zm. 1893), dziedziczką Magierowa pod Żółkwią, nie pozostawił potomstwa. Z sióstr S-ego, Teofila (zm. 1860), została wydana za swego wuja Macieja Krasickiego (1783–1855), i była matką Aleksandra (zob.) oraz Kazimierza (zob.), który odziedziczył Boratyn, zaś Teresa, zamężna za ppłk. austriackim Pawłem Ungnadem v. Weissenwolfem, właścicielka Ruskiej Wsi, była współfundatorką kościoła parafialnego p. wezw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Baligrodzie (1877), a we Lwowie założyła w r. 1870 fundację swego imienia wspomagającą rekonwalescentów szpitala dla nerwowo chorych.
Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich…, Lw. 1857–61, Linie ze Żmigrodu, cz. III s. 10–11; Żychliński, II 152, 155, III 269; – Barycz H., Wśród gawędziarzy; Białynia Chołodecki J., Lwów w czasie powstania listopadowego, Lw. 1930 s. 31; Chłędowski K., Z przeszłości naszej i obcej, Lw. 1935; Dutkiewicz J., Austria wobec powstania listopadowego, Kr. 1933; Dylągowa H., Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821–1829, W. 1970; Schnür-Pepłowski S., Obrazy z przeszłości Galicji i Krakowa (1772–1858), Lw. 18961; Stolarczyk M., Działalność lwowskiej Centralnej Rady Narodowej, Rzeszów 1994; Ślusarek K., Drobna szlachta w Galicji 1772–1848, Kr. 1994 (dot. ojca S-ego); Wereszycki H., Hotel Lambert i obóz białych przed wybuchem powstania styczniowego, „Przegl. Hist.” R. 50: 1959 s. 524; – Szematyzmy Król. Galicji z l. 1830–61; – Czynności Sejmu…, Lw. 1824, 1827–45; Fredro A., Pisma wszystkie, Oprac. S. Pigoń, W. 1969–76 XIII– XIV; [Gawroński F. S.], Pamiętniki…, Wyd. J. Czubek, Kr. 1916; Jabłonowski L., Pamiętniki, Oprac. K. Lewicki, Kr. 1963; Koźmian A. E., Listy…, Lw. 1896 IV 344; tenże, Wspomnienia, P. 1867 i 414–15; [Krasicki I.], Korespondencja…, Red. T. Mikulski, Wr. 1958 I–II (dot. rodziców S-ego); Łusakowski S., Pamiętnik, [Oprac.] A. Czartkowski, W. 1953 s. 21, 74, 77; Prek F. K., Czasy i ludzie, Wr. 1959; Smarzewski M., Pamiętnik 1809–1831, Oprac. F. Sawicka, Kr. 1962; – „Czas” 1862 nr 134 (nekrolog); „Pam. Galicyjski” T. 2: 1821 s. 223; – AP w Kr.: sygn. 3755; AP w Przemyślu: Arch. Zamku Leskiego, sygn. 75, k. 3–7, 19, 23–6, 29, sygn. 233 k. 407–8, 493–6, 889–92, sygn. 271 k. 28–33, 161–3, 195–204, 211–304, 317–30, 335–69, sygn. 311, 340, 388, 419; B. Czart.: rkp. 5302 IV k. 187, 299; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2228 t. 1; B. Ossol.: rkp. 16229/III k. 123–140, rkp. 16232/II k. 221–46, rkp. 16234/I k. 190, rkp. 16238/I k. 163–4, 170, 172–3, 203, 246, 268, rkp. 16240/I k. 195–242, rkp. 16253/II k. 127–218, rkp. 16258/II k. 347–50, rkp. 16260/II k. 245–56.
Bibliogr. dot. Ignacego Stadnickiego: Bielecki R., Szwoleżerowie Gwardii, W. 1996; Brzozowski S., Studia techniczne Polaków w Wiedniu do Wiosny Ludów, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. D., 1978 z. 9; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14.
Bibliogr. dot. Aleksandra Stadnickiego: PSB (Siemieński-Lewicki Wilhelm); – Żychliński, V 317–18; – Aftanazy, Dzieje rezydencji, VI; Słown. Geogr. (Kosienice); – Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Lasocka B., Teatr lwowski w latach 1800–1842, W. 1967; Mączyński R., Aleksander Fredro wobec powstania listopadowego, w: Dziedzictwo powstania listopadowego w literaturze polskiej, Red. Z. Sudolski, W. 1986; – Szematyzmy Król. Galicji z l. 1840–1; – Czynności Sejmu…, Lw. 1843 s. 6; toż, Lw. 1844 s. 6; – „Czas” 1853 nr 282 (nekrolog); „Nowa Reforma” 1893 nr 222 (nekrolog żony); – AP w Przemyślu: Arch. Zamku Leskiego, sygn. 271 k. 168–96, 241, 263–6, 305–11, 370–1; B. Narod.: rkp. III 6436 (K. Bylinianka, „Wspomnienia podróży do Niemiec i Włoch r. 1841 […] z […] Stadnickimi z Kosienic”, 1841–2); B. Ossol.: rkp. 12209/II k. 59–62, rkp. 16232/II k. 195–220, rkp. 16240/I k. 141–94, rkp. 16253/II k. 5–110, rkp. 16258/II k. 339–42.
Bibliogr. dot. Teresy Stadnickiej-Weissenwolfowej: Katalog zabytków sztuki w Pol., S. Nowa, I z. 2; – Wiczkowski J., Lwów, jego rozwój i stan kulturalny, Lw. 1907; – Łusakowski S., Pamiętnik…, s. 48–51, 53; – B. Ossol.: rkp. 16238/I k. 138, rkp. 16241/I k. 5–124, rkp. 16254/II k. 85–98, rkp. 16258/II k. 383–90, rkp. 16260/II k. 165–72.
Mariusz Ryńca