Suchodolski January (1797–1875), malarz.
Ur. 19 IX w Grodnie, był wnukiem Antoniego (zob.), synem Jana, skarbnego litewskiego i Tekli z Downarowiczów. Miał młodszych braci: Rajnolda (zob.), Walentego, Kazimierza i Jacka (Jana) oraz siostry Marię i Salomeę. Pochodził z rodziny osiadłej od pokoleń na Litwie, w majątku Rohoźnica pod Wołkowyskiem.
S. przeznaczony wraz z braćmi do kariery wojskowej, przygotowywał się do niej od r. 1807 w Warszawie, pod opieką stryja Ignacego. Od r. 1810 kształcił się w Korpusie Kadetów Szkoły Elementarnej Artylerii i Inżynierów Wojsk Ks. Warsz., gdzie m.in. pobierał pierwsze lekcje rysunku, głównie topograficznego. Już wówczas rysował portrety kolegów, sceny żołnierskie i konie. W grudniu 1812 pełnił wartę honorową przed Hotelem Angielskim w Warszawie, gdzie zatrzymał się cesarz Napoleon I; spotkanie to było dla S-ego wielkim przeżyciem. W wojsku Król. Pol. awansował w r. 1815 do stopnia sierżanta. Od r. 1817 służył w Pułku Grenadierów Gwardii Królewskiej, dowodzonym przez gen. Wincentego Krasińskiego; awansowany w r. 1821 na porucznika, został 1 IX 1823 adiutantem gen. Krasińskiego. Razem z Zygmuntem Voglem, Antonim Brodowskim, Janem Feliksem Piwarskim i Antonim Blankiem ćwiczył się w litografii w domu Aleksandra Chodkiewicza. Jako adiutant zyskał dostęp do kolekcji dzieł sztuki, militariów i biblioteki gen. Krasińskiego, uczestniczył też u niego w czwartkowych spotkaniach literackich, gdzie poznał m.in. Juliana Ursyna Niemcewicza, Kazimierza Brodzińskiego, Kajetana Koźmiana, Ludwika Osińskiego, Wincentego Dmochowskiego, Antoniego Edwarda Odyńca i Konstantego Gaszyńskiego. Zachęcany przez Krasińskiego, rysował i malował sceny batalistyczne, głównie z wojen napoleońskich; ze zbiorów protektora wielokrotnie kopiował „Bitwę pod Somossierą” H. Verneta, pod którego wpływem pozostał do końca życia.
Po raz pierwszy eksponował S. swoje prace w r. 1825 na Wystawie Publicznej Dzieł Sztuk Pięknych w gmachu uniw. w Warszawie; pokazał Śmierć Władysława pod Warną (zakupioną w r. 1829 przez cara Mikołaja I) i Wzięcie sztandaru Mahometa pod Wiedniem, zdobywając I nagrodę. Z inspiracji Krasińskiego namalował w tym czasie kilka scen z wojen napoleońskich z udziałem generała, m.in. Bitwę pod Tudelą i Kapitulację fortecy Friars. Po koronacji cara Mikołaja I na króla Polski, towarzyszył w r. 1829 Krasińskiemu w misji notyfikacyjnej do Wiednia. Przedstawiony księciu Reichstadtu Napoleonowi II Bonaparte, otrzymał od niego list polecający do Verneta. W r. 1830 awansował do stopnia kapitana. Po wybuchu powstania listopadowego zrezygnował z adiutantury u Krasińskiego, pozostał z nim jednak w przyjaźni i korzystał z jego protekcji. Walczył w powstaniu, m.in. pod Grochowem, Wawrem i Iganiami. Po jego upadku i rozwiązaniu wojska polskiego postanowił zawodowo poświęcić się malarstwu.
W r. 1832 wyjechał S. do Rzymu, gdzie podjął studia w prowadzonej przez Verneta Akad. Francuskiej. Tworzył popularne wśród emigrantów sceny batalistyczne (m.in. Bitwa pod Raszynem) oraz sceny rodzajowe (np. Powrót z winobrania w okolicach Terracina). Za protekcją Krasińskiego otrzymał w r. 1833 stypendium rządu rosyjskiego, co pozwoliło mu sprowadzić do Włoch rodzinę. Wkrótce jego dom stał się ośrodkiem rzymskiej Polonii, w którym bywali m.in. syn generała, Zygmunt Krasiński, Juliusz Słowacki (jego portret namalował S. w r. 1836) i Henryk Rzewuski. Przez Verneta poznał B. Thorvaldsena, P. Corneliusa i F. Overbecka, prawdopodobnie zetknął się też z przebywającymi w Rzymie malarzami polskimi: Wojciechem Kornelim Stattlerem, Rafałem Hadziewiczem i Janem Nepomucenem Głowackim. Pod wpływem Verneta malował sceny orientalne (Atak Arabów na karawanę kupiecką w stepach Egiptu, Polacy z Legii Cudzoziemskiej w Algierze czytają list z ojczyzny i Farys, zainspirowany poematem Adama Mickiewicza). W r. 1836 wysłał do Warszawy na Wystawę Publiczną Dzieł Sztuk Pięknych kilka prac, m.in. Zachód słońca w południowych Włoszech, Powrót z winobrania, Burzę morską oraz kopię obrazu Verneta „Kontrabandziści”. Na zamówienie Edwarda Raczyńskiego namalował w r. 1837 duży obraz historyczny Wprowadzenie chrześcijaństwa przez Mieczysława.
W r. 1837 wrócił S. z rodziną do Warszawy. W r.n. wziął udział w Wystawie Publicznej Wyrobów Krajowych i Sztuki, pokazując sceny z Włoch: Napad rozbójników w Kalabrii, Widok Sorrento we Włoszech, Wieśniacy włoscy oddający pokłon pustelnikowi oraz epizody z wojen napoleońskich: Przejście Góry św. Bernarda, Przejście góry Saganrog i Wzięcie miasta Achałcyku. Obrazy te zyskały mu rozgłos; został okrzyknięty «polskim Vernetem», a Józef Ignacy Kraszewski po wizycie w pracowni S-ego zamieścił pochlebny artykuł w „Tygodniku Petersburskim”. W r. 1839 S. otrzymał członkostwo Imperatorskiej ASP i zaproszenie do Petersburga. Pokazał tam na wystawie Akademii Przejście Góry św. Bernarda, Szturm Achałcyku (Wzięcie szturmem fortecy Achałcyku) i Spalenie tureckiej fregaty. Dzięki wstawiennictwu Róży Branickiej udało mu się wtedy nie przyjąć carskiego zamówienia na obraz „Wzięcie Warszawy”, ukazujący stłumienie powstania listopadowego. W r. 1840 uczestniczył w Wystawie Sztuk Pięknych i Płodów Rolnych w Warszawie.
L. czterdzieste i pięćdziesiąte były okresem szczytowego rozwoju twórczości S-ego. Na zamówienie cara Mikołaja I malował obrazy z tureckiej i perskiej kampanii wojsk rosyjskich, dla ks. Michała Romanowa Obóz Gwardii Rosyjskiej w Carskim Siole, a dla feldmarsz. I. Paskiewicza m.in. Wzięcie twierdzy Erzerum w 1829 r., Zwycięstwo wojsk rosyjskich pod komendą Paskiewicza nad Abbaz-Mirzą pod Elizawetpolem w 1826 r., Przejście rzeki Arcx oraz Portret konny feldmarszałka Paskiewicza (1841). W r. 1841 był członkiem sądu konkursowego Wystawy Sztuk Pięknych, poza konkursem pokazał więc Spalenie okrętu tureckiego przez Greków i Walkę Kirgiza z Kabardyńcami. W r. 1842 uczestniczył w wystawie w Tow. Dobroczynności; spotkał się z krytyką z powodu obrazów, ukazujących kampanie wschodnie armii rosyjskiej. Z tego okresu pochodzą, znane z licznych replik autorskich, Ułan i dziewczyna, Wesele krakowskie i Powitanie Krakowa. W r. 1843 powstała alegoryczna Apoteoza Napoleona, a także Zdobycie wąwozu Somossiera (powtarzane potem w kilku wariantach) oraz Szturm na mury Saragossy. W r. 1844 namalował Śmierć Stefana Czarnieckiego, a w r. 1845 m.in. Obronę Częstochowy i Bitwę na San Domingo. S. przebywał krótko w Paryżu w r. 1847 (zatrzymał się tam u brata, Walentego i odnowił znajomość z Vernetem). Po powrocie kupił w r. 1848 majątek Boimie w pow. wągrowskim (obecnie Bojmie, pow. siedlecki) i odtąd spędzał tam z rodziną lato. Pod wpływem przeżyć związanych z Wiosną Ludów (m.in. po stracie brata, Kazimierza) okresowo cierpiał na paraliż prawej ręki, ale nie przestał malować. W r. 1849 powstały kolejne obrazy historyczne Jadwiga po ślubie z Jagiełłą, Wjazd Jana III do Wiednia i Wjazd Henryka Dąbrowskiego do Rzymu, a także druga wersja Bitwy pod Somosierrą. Odpowiadając t.r. na propozycję kolekcjonera i handlarza dzieł sztuki Szymona Dutkiewicza z Krakowa, który już wcześniej kupował dla niego figurki z saskiej porcelany kolekcjonowane przez żonę artysty, S. nawiązał z nim kontakt, trwający do końca życia. W późniejszych latach Dutkiewicz sprzedawał obrazy S-ego; za uzyskane pieniądze S. m.in. utrzymywał studiującego w Krakowie syna. W r. 1852 S. przyjechał na krótko do Krakowa; zwiedził miasto i Szkołę Sztuk Pięknych, gdzie dzięki Władysławowi Łuszczkiewiczowi poznał uczących się tam Jana Matejkę, Artura Grottgera i Andrzeja Grabowskiego; zawarł również znajomość z profesorami UJ: Wincentym Polem, Józefem Kremerem i Antonim Zygmuntem Helclem. W r. 1853 powstały: cykl czterech obrazów z historii legionów polskich Wiosna we Włoszech, Lato na wyspie San Domingo, Jesień nad Renem i Zima w Rosji, dwa płótna z epizodami z dziejów rodu Stadnickich (dla Władysława Stadnickiego) i Wzięcie Oczakowa (na zamówienie cara Mikołaja I). Od r. 1854 wystawiał S. w TPSP w Krakowie; litograficzną odbitkę namalowanej t.r. Obrony Częstochowy TPSP przyznawało w r. 1855 jako premię dla akcjonariuszy. S. malował nadal głównie obrazy historyczne i pejzaże (m.in. w r. 1854 Śmierć Warneńczyka i Wyjazd na polowanie z sokołem, Portret konny małżonków Schossland, a w r.n. Śmierć Godebskiego pod Raszynem i Bitwę pod Bałakławą). Pod koniec l. pięćdziesiątych wzbogacił tematykę prac o wątki inspirowane utworami Pola (m.in. Scena z Wita Stwosza). W r. 1858 został członkiem zarządu Wystawy Krajowej Sztuk Pięknych, na której t.r. wystawił cztery obrazy, a w r. 1859 trzy duże kompozycje: Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w Elsterze, Przejście przez góry Sierra Morena i Przejście Napoleona przez Berezynę. Poparł w r. 1858 wystąpienie Alfreda Schouppè do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych Król. Pol. w sprawie założenia w Warszawie TZSP; po ukonstytuowaniu TZSP w r. 1860 został członkiem jego komitetu i odtąd corocznie uczestniczył w jego wystawach. W r. 1861 namalował swój jedyny obraz religijny Przemienienie Pańskie do kościoła p. wezw. Niepokalanego Serca NMP w Częstochowie. Okres powstania styczniowego spędził w Warszawie; w tym czasie jego majątek w Boimiu został zrujnowany i odtąd malarz miał kłopoty materialne.
W r. 1864 wszedł S. w skład komitetu organizacyjnego Muz. Sztuk Pięknych w Warszawie; od r. 1865 był tamże członkiem rady zarządzającej nowo powstałej Klasy Rysunkowej. W tym czasie sporo eksponował: w r. 1865 na wystawie artystów warszawskich w Poznaniu, w r. 1866 w Paryżu, w r. 1868 w Krakowie i Lwowie, w r. 1869 w Monachium (m.in. Przejście Napoleona przez Berezynę), a w r. 1871 na Międzynarodowej Wystawie Tow. Sztuk Pięknych w Wiedniu (Napoleon w wąwozach Somosierry, Powrót Napoleona z Moskwy oraz Konwój rannych i niewolników tureckich po zwycięstwie). Nadal też dużo malował, tworząc z pamięci sceny rodzajowe i krajobrazy z Włoch, wystawiane następnie w TZSP. W ostatnim okresie życia znacznie pogorszył mu się wzrok. Jego dorobek oceniano w r. 1870 na ponad 500 obrazów. Zmarł 20 III 1875 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu paraf. w Oleksinie niedaleko Boimia.
W zawartym w r. 1829 małżeństwie z Leokadią z Suchodolskich (niespokrewniona, pochodziła z Dorohuska w ziemi chełmskiej, zm. 1870), miał S. synów Edwarda Maksymiliana Rajnolda (ur. 1830) i Zdzisława (zob.).
S. uchodzi przede wszystkim za malarza historycznego i batalistę, ale pozostawił także liczne obrazy rodzajowe i pejzaże. W ostatnich latach życia stracił popularność. Jego dorobek często oceniano krytycznie, dostrzegając brak akademickiego wykształcenia artysty i schematyczność ukazywanych postaci. Od końca XIX w. twórczość S-ego zyskiwała jednak w kraju coraz większe uznanie, a obrazy eksponowano głównie na wystawach tematycznych: w r. 1891 w TZSP, w r. 1896 na wystawie „Koń w malarstwie” w Salonie Krywulta w Warszawie, w r. 1904 na otwarciu warszawskiego Salonu Sztuki Stefana Kulikowskiego, w r. 1913 w Salonie Artystycznym Richlinga na ekspozycji „Rok 1813”, w r. 1914 ponownie w TZSP. Również po pierwszej wojnie światowej obrazy S-ego pojawiały się na różnych ekspozycjach, m.in. w r. 1929 na wystawie autoportretu w Krakowie, w r. 1933 na wystawie Konfraterni Artystów w Toruniu, w r. 1938 na wystawie w Bibliotece Polskiej w Paryżu, w r. 1939 na Wystawie Polskiego Malarstwa Batalistycznego w Warszawie. Po drugiej wojnie światowej pokazano w r. 1954 Śmierć Czarnieckiego i Obronę Częstochowy na Wystawie Polskiego Malarstwa Historycznego i Batalistycznego w Krakowie, a w r. 1961 Polowanie na jelenia na wystawie „Malarstwo warszawskie XIX w.” w Warszawie. Obrazy S-ego pojawiają się także w handlu antykwarycznym.
Prace S-ego znajdują się w Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, Muzeum WP w Warszawie, Muzeach Okręgowych w Toruniu i Rzeszowie, Muz. Lubelskim w Lublinie, Muz. Mazowieckim w Płocku, Muz. Pomorza Środkowego w Słupsku, Bibliotece Ossolińskich we Wrocławiu, Lwow. Galerii Obrazów we Lwowie, Ermitażu w Petersburgu oraz zbiorach prywatnych w kraju i za granicą.
Imię S-ego nosi Szkoła Podstawowa w Bojmiu.
Autoportrety: z r. 1825 na obrazie Fryderyka Skarbka „Widok części Warszawy z dachu domu Towarzystwa Przyjaciół Nauk” w Muz. Narod. w P. oraz z r. 1845 w Muz. Narod. w W., Portret w mundurze kapitana wojsk Król. Pol. przez Paszyca zapewne z ok. r. 1830, reprod. w: „Życie i Sztuka” 1901 nr 12); – Enc. Org.; Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Rudzka M. A., Słownik malarzy polskich. Od średniowiecza do modernizmu, W. 2001 I; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; – Blak H., Małkiewicz B., Wojtałowa E., Malarstwo polskie XIX w. Nowoczesne malarstwo polskie, Kr. 2001 cz. 1; Galeria malarstwa polskiego. Przewodnik, W. 1995; Galeria sztuki polskiej. Malarstwo polskie od XVI do początku XX w., W. 1975; Katalog wystawy obrazów malarzy warszawskich XIX w., Kr. 1961; Katalog wystawy Polskiego Malarstwa Historycznego i Batalistycznego wieku XIX i XX, Kr. 1954; Malarstwo na aukcjach w Polsce (1998–2000), Oprac S. Bołdok, W. 2001; toż (2001–2004), Kr. 2005; Polskie malarstwo historyczne i batalistyczne XIX i XX wieku, Olsztyn 1965; Wystawa Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie 1876, W. 1876; – Buszar L., Jenike L., „Śmierć Stefana Czarnieckiego”, „Tyg. Ilustr.” R. 4: 1861 nr 117 s. 236–8; Celiński A., Na obraz Januarego Suchodolskiego przedstawiający apoteozę Napoleona, „Pielgrzym” T. 1: 1843 s. 34–5; Czajkowski A., Poezje, W. 1845 s. 91; Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., I; Grabowski M., Artykuły literackie, krytyczne, artystyczne, W. 1849 s. 178–203; Hulewicz M., Rysów i myśli kilka o Januarym Suchodolskim..., „Ruch Liter.” R. 4: 1877 nr 2 s. 42–3, nr 3 s. 359–60, nr 24 s. 375–6, nr 25 s. 389–90, nr 26 s. 408–9; Kenig J., Malarstwo w Warszawie. Pracownie niektórych malarzy, „Gaz. Warsz.” 1851 nr 86; Kopera F., Dzieje malarstwa polskiego. Malarstwo w Polsce XIX i XX wieku, Kr. 1929 cz. 3.; Kraszewski J. I., Pracownia Suchodolskiego, „Tyg. Petersburski” R. 9: 1838 nr 94 s. 530–1; Krzysztofowicz-Kozakowska S., Stolot F., Historia malarstwa polskiego, Kr. 2000; Kwiatkowski M., Polscy malarze koni, W. 1991; Lachowicz S., Prace Suchodolskiego na tegorocznej wystawie cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, „Tyg. Petersburski” R. 10: 1839 cz. 20 nr 101 s. 565–6; Lesser A., January Suchodolski, „Kłosy” T. 10: 1910 nr 248 s. 197–8; Lewicka-Morawska A., Machowski M., Morawińska A., Malarstwo polskie od gotyku do współczesności, W. 1984; Piątkowski H., Z przeszłości polskiego malarstwa, „Wędrowiec” 1905 nr 2 s. 25–6; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Sroczyńska K., January Suchodolski, Wr. 1961; taż, January Suchodolski, W. 1984; taż, O wizerunkach Januarego Suchodolskiego, „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1984; taż, Pierwszy batalista polski – January Suchodolski, „Polska Zbrojna” R. 1: 1937 nr 17; Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1855, Wr. 1990; taż, Artyści polscy w środowisku monachijskim w l.1856–1914, W. 2003; Suchodolscy M. i B., Polska. Naród a sztuka, W. 1988; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, cz. 2 s. 156–7, cz. 3 s. 525–6; Szymanowski W., 3000 portretów zasłużonych w narodzie Polaków i Polek z dodaniem krótkich wspomnień ich żywotów, W. 1860 s. 249; Wałek J., Dzieje Polski w malarstwie i poezji, Wr. 1987; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Krasiński Z., Listy do ojca, W. 1963; Treter M., January Suchodolski. Korespondencja artysty z l. 1845–1869, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 39: 1911 s. 40–62; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – „Czas” R. 5: 1852 nr 98, R. 6: 1853 nr 213, 215 s. 1–2, 102, R. 8: 1855 nr 22; „Gaz. Lwow.” dod. „Rozmaitości Lwow.” R. 20: 1837 nr 32 s. 225, R. 22: 1839 nr 30 s. 239, R. 23: 1840 nr 5 s. 47, nr 7 s. 67; „Kur. Warsz.” 1862 nr 74 s. 426, 1869 nr 109, 1870 nr 31; „Opiekun Domowy” 1875 nr 15 s. 240; „Tyg. Cieszyński” 1850 nr 17 s. 133; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Bibl. Warsz.” 1875 t. 2 s. 171–2, „Bluszcz” T. 11: 1875 nr 15 s. 116, „Tyg. Ilustr.” 1875 nr 378 s. 194, nr 381 s. 242, nr 383 s. 265, nr 410 s. 297; „Wędrowiec” T. 11: 1875 nr 274 s. 207; – B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: Teki C. Walewskiego, rkp. 718 k. 1068–73 (własnoręczny fragment życiorysu i koresp. S-ego).
Jolanta Laskownicka