Szmelter Jan (1920–1978), inżynier mechanik, profesor Politechniki Łódzkiej i Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie.
Ur. 22 XII w Bydgoszczy, był synem Teofila, kupca, i Heleny z Wesołowskich. Miał brata Wojciecha (ur. 1924), profesora metrologii włókienniczej Politechn. Łódz.
W r. 1939 ukończył S. z wyróżnieniem Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy. Podczas okupacji niemieckiej wysiedlony w r. 1940 do Warszawy, pracował tam jako robotnik w Zarządzie Miejskim, a następnie w Zakładach «Lilpop, Rau, Loewenstein». Kontynuował naukę w Państw. Szkole Budowy Maszyn (1941–3) oraz na Wydz. Budowy Maszyn Państw. Wyższej Szkoły Technicznej (od r. 1942). W r. 1944 został wywieziony do obozu w Lesznie; zwolniony, pracował jako tokarz w Bydgoskiej Fabryce Maszyn Rzeźniczych.
Po wojnie ukończył S. studia na Politechn. Łódz. Już od r. 1945 był tam asystentem, następnie starszym asystentem u Rajnolda Kurowskiego w Katedrze Wytrzymałości Materiałów na Wydz. Mechanicznym. Dyplom inżyniera mechanika z odznaczeniem otrzymał w grudniu 1946 na podstawie pracy z silników spalinowych stałych. W l. 1946–50 pracował dodatkowo w Centralnym Biurze Technicznym Maszyn Włókienniczych kolejno jako konstruktor, kierownik izby pomiarowej i kontroli warsztatowej oraz kierownik zorganizowanego przez siebie laboratorium wytrzymałości materiałów i metalografii. Na Wydz. Mechanicznym uzyskał w r. 1950 stopień doktora nauk technicznych na podstawie rozprawy Wykreślna metoda rozwiązywania równań membrany, napisanej pod kierunkiem Kurowskiego. Odtąd prowadził wykłady (od r. 1951 jako adiunkt) ze wstępu do maszynoznawstwa na Wydz. Chemii Spożywczej oraz (do r. 1953) ze statyki konstrukcji przestrzennych i teorii tensorów na Wydz. Mechanicznym. Równocześnie pracował w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej NOT, gdzie w l. 1952–3 był dziekanem Wydz. Mechanicznego. W tych latach pełnił również funkcję dziekana Wydz. Włókienniczego Politechn. Łódz. i od r. 1953 kierował tam Katedrą Mechaniki (od r. 1954 jako profesor nadzwycz.). Dodatkowo w l. 1953–61 był zatrudniony na pół etatu w Zakł. Teorii Konstrukcji Maszyn PAN. W l. pięćdziesiątych wchodził w skład Rady Naukowej Inst. Włókiennictwa w Łodzi, był członkiem czynnym Łódzkiego Tow. Naukowego, a także członkiem zarządu Łódzkiego Oddz. Stow. Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, w którym w l. 1951–2 kierował także sekcją odczytowo-szkoleniową.
Działalność naukowa S-a obejmowała mechanikę techniczną teoretyczną i stosowaną, a przede wszystkim metody numeryczne w mechanice przy rozwiązywaniu szczegółowych problemów technicznych. Zajmował się m.in. zagadnieniem osi skręcania przy pracy kabli, pomiarami promienia dużych łuków stożków, projektem aparatury i jej zastosowania do rozwiązywania układów algebraicznych oraz uproszczoną metodą różnic skończonych dla obliczeń stanu napięcia w elementach maszyn. Opublikował m.in. prace Zastosowanie rachunku różnic skończonych do powłok kołowo-symetrycznych („Zesz. Nauk. Politechn. Łódz.” 1953), Rozkład siły międzyzębnej wzdłuż tworzącej zęba prostego („Arch. Budowy Maszyn” 1955 nr 2) oraz Teoria odwijania osnowy na stojakach klejarki („Zesz. Nauk. Politechn. Łódz.” 1959), a także kilkakrotnie wznawiany podręcznik Wytrzymałość materiałów (W. 1957, wyd. 3, W. 1966). Należał do członków założycieli powstałego w r. 1958 Polskiego Tow. Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej; był jego sekretarzem generalnym (1960–1, 1971–6) i sekretarzem Oddz. Łódzkiego (1962–4, 1971–5). Jako autorytet w dziedzinie zastosowań metod numerycznych w technice, na zlecenie tego Towarzystwa i Komitetu Mechaniki PAN zorganizował Zespół Zastosowań Metod Komputerowych w Mechanice, opracowujący rozwiązania dla jednostek naukowych i przemysłu. Na sympozjum Międzynarodowej Unii Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej w Warszawie (1958) wygłosił referat The energy method of networks of arbitrary shape in problems of the theory of elasticity („Proceedings of an International Union of Theoretical and Applied Mechanics”, W. 1958), w którym dał podstawy teoretyczne rozpowszechnionej później metody elementów skończonych. Był organizatorem w r. 1960 w Łodzi międzynarodowego sympozjum „Metody numeryczne w mechanice”; zainicjował też i współtworzył cykliczne konferencje „Metody komputerowe w mechanice”. W swojej Katedrze założył w r. 1962 pierwszy na uczelni i jeden z pierwszych w kraju ośrodek obliczeniowy. W r. 1965 otrzymał tytuł profesora zwycz.
W r. 1966 przeniósł się S. do Warszawy, gdzie od lutego t.r. kierował Katedrą Mechaniki Teoretycznej i Wytrzymałości Materiałów Wojskowej Akad. Technicznej. Był tam twórcą i kierownikiem grupy tematycznej „Numeryczne obliczenia wytrzymałościowe konstrukcji przy użyciu maszyn cyfrowych”; pod jego kierunkiem powstało też opracowanie dotyczące wytrzymałości i optymalizacji konstrukcji maszynowych oraz budowlanych (System WAT-KM). Kierował też pracami, których zwieńczeniem była monografia jego współautorstwa pt. Programy metody elementów skończonych (W. 1973), przydatna do obliczeń projektowych, zwłaszcza przy analizie odkształceń i naprężeń w układach płaskich i przestrzennych, obliczaniu częstości drgań i ich postaci, a także wyznaczaniu przemieszczeń i naprężeń w tarczach oraz bryłach osiowo-symetrycznych obciążanych termicznie. Programy znalazły zastosowanie w przemysłach motoryzacyjnym, lotniczym, budowlanym i górniczym, przede wszystkim do obliczania mostów, hal fabrycznych, wież ciśnień, a także do działania fal uderzeniowych oraz wpływu eksplozji na wytrzymałość górotworu. Ogółem ogłosił 20 monografii i podręczników oraz ok. 50 artykułów w czasopismach naukowych. Był promotorem 21 doktoratów i opiekunem 6 prac habilitacyjnych; do jego uczniów należeli późniejsi profesorowie: Marian Dacko, Krzysztof Dems, Stanisław Dobrociński, Waldemar Kobza, Aleksander Liniecki i Mieczysław Wieczorek.
S. interesował się muzyką poważną (grał na fortepianie) i malarstwem (malował portrety i pejzaże). Zmarł 20 X 1978 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. F–8–2). Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem «Za zasługi dla obronności kraju» i tytułem «Zasłużony Nauczyciel PRL».
W zawartym w r. 1951 małżeństwie z Joanną Tanewską (ur. 1926) miał S. córki Alicję (ur. 1954), pracownika naukowego Wydz. Architektury Politechn. Warsz., i Joannę (ur. 1956), zamężną Kasperek, zamieszkałą w Wielkiej Brytanii.
Pośmiertnie imię S-a otrzymał stworzony przez niego ośrodek obliczeniowy Katedry Mechaniki Technicznej na Politechn. Łódz., a także opublikowano jego prace dotyczące zastosowania obliczeń numerycznych w technice, m.in. Metody komputerowe w mechanice (W. 1980) i System wielostopniowej syntezy struktury: mechanika i komputer (W. 1980).
Słown. pol. tow. nauk., I; Słown. techników, XIV; – Łódzkie Towarzystwo Naukowe w latach 1936–1996. Cz. II: Materiały, Ł. 1996; Sprawozdanie z czynności i posiedzeń [Łódzkiego Towarzystwa Naukowego] 1978–1981, Ł. 1987 s. 168–70; – Wspomnienia pośmiertne: „Mechanika Teoretyczna i Stosowana” T. 17: 1979 z. 2 s. 163–8 (S. Kocańda, Z. Orłoś, bibliogr. prac, fot.); – Arch. Politechn. Łódz.: Akta osobowe, sygn. 166/15 nr 475; – Informacje brata, Wojciecha Szmeltera z Ł.
Andrzej Strawiński