Świderski Jan (1889—1959), ksiądz rzymskokatolicki, wikariusz generalny i administrator apostolski diecezji kamienieckiej.
Ur. 9 I 1889 (28 XII 1888 st.st., w niektórych publikacjach błędna data 27 XII 1888) w Olszance Berszadzkiej (pow. olhopolski), był synem Eustachego (zm. ok. 1902), ekonoma w majątkach ziemskich na Podolu, i Eweliny ze Żłobnickich (zm. 1889).
Po śmierci ojca wychowaniem Ś-ego zajął się stryj Jan Świderski, właściciel sklepu maszyn rolniczych w Bałcie (gub. podolska). Ś. ukończył 22 VI 1907 męskie gimnazjum w Ananiewie (gub. chersońska), a następnie podjął studia medyczne na Uniw. Noworosyjskim w Odessie. Przerwał je jednak i wstąpił 1 IV 1908 do seminarium duchownego w Żytomierzu. We wrześniu 1910 został skierowany na studia do Rzymskokatolickiej Akad. Duchownej w Petersburgu, ale z powodów zdrowotnych wrócił po dwóch latach do Żytomierza. Dn. 4 I 1913 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk wikariusza generalnego diecezji łuckiej i żytomierskiej bp. Longina Żarnowieckiego. Został wikariuszem w parafii katedralnej w Łucku, a 27 VII t.r. w parafii w Brahiłowie (pow. winnicki), z miejscem zamieszkania przy kościele filialnym w Żmerynce (Zmierzynka); we wrześniu został pierwszym stałym duszpasterzem tego kościoła i podjął starania o utworzenie tu osobnej parafii (erygowana w r. 1917). Od 10 X 1916 pracował w Proskurowie (dawniej Płoskirów, obecnie Chmielnicki) jako prefekt w szkołach handlowej i realnej, a od września 1917 także w powstałym tam wówczas polskim gimnazjum; od r. 1919 zastępował proboszcza. Angażował się w działalność Polskiej Macierzy Szkolnej na Podolu. W czasie wojny polsko-sowieckiej był jednym z organizatorów uroczystości z okazji wkroczenia WP na początku r. 1920 do Proskurowa. W maju t.r. został mianowany proboszczem «ad interim» w Zieńkowcach (pow. kamieniecki). Wkrótce potem, w obawie przed zbliżającą się Armią Czerwoną, opuścił Podole z większością duchowieństwa diecezjalnego i udał się do Lwowa, a następnie do Krakowa, gdzie objął obowiązki kanclerza kurii biskupiej diec. kamienieckiej. Gdy jesienią t.r. okolice Kamieńca Podolskiego zostały na krótko odzyskane przez armię Ukraińskiej Republiki Ludowej, wrócił do Zieńkowiec i uczył tam dzieci religii w polskiej szkole początkowej.
Po traktacie ryskim w r. 1921 Zieńkowce znalazły się w granicach Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej (USRS) i ordynariusz kamieniecki bp Piotr Mańkowski przed opuszczeniem diecezji mianował Ś-ego jednym z trzech wikariuszy generalnych «cum privilegiis specialibus», a następnie, decyzją z 3 VI t.r., pozostawił go samego na tym stanowisku. Zarządzając diecezją w warunkach narastającego terroru władz sowieckich, Ś. przeniósł się do parafii w Wońkowcach (pow. uszycki). W l. 1921—2 trzykrotnie nielegalnie przekraczał granicę polsko-sowiecką w celu złożenia relacji o stanie diecezji przebywającemu w Buczaczu ordynariuszowi. Dn. 14 III 1922 otrzymał honorowy tytuł tajnego szambelana Jego Świątobliwości. W czasie kolejnego powrotu z Polski 30 VIII t.r. aresztowano go pod zarzutem szpiegostwa i osadzono w więzieniach w Kamieńcu Podolskim, a następnie w Winnicy. Po interwencji polskiej dyplomacji został pod koniec października zwolniony i wrócił do parafii w Wońkowcach. W r. 1923 został usunięty z budynków plebanii, które znacjonalizowano. W r. 1925 odrzucił propozycję powołania lojalnego wobec władz sowieckich kierownictwa Kościoła rzymskokatolickiego. Po przeprowadzeniu przez papieża Piusa XI reorganizacji struktur Kościoła w ZSRR został wiosną 1926 mianowany administratorem apostolskim diec. kamienieckiej. Na wypadek swojego aresztowania mianował pięciu księży wikariuszami generalnymi. W celu sprawnego zarządzania diecezją przeniósł się na początku r. 1927 do Baru. Organizował tajne narady duchowieństwa, które odbywały się przy okazji odpustu parafialnego u jego najbliższego przyjaciela i doradcy ks. Jana Lewińskiego w Winnicy. Dn. 19 X t.r. z administratorem apostolskim diec. żytomierskiej ks. Kazimierzem Naskręckim wystosował list do Wszechukraińskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego w Charkowie z okazji dziesiątej rocznicy rewolucji w nadziei na uwolnienie uwięzionych kapłanów. Jego treść okazała się dla władz «niedostateczna i niezadowalająca», toteż wkrótce potem, grożąc aresztowaniem kolejnych kapłanów, wymuszono na Ś-m, by z częścią księży podpisał 5 XI sfabrykowaną odezwę tzw. inicjatywnej grupy duchowieństwa rzymskokatolickiego Podola. W r. 1929 za pośrednictwem bazylianina o. Makarego Karowca Ś. przekazał do Stolicy Apostolskiej obszerną relację o stanie diec. kamienieckiej. Dn. 18 I 1930 został ponownie aresztowany; był więziony od 1 II t.r. w Kijowie, a następnie w Charkowie. Tam w dn. 21—27 VI odbył się proces w grupowej sprawie tzw. polskiej kontrrewolucyjnej i szpiegowskiej organizacji na Prawobrzeżnej Ukrainie. Wyrokiem nadzwycz. sesji Sądu Najwyższego USRS został Ś. skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie, zamienioną na dziesięć lat pozbawienia wolności i pięć lat pozbawienia praw obywatelskich. Od 16 II 1932 odbywał wyrok w «politizolatorze» w Jarosławlu nad Wołgą. Po podpisaniu polsko-sowieckiego paktu o nieagresji został 15 IX t.r., w ramach wymiany więźniów politycznych, przekazany w grupie osiemnastu księży stronie polskiej.
Po odbyciu sześciotygodniowej kwarantanny w Baranowiczach Ś. złożył 10 XI 1932 nuncjuszowi apostolskiemu w Warszawie arcybp. Francesco Marmaggiemu relację o stanie diec. kamienieckiej oraz prośbę o zwolnienie go z obowiązków administratora apostolskiego, na co wkrótce potem otrzymał zgodę. Pracował na terenie diec. łuckiej: początkowo pełnił obowiązki rektora kościoła św. Józefa w Dubnie i prefekta miejscowych szkół, a od r. 1934 był rektorem kościoła p. wezw. św. św. Ignacego Loyoli i Stanisława Kostki oraz prefektem w Liceum Krzemienieckim; w podległych Liceum Smygach (pow. dubieński) doprowadził do budowy kościoła. Dn. 1 VII 1935 objął stanowisko proboszcza w Sarnach, gdzie z parafianami ukończył budowę nowego kościoła; 4 XII t.r. został mianowany dziekanem sarneńskim. We wrześniu 1938 otrzymał tytuł honorowego kanonika kapit. łuckiej. Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Sarn przez Armię Czerwoną przedostał się jesienią 1939 do Warszawy, skąd w r. 1944 przeniósł się do diec. włocławskiej. Gdy zakończyła się okupacja niemiecka, został 9 IV 1945 administratorem i dziekanem w Zagórowie (pow. koniński); dodatkowo w r. 1946 administrował czasowo parafią Trąbczyn (pow. koniński). Od sierpnia 1950 pełnił funkcję administratora parafii Sompolno (pow. kolski) i uczył religii w miejscowym liceum. Dn. 18 IV 1959 objął parafię Kościelec Kolski (pow. kolski). Zmarł 18 X 1959 w Kościelcu Kolskim, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Sompolnie.
Decyzją prokuratury wojskowej Kijowskiego Okręgu Wojskowego z 19 IX 1991 został Ś. zrehabilitowany jako ofiara represji komunistycznych.
Dzwonkowski R., Losy duchowieństwa katolickiego w ZSRR 1917—1939. Martyrologium, L. 1998 (fot.); Enc. katol., XIX (błędne daty życia); Kolesnik V., Vidomi pol’jaky v istoriï Vinniččyny. Biohrafičnyj slovnyk, Vinnycja 2007 (fot.); Madała T., Polscy księża katoliccy w więzieniach i łagrach sowieckich od 1918 r., L. 1996; — Dębowska M., Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939—1945, Rzeszów 2008; Materski W., Pobocza dyplomacji. Wymiana więźniów politycznych pomiędzy II Rzeczpospolitą a Sowietami w okresie międzywojennym, W. 2002; Rosowski W., Dzieje rzymskokatolickiej diecezji kamienieckiej w latach 1918—1941, L. 2008 (fot.); tenże, Przyczynek do biografii ostatniego administratora apostolskiego diecezji kamienieckiej księdza Jana Świderskiego (1888—1959), „Studia Polonijne” T. 32: 2011 s. 169—85; tenże, Rims’ko-katolic’ka hromada v Žmerynci na Podilli, L. 2010 (fot.); Sokolovs’kyj О. K., Cerkva Christova 1920—1940. Peresliduvannja christijan v SRSR, Kyïv 1999 (fot.); Stroński H., Represje stalinizmu wobec ludności polskiej na Ukrainie w latach 1929—1939, W. 1998; Tokarzewski M., Przyczynek do historii męczeństwa kościoła rzymskokatolickiego w diecezjach kamienieckiej i łucko-żytomierskiej (1863—1930 r.), Łuck 1931 s. 19, 39; — Acta Apostolicae Sedis, Romae 1922 XIV; „Bez sądu, świadków i prawa...”. Listy z więzień, łagrów i zesłania do Delegatury PCK w Moskwie 1924—1937, Red. R. Dzwonkowski, L. 2002; Elenchus ecclesiarum et cleri saecularis et regularis dioecesis Luceoriensis, 1933—8; Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri dioecesis Camenecensis, 1924; Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri dioecesium Luceoriensis et Żytomiriensis nec non Camenecensis, 1914; Filipowicz J., Album kapłanów diecezji łucko-żytomierskiej i kamienieckiej (Kijów) 1917 (fot.); Mańkowski P., Pamiętniki, W. 2002; Materiały do dziejów diecezji łuckiej. Relacje o stanie dekanatów i parafii 1941—1944, Oprac. M. Dębowska, Biały Dunajec—L.—Łuck—Ostróg 2005; Naskręcki K., Z zapisków i ze wspomnień Żytomierzanina, Oprac. M. Dębowska, Kr. 2011; Rocznik diecezji włocławskiej, 1949, 1957; Rosowski W., Z dziejów Kościoła rzymskokatolickiego w Rosji sowieckiej. Sprawozdanie administratora apostolskiego diecezji kamienieckiej księdza Jana Świderskiego, „Teka Kom. Hist. — Oddz. PAN w L.” T. 9: 2012 s. 185—212; Skalski T., Terror i cierpienie. Kościół katolicki na Ukrainie 1900—1932. Wspomnienia, Kr. 2008 (fot.); Wymiana więźniów politycznych pomiędzy II Rzeczpospolitą a Sowietami w okresie międzywojennym. Dokumenty i materiały, Oprac. W. Materski, W. 2000; — „Dzien. Kijowski” 1913 nr 252; „Mies. Diec. Łucki” 1935 nr 5 s. 125, 1938 nr 8/10 s. 363; „Wiad. Diec. Kamienieckie” 1920 nr 4/5, 7, 1921 nr 12; „Życie Katol.” (Łuck) 1932 nr 42, 52, 1935 nr 18—19, 50, 1936 nr 3, 25, 1938 nr 39; „Studia Włocławskie” 2011 s. 294—8 (fot.); „Z archiviv VUČK—GPU—NKVD—KGB” 2003 nr 2 s. 43, 70—3, 114, 170—1 (fot.), s. 172—6, 192—4, 217—26, 228—45, 409, 411, 421—3, 433, 435; — „Kron. Diec. Włocławskiej” 1959 nr z grudnia (wspomnienie pośmiertne, A. Staszak); — Arch. Diec. we Włocławku: sygn. Pers. 350; Archivio Segreto Vaticano w Rzymie: Archivio della Nunziatura Apostolica in Varsavia, fasc. 225 k. 1005, 1140, 1206, Archivio della Sacra Congregazione degli Affari Ecclesiastici Straordinari, Pontificia Commissione Pro Russia Pos. Scatole, 7 fasc. 47 k. 27—42, Pos. Scatole 21, fasc. 140 k. 45—64; B. KUL: sygn. 2343 (M. Sokołowski, Jeszcze jedna karta z życia kresowego kapłana, Wr. 1982—6, mszp.) k. 75; Deržavnyj archiv Chmielnyc’koï oblasti w Chmielnickim: F. 685 op. 2 spr. 870 k. 62—3 (metryka chrztu), k. 74 (akt zgonu matki Ś-ego), F. R—6 op. 1 spr. 70 k. 87; Deržavnyj archiv Žytomirs’koï oblasti w Żytomierzu: F. 178 op. 13 spr. 1784 k. 19—20; IPN w P.: sygn. Po 003/68 t. 3 k. 88—100.
Witalij Rosowski