Surzycki Jan (1898–1921), podharcmistrz, powstaniec śląski.
Ur. 24 XII w Grojcu (pow. chrzanowski), był wnukiem Tomasza (zob.), synem Stefana (zob.) i Zofii z Niecielskich (1874–1957), bratankiem Jana Alfonsa (zob.) i Józefa (zob.); jego chrzestnym ojcem był Stanisław Witkiewicz.
Od r. 1901 mieszkał S. z rodziną w Czernichowie (pow. krakowski), a od r. 1909 w Krakowie, gdzie uczęszczał od t.r. do III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego. Związał się ze skautingiem krakowskim od początku jego istnienia; założył na początku r. 1912 zastęp «Orły», który pod jego kierunkiem działał od marca t.r. na terenie III Gimnazjum, m.in. wydawał w r. 1913 własne (a potem całej drużyny) pisemko „Czuwaj”. W styczniu 1916 zreorganizował 5. Krakowską Drużynę Skautową im. ks. Józefa Poniatowskiego, którą następnie kierował do sierpnia 1917. Równocześnie od lutego do lipca 1917 był drużynowym 3. Krakowskiej Drużyny Skautowej im. Kazimierza Pułaskiego. Dn. 10 X 1917 został mianowany zastępcą drużynowego (pełniącym obowiązki drużynowego), a 8 IV 1918 drużynowym 5. Krakowskiej Drużyny Skautowej. Ponadto w Komendzie Krakowskiej Chorągwi Męskiej był referentem organizacyjnym. W czerwcu 1917 zdał egzamin dojrzałości i został t.r. studentem Studium Rolniczego UJ.
Po usunięciu w Krakowie komend armii austriackiej i przejęciu władzy przez Polską Komisję Likwidacyjną S. zorganizował 31 X 1918 dwudziestoosobowy lotny oddział skautowy przy dowództwie 4. pp w dyspozycji komendanta wojsk okręgu krakowskiego Bolesława Roi; oddziałem tym dowodził. Od 4 XI t.r. pełnił służbę w pociągu pancernym nr 2 «Śmiały»; w tym miesiącu brał udział w walkach z Ukraińcami o Przemyśl (gdzie został ranny w rękę) i Lwów. Następnie ukończył kurs szkoły podoficerskiej i 15 II 1919 został mianowany plutonowym. W marcu t.r. walczył pod Sądową Wisznią (pow. mościski), gdzie pod ogniem nieprzyjaciela odczepił płonący wagon z materiałami wybuchowymi i uratował z niego dwóch żołnierzy. Skierowany 1 IV do Szkoły Podchorążych Artylerii w Krakowie, z powodu odwołania kursu, został tamże instruktorem w 6. p. artylerii ciężkiej, a następnie służył ponownie na froncie galicyjskim (5 V – 5 VI). Posiadał stopnie podharcmistrza i harcerza Rzeczypospolitej. Przed plebiscytem na Górnym Śląsku prowadził ćwiczenia Drużyn Bartoszowych, tworzonych na nowo przez powołaną w r. 1920 w Krakowie Akademicką Egzekutywę Plebiscytową. Odbył kurs rezerwowy w Szkole Podchorążych Artylerii w Poznaniu (15 IV – 20 VII t.r.), po czym wziął udział w wojnie polsko-sowieckiej. Mianowany 21 VIII ogniomistrzem, otrzymał przydział do 1. baterii 1. dyonu 12. p. artylerii polowej. Po wybuchu trzeciego powstania śląskiego (z 2 na 3 V 1921) przedarł się samowolnie 5 V na Górny Śląsk z działem zabranym z parku artyleryjskiego przy ul. Rakowickiej w Krakowie. W południowej grupie wojsk powstańczych objął dowództwo baterii (działonu) «Gerałt», złożonej z trzech dział. Pod dowództwem Pawła Cymsa uczestniczył w natarciu na Koźle; ostrzeliwując z działka kaliber 37 mm pozycje niemieckie, przyczynił się do zdobycia ważnego taktycznie Starego Koźla. Zginął 9 V 1921 postrzelony w głowę pod Starym Koźlem, został pochowany z honorami wojskowymi w grobowcu rodzinnym na krakowskim cmentarzu Rakowickim (kw. 33 III). Był odznaczony m.in. Krzyżem Obrony Lwowa, Odznaką Honorową «Orlęta» (1919), «Gwiazdą Przemyśla» (1919) i Pamiątkową Odznaką Artyleryjską (1920), a pośmiertnie Śląską Wstęgą Waleczności i Zasługi (1921), Krzyżem Orderu Virtuti Militari V kl. (1922) oraz Krzyżem Niepodległości (1933).
Rodziny S. nie założył.
W murze Zamku na Wawelu ufundowano w r. 1921 poświęcone S-emu dwie cegiełki: od powstańców górnośląskich z grupy południowej (nr 231) oraz od profesorów i słuchaczy Studium Rolniczego UJ (nr 1185). Grób S-ego odwiedzali w okresie międzywojennym w Dzień Zaduszny harcerze 3. Krakowskiej Drużyny Harcerzy. Wiersz „Pamięci porucznika Jana Surzyckiego” („Polonia” T. 8: 1931 nr 2421) opublikował Józef Birkenmajer. Imię S-ego nosiła istniejąca w l. 1957–87 5. Krakowska Drużyna Harcerska «Grom» w szczepie «Dzieci Pioruna» przy krakowskim Technikum Łączności. W holu gmachu głównego Akad. Roln. w Krakowie przy al. Mickiewicza 21 wmurowano 25 V 1976 poświęconą S-emu tablicę pamiątkową; jego nazwisko umieszczono również na tablicy «Pro Patria Mortuus» w gmachu krakowskiego II Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Jana III Sobieskiego. Dn. 8 V 1981 imieniem S-ego nazwano ulicę w Krakowie. Postać S-ego stała się pierwowzorem porucznika Stefana Sowińskiego, odtwarzanego przez Daniela Olbrychskiego w filmie Kazimierza Kutza „Sól ziemi czarnej” (1969). S. występuje w opowiadaniu Kazimierza Bobelaka „Ogród róż” (w zbiorze „Insurgenci. Opowiadania o powstaniach śląskich”, Kat. 1980).
Cegiełki wawelskie, Kr. 1972; Enc. powstań śląskich, s. 661 (fot.); Grodziska-Ożóg, Rakowice; Kawalerowie Virtuti Militari, II (fot.); – Anusiewicz M., Wrzosek M., Kronika powstań śląskich 1919–1921, W. 1980; Biedrzycki W., Marewicz J., Zielona Trójka 1911–1986, Kr. 1986 s. 13–14, 16–17; Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998; Gaczorek A., Hausner W., Dzieje 5. Krakowskiej Drużyny Harcerzy 1911–1986, Kr. 1989 s. 13–14, 258, 430; Hausner W., Krakowski skauting 1910–1914, Kr. 1994; Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie 1883–1958, Kr. 1958 s. 129–31, 330; toż za l. 1883–1983, Kr. 1984 s. 198–9, 331; Leonhard B., Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1910–1950, Kr. 2001; Lewandowski J. F., Epizod z Kutza, „Śląsk” 1996 nr 5 s. 62; Ludyga-Laskowski J., Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, W.–Wr. 1973 (fot.); Łąkowski R., Sulewski W., Kartki ze studenckich dziejów, W. 1971 s. 98–9; Łoś R., Artyleria polska 1914–1939, W. 1991; Monografia „Piątki Krakowskiej”. Dzieje drużyny z lat 1911–2001, Kr. 2001 s. 47; Moszumański Z., Kozak Z., Wojenne szkoły dla oficerów artylerii (1914–1921), Pruszków [2002]; Pachoński J., Kraków wobec powstań śląskich i plebiscytu, W.–Kr. 1981 (fot.); Pankowicz A., Wojtycza J., Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Skauting polski w Galicji w latach 1911–1918, Kr.–W. 2000 s. 220–1; Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie 1921, W. 1977 (fot.); Schnayder E., O jedynej śląskiej mapie powstańczej (w 75-lecie wybuchu III, ostatniego powstania śląskiego w nocy 2–3 V 1921), „Biul. B. Jag.” R. 46: 1996 nr 1/2 s. 277–83; Stanisławska-Adamczewska T., Adamczewski J., Kraków, ulica imienia…, Kr. 2000 s. 226; – Dubiel P., Spojrzenie w przeszłość (wspomnienia działacza śląskiego), Kat. 1973 s. 114–15; Jednodniówka harcerska wydana na 25-lecie III. Drużyny Harcerzy, 15-lecia jej KPH oraz poświęcenie sztandaru, Kr. 1937; Krygowski W., W moim Krakowie nad wczorajszą Wisłą, Kr. 1980 s. 311; Materiały do historii 5. Krakowskiej Drużyny Harcerskiej 1911–1982, Kr. 1983 s. 2–3; Roczmierowski A., Krzyżackie widmo. Wspomnienia z lat 1910–1945, Kr. 1974 s. 19; Sprawozdanie dyrekcji Gimnazjum w Krakowie, 1910–17, Kr. 1910–17; – „Głos Narodu” R. 30: 1922 nr 105; „Skaut” 1917 nr 20 s. 169; 1918 nr 10 s. 69; „Wojsko Lud.” 1961 nr 5 s. 70–1 (P. Łosowski, fot.); „Zesz. Nauk. Akad. Roln. w Kr.” 1979 nr 150, S. Hist. Rolnictwa, z. 4 s. 135–8 (J. Ozga); – Arch. UJ: sygn. SR 60–63 (Studium Roln. UJ); – Mater. autora: Kserokopia rozkazu L. 41 z 25 X 1924 Komendy Chorągwi Męskiej w Kr.; Mater. Red. PSB: Kopie dokumentów S-ego; – Informacje Marcina Surzyckiego z Kr.
Janusz Wojtycza