Rabanowski Jan Zachariasz (1907–1958), inżynier elektryk, minister komunikacji, organizator elektryfikacji kolei w Polsce. Ur. 10 VI w Warszawie, był synem Józefa, kolejarza (kierownika pociągu), i Marianny z Pików (Pique).
R. ukończył gimnazjum W. Giżyckiego (1925) i Oddział Prądów Silnych na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej ze stopniem inżyniera elektryka (1932). Podczas studiów działał w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej «Życie» (od r. 1928 Organizacja Młodzieży Socjalistycznej «Życie»), m. in. z Henrykiem Gdańskim, Stefanem Pietrusiewiczem, Mieczysławem Popielem, Bolesławem Rumińskim i Tadeuszem Żarneckim domagał się poprawy położenia niezamożnej młodzieży akademickiej. Uczestniczył także w wydawaniu nielegalnego pisma „Politechnik”. Pracę zawodową rozpoczął R. jeszcze w czasie studiów, w r. 1928, jako robotnik, a potem elektromonter w Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych (DOKP) w Warszawie. Po ukończeniu studiów i odbyciu służby wojskowej w Szkole Podchorążych Łączności w Zegrzu (1933–4) pracował jako referendarz działu teletechnicznego w Wydziale Elektrotechnicznym DOKP w Warszawie. Oddelegowany na półroczne przeszkolenie specjalistyczne do Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych w Warszawie, został następnie mianowany kierownikiem Działu Teletechnicznego w DOKP w Warszawie. Na tym stanowisku inicjował i nadzorował liczne prace montażowo-eksploatacyjne i ruchowe, związane z zapewnieniem należytej łączności telegraficzno-telefonicznej, instalowaniem urządzeń radiotechnicznych na obszarze warszawskiej dyrekcji kolejowej. Zajmował się wówczas także nowym problemem zabezpieczania kolejowych urządzeń teletechnicznych przed wpływami prądów silnych i wysokich napięć, występujących po wprowadzeniu w r. 1936 elektryfikacji trakcji w warszawskim węźle kolejowym. W l. 1937–9 był współautorem unikatowego w owym czasie projektu instalacji elektrycznych dla nowego kolejowego dworca głównego w Warszawie.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. R. został powołany do wojska i przydzielony do wojskowo-kolejowego Ośrodka Łączności. Podczas ewakuacji zatrzymał się w Stanisławowie. W lutym 1940 zgłosił się do władz radzieckich, wyrażając chęć podjęcia pracy zawodowej w Związku Radzieckim i jako inżynier elektryk otrzymał stanowisko zastępcy kierownika elektrowni przemysłowej w Marjińsku (obwód Kemerowo w Syberii Zach.). W maju 1943 wstąpił do WP i w szeregach I Dyw. im. T. Kościuszki przeszedł szlak bojowy od Lenino do Lublina jako zastępca dowódcy kompanii łączności. Od kwietnia do listopada 1944 był zastępcą dowódcy 1 p. łączności w I Armii WP.
Z czynnej służby wojskowej R. został zwolniony w stopniu podpułkownika w związku z powołaniem go 4 XI 1944 na kierownika resortu Komunikacji, Poczt i Telegrafów w Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego w Lublinie, a od stycznia 1945 został mianowany ministrem komunikacji w rządzie RP. Przystąpił wówczas do odbudowy zniszczonego transportu lądowego, wodnego i lotniczego. Jednocześnie zainicjował rozpoczęcie działań na rzecz elektryfikacji linii kolejowych, widząc w tym jeden z podstawowych elementów rozwoju transportu kolejowego. Działał stanowczo, podejmował śmiałe decyzje. Wkrótce odbudowano odcinki zelektryfikowanych przed wojną linii kolejowych węzła warszawskiego, a następnie przystąpiono do elektryfikacji innych linii na terenie kraju: zelektryfikowano I odcinek na Wybrzeżu (Gdańsk Główny–Nowy Port) i rozpoczęto pracę nad elektryfikacją magistrali Warszawa–Katowice. Do realizacji prac w tym zakresie powołano Biuro Elektryfikacji Kolei, Przedsiębiorstwo Kolejowych Robót Elektryfikacyjnych i Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. Rozpoczęto starania o uruchomienie w Polsce budowy własnego taboru elektrycznego. Zaangażowano do współpracy wybitnych fachowców. W r. 1946 R. wydał zarządzenie o powołaniu do życia Muzeum Komunikacyjnego (powstało w Warszawie w r. 1972 pod nazwą Muzeum Kolejnictwa). W r. 1949 powołał Państwową Radę Komunikacyjną i Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Kolejnictwa (1951).
W czerwcu 1951 R. opuścił ministerstwo, by objąć funkcję prezesa Głównego Urzędu Pomiarów Kraju (od r. 1952 Centralnego Urzędu Geodezji i Kartografii), którą pełnił do r. 1956, od lipca 1956 do r. 1958 był ministrem łączności, a krótko przed śmiercią został na początku 1958 r. powołany na zastępcę przewodniczącego Komitetu do Spraw Techniki przy Urzędzie Rady Ministrów. Od listopada 1944 był R. członkiem Stronnictwa Demokratycznego (SD), wschodził w skład jego Centralnego Komitetu i Komitetu Politycznego; wygłosił referaty na I i II Kongresie SD (1946, 1949). Był posłem do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy i na Sejm PRL w kadencji 1952–6 (czynny m. in. jako zastępca przewodniczącego Komisji Budżetowej). Był członkiem powołanej w r. 1947 Naczelnej Rady Odbudowy m. st. Warszawy. Pełnił również funkcję wiceprzewodniczącego Zarządu Głównego Tow. Polsko-Szwedzkiego. Od początku lat pięćdziesiątych był nieuleczalnie chory. Zmarł 21 III 1958 w Warszawie i został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Komunalnym (dawniej Wojskowym) na Powązkach. Odznaczony był m. in. Krzyżem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I i II kl., szwedzkim Orderem Gwiazdy Polarnej I kl., czechosłowackim Orderem Lwa Białego I kl. i licznymi medalami i odznakami.
Z małżeństwa z Teresą Haliną Auerbach (ślub 1936) R. pozostawił córkę Joannę (ur. 1946), psychologa, i syna Grzegorza (ur. 1949), informatyka.
W pierwszą rocznicę śmierci R-ego, najstarsza w Polsce szkoła kolejowa, założona w Warszawie w r. 1873, otrzymała nazwę Technikum Kolejowe Min. Komunikacji im. Jana Rabanowskiego i umieściła w swoim muzeum jego portret.
Fot. w: Arch. Dokumentacji Mechanicznej i Centralna Agencja Fotograficzna w W.; – Enc. Powsz. (PWN), III; The International Who’s Who, London 1948, 1952, 1954, 1955; World Biography, New York 1948 V; Spis posłów do KRN 1943–1947, W. 1983; Informator o organizacji i składzie naczelnych organów administracji państwowej, 22 VII 1944 – 28 II 1981, W. 1981; – Dzieje Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Bydgoszczy 1851–1975, Bydgoszcz 1976; Historia elektryki polskiej, W. 1971 V, 1974 III, 1976 I; Jezierski A., Petz B., Historia gospodarcza Polski Ludowej 1944–1975, W. 1980; Kaczorowski M., Początki odbudowy kraju i stolicy 1944–1949, W. 1980; Krajewski M., Dzieje głównego dworca kolejowego w Warszawie, W. 1971; Kuczborski S., 25 lat elektryfikacji PKP, W. 1963 (życiorys, fot.); Mołdawa T., Naczelne władze państwowe Polski Ludowej 1944–1979, W. 1979; Monografia Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji 1946–1975, W. 1979 s. 14, 193, 273; 50 lat służby zabezpieczenia ruchu i łączności kolejowej w DOKP w Warszawie 1918–1968, W. 1968 s. 18, 44; Pisarski M., Koleje polskie 1842–1972, W. 1974 s. 107, 210, 235; Podstawowe fakty z historii Stronnictwa Demokratycznego, W. 1960 s. 72–3, 1964 s. 149–50 (życiorys); Politechnika Warszawska. Zarys historii Wydziału Elektrycznego 1921–1981, W. 1983; Stronnictwo Demokratyczne w Polsce Ludowej, W. 1968–71 I, II, III; Turlejska M., Spór o Polskę. Szkice historyczne, W. 1981; Warszawski Węzeł Kolejowy – wczoraj, dziś, jutro, W. 1977 s. 133, 190, 197, 199; Wojdalski Z., Wojsko społeczeństwu 1944–1948, W. 1982; Zamkowska S., Odbudowa i funkcjonowanie kolei polskich 1944–1949, W. 1984 s. 45, 65 (fot.), 133; – Chajn L., Kiedy Lublin był Warszawą, W. 1964 s. 28–9, 113; Dokumenty i materialy po istorii sovetsko-pol’skich otnošenij, Moskva 1976–80 IX, X; Polska Ludowa. Materiały i studia, W. 1964 III (sprawozdanie R-ego o działalności Min. Komunikacji 26 VII 1944 – 22 VII 1945); Rudomin F., Z „drucikami” od Oki do Warszawy, W. 1977 s. 133, 144 (fot.), 161, 190, 193, 197–9, 204, 208; Sprawozdanie z ogólnokrajowego zjazdu kierowników przedsiębiorstw komunikacyjnych, W. 1945 s. 3, 15, 16, 130, 131; Spychalski M., Początek walki. Fragmenty wspomnień, W. 1983; – „Arch. Ruchu Robotn.” T. 2: 1975; „Ilustr. Kur. Pol.” 1958 nr 69 (fot.); „Przegl. Elektrotechn.” 1950 s. 89, 1972 s. 477–8 (życiorys, fot., bibliogr.), 1977 s. 171, 173; „Przegl. Kolejowy” 1958 s. 159 (życiorys, fot.); „Przegl. Komunikacyjny” 1945 nr 1 s. 1 (fot.), 1946 nr 7 s. 322; „Przegl. Techn.” 1946 nr 20 (odezwa R-ego w sprawie Muz. Komunikacji); „Tryb. Ludu” 1958 nr 81, 82, 84; „Wojsk. Przegl. Hist.” 1979 nr 4 s. 29, 37 (fot.), 49; – Informacje Henryka Golańskiego i Stanisława Kuczborskiego.
Jerzy Kubiatowski