Szamotulski Jan (Starszy) Świdwa h. Nałęcz (ok. 1428? – między 1497 a 1499), wojewoda kaliski i poznański.
S. był synem Jana (zob.) i Jadwigi Miłosławskiej, bratankiem Piotra (zob.). Jego bratem był Jan Młodszy i być może Wincenty, siostrami rodzonymi Elżbieta i Beata, a przyrodnią Anna. Ponieważ o Janie Młodszym mowa jest w r. 1447, że ma 18 lat, S. musiał się urodzić zapewne ok. r. 1428; w r. 1440 sąd ocenił jednak jego wiek na zaledwie siedem lat. Prawdopodobnie zatem S. był bardzo wątły i chorowity.
Od r. 1436 obaj bracia i siostry występowali przed sądami jako dziedzice części dóbr miłosławskich po zmarłej matce. Mimo że żył ojciec, znajdowali się pod opieką dziada Dobrogosta, który w ich imieniu sprzedał dobra miłosławskie, przekazując im w zamian w r. 1445 m. Kaźmierz (na południe od Szamotuł) wraz z kluczem wsi. Po śmierci ojca (1449) i wycofaniu się z publicznej aktywności dziada (po r. 1450) S. z bratem żyli w cieniu stryja Piotra. Najpewniej nie dokonali działów majątkowych, gdyż w wielu sprawach występowali wspólnie; ich samodzielne wystąpienia dotyczyły przeważnie transakcji w gronie najbliższej rodziny albo dóbr po matce.
Przez stryja Piotra został S. wprowadzony na dwór królewski. W kwietniu 1457 w Gdańsku towarzyszył Kazimierzowi Jagiellończykowi podczas spotkania z królem szwedzkim Karolem VIII. W końcowej fazie wojny trzynastoletniej zasłużył się w r. 1466 w zdobywaniu Chojnic; w nagrodę król przejął jego długi wobec stryja (co zapewne było raczej przejawem łaski dla stryja niż dla S-ego). W r. 1473 Kazimierz Jagiellończyk zapisał S-emu 300 grzywien na cłach wielkopolskich. Po śmierci stryja Piotra (1473) S. dokonał prawdopodobnie działów z jego synem Andrzejem (zob.); S-emu przypadła wówczas poł. klucza szamotulskiego (wraz ze starym zamkiem położonym na południe od miasta) oraz poł. Turobina (w ziemi chełmskiej). Na pewnej dysproporcji podziału mogły zaważyć zobowiązania finansowe S-ego wobec stryja Piotra i jego syna Andrzeja. Między 8 X 1478 a 9 X 1479 objął S. kaszt. gnieźnieńską. Wkrótce (między 29 V 1481 a 2 II 1482) awansował na woj. kaliskie, a na wrześniowym sejmie w r. 1494 postąpił na woj. poznańskie. Kariera S-ego wydaje się osobliwa, nie miał bowiem wcześniej poważniejszych zasług i dokonań, nie przejawiał zresztą w ogóle większej aktywności publicznej, w której być może przeszkadzały mu choroby (w r. 1479, ze względu na stan zdrowia, wystąpił do papieża Sykstusa IV z supliką o dyspensę od zakazu jedzenia nabiału w dni postne). Król, jak się wydaje, promował w osobie S-ego potężny dom Szamotulskich, natomiast nie wiadomo, czy i jaką rolę grała w tym protekcja brata stryjecznego Andrzeja, gdyż S. był z nim skonfliktowany. W r. 1486 Andrzej usiłował osadzić przy kościele szamotulskim kanoników regularnych z Wrocławia, lecz S. mu to uniemożliwił. W maju 1478 w Piotrkowie oraz w lutym 1484 w Lublinie uczestniczył S. w sejmach; w Lublinie oddał wtedy przysługę swemu bratu ciotecznemu bp. poznańskiemu Urielowi Górce, broniąc go przed zasadzkami Wawrzyńca Kośmidra i eskortując do Wielkopolski. W marcu 1485 oraz wiosną i jesienią 1488 był na sejmach w Piotrkowie, a w czerwcu 1490 wziął udział w sejmie w Krakowie. Uczestniczył też w sejmiku wielkopolskim w Kłodawie 16 III 1487. Poza sejmami prawie nie pojawiał się przy królu, co wskazuje, że nie wchodził do grona bliskich współpracowników władcy.
W listopadzie 1492 uczestniczył S. w uroczystościach koronacyjnych Jana Olbrachta. Potem pojawiał się przy królu podczas jego długiego pobytu w Poznaniu w r. 1493 (tu ustalono zasady wykupu przez królewicza Zygmunta posiadanych przez S-ego zapisów na cłach). Był też S. na sejmach w Radomiu we wrześniu 1494 i Piotrkowie w kwietniu 1496. Mimo zaawansowanego wieku wziął udział jesienią 1497 w wyprawie bukowińskiej. Po drodze zapewnił sobie u króla nadanie praw do dóbr szeregu osób, które zaniedbały obowiązku udziału w wojnie. Po raz ostatni wystąpił przy królu 29 IX t.r. pod Suczawą. Być może zmarł wkrótce potem wyczerpany trudami wyprawy, bo mało prawdopodobne jest, by zginął 25 X w klęsce pod Koźminem, gdzie Wielkopolanie wiele nie ucierpieli (i źródła nie notują go wśród poległych). Jako zmarły wspomniany został 18 IV 1499.
S. był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była Anna, córka Mikołaja Bnińskiego ze Stęszewa, drugą Elżbieta, córka Andrzeja Warzymowskiego (z Kujaw), której w r. 1473 oprawił po 500 kop gr posagu i wiana. Z pierwszego małżeństwa pochodziła córka Katarzyna (zm. przed 21 VI 1510), natomiast z drugiego syn Wincenty (zob.). Katarzyn ę wydano za kaszt. kruszwickiego Mikołaja Kościeleckiego, z którym jednak rozeszła się w r. 1504 z powodu przyjęcia przez niego święceń (został on potem prepozytem chełmskim i dziekanem włocławskim). Wróciła do Szamotuł, gdzie 20 V 1506 spisała testament, wyrażając życzenie swego pochówku w szamotulskim kościele farnym. Jedyna jej córka z Kościeleckim, Katarzyna, została wydana za Stanisława Tarnowskiego, kaszt. sądeckiego.
Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VIII (Szamotuły); Urzędnicy I/1; – Brzeziński W., Kujawskie koligacje wielkopolskich rodzin możnowładczych w późnym średniowieczu. (Na przykładzie dziedziców Wąsoszy i Szubina oraz Świdwów Szamotulskich), w: Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego, Strzelno 2007 s. 65–7; Fałkowski W., Elita władzy w Polsce za panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447–1492), W. 1992 s. 162, 182, 184; Górczak Z., Rozwój majątków możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XV i początkach XVI wieku, P. 2007; Jurek T., Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta, Red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006 s. 29, 31–3; Papée F., Jan Olbracht, Kr. 1936; Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Gd. 2006; Zyglewski Z., Polityczna i aktotwórcza działalność kanclerza Krzesława z Kurozwęk i podkanclerzego Grzegorza z Lubrańca w latach 1484–1495, Bydgoszcz 2007; – Acta capitulorum, II; Akta grodz. i ziem., VII, IX; Długosz, Annales, XII; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum [...] quaecunque in Archivo Regni in Arce Cracoviensi continentur, Ed. E. Rykaczewski, Lutetiae Parisiorum 1862 s. 289; Kod. m. Kr., I; Matricularum summ., II, III; Repertorium Germanicum, Tübingen 2005 VI nr 2984; Teki Dworzaczka. CD-ROM, Kórnik–P. 1997; Volumina constitutionum, Wyd. S. Grodziski i in., W. 1996 I cz. 1 s. 84; – AGAD: Dok. perg. nr 726.
Tomasz Jurek