Szemiot (Szemeth, Szemet) Jarosław Aleksander na Jelnej h. Łabędź odmieniony (zm. 1644 lub 1645), podkomorzy wileński, marszałek Trybunału Litewskiego.
Był wnukiem Malchera (zm. 1570, zob.), najstarszym synem podkomorzego wileńskiego Malchera (zm. 1616/17, zob.) z jego drugiego małżeństwa z Zofią z Hołowczyńskich, siostrzeńcem Aleksandra Hołowczyńskiego (zob.). Miał siedmioro przyrodniego rodzeństwa: z pierwszego małżeństwa ojca siostry Reginę i Ewę, a z trzeciego małżeństwa braci Gabriela (zob.), Łukasza, Bohdana (Dadziboga, Teodata) i Stanisława oraz siostrę Apolonię (Polonię), zamężną za Krzysztofem Kaweczyńskim, podkomorzym mińskim.
S. zapewne początkowo był wyznania ewangelickiego, drugie imię Aleksander prawdopodobnie przyjął przechodząc na katolicyzm. Heraldyk Wojciech Kojałowicz, a za nim Kasper Niesiecki i Aleksander Woyzbun nazywają go Aleksandrem Jarosławem; taka kolejność imion nie ma jednak potwierdzenia w źródłach. Dn. 2 IX 1622 podpisał w Tryb. Lit. protest stronnictwa sapieżyńskiego przeciw deputatowi pińskiemu Jerzemu Czartoryskiemu. W r. 1623 był S. (jako Jarosław) deputatem nowogródzkim do Tryb. Lit. Najpóźniej w r. 1625 poślubił Annę Konstancję, córkę woj. mścisławskiego Andrzeja Sapiehy (zob.) i Bohdany Filipówny Szymkowiczówny, bratanicę woj. wileńskiego Lwa Sapiehy (zob.); małżeństwo związało go trwale ze stronnictwem sapieżyńskim. T.r. jako rotmistrz królewski dowodził S. dwustukonną chorągwią kozacką zaciągu L. Sapiehy, stacjonującą początkowo w pow. orszańskim, i uczestniczył z nią w wojnie inflanckiej; wg Kojałowicza brał udział w odebraniu Szwedom Lucyna i innych fortec, a Niesiecki nazwał go nawet, raczej błędnie, «pułkownikiem w Inflanciech». Na sejmiku gromnicznym 2 II 1627 w Nowogródku został obrany poborcą podatku, uchwalonego na sejmie 1626 r., a na sejmiku elekcyjnym, 3 XI 1627, został czwartym kandydatem do chorąstwa nowogródzkiego; urzędu jednak nie uzyskał. Dn. 4 XII t.r. woj. trocki Janusz Skumin Tyszkiewicz otrzymał konsens na ustąpienie S-owi dzierżawy cyryńskiej (woj. nowogródzkie), ale do cesji nie doszło. Między 14 V a 12 VII 1628 L. Sapieha mianował go (wówczas już dworzanina królewskiego) podwojewodzim wileńskim. W r. 1629 posłował S. z sejmiku żmudzkiego na sejm nadzwycz. Na sejmiku gromnicznym 2 II 1630 w Wilnie został ponownie obrany deputatem do Tryb. Lit., wraz z L. Sapiehą, który zadbał wówczas o wybór swych synów oraz licznych przyjaciół i sług. S. zapewne poparł L. Sapiehę, gdy ten 11 VI t.r. w Wilnie wydał, nadużywając swych uprawnień marszałka trybunalskiego, korzystny dla siebie dekret w głośnej sprawie z hetmanem polnym lit. Krzysztofem Radziwiłłem o dobra Kopyś. Dn. 11 III 1631, najwyraźniej również za sprawą L. Sapiehy, S. awansował na podkomorzego wileńskiego, ale jeszcze 29 VII t.r. występował z tytułem podwojewodziego. Dn. 11 VIII 1632 został obrany na sejmiku w Nowogródku jednym z posłów na elekcję, ale prawdopodobnie nie pojechał do Warszawy. W l.n. nie przejawiał większej aktywności publicznej, co zapewne było związane ze śmiercią jego protektora L. Sapiehy (7 VII 1633). Jako deputat nowogródzki S. został obrany na reasumpcji w Wilnie 15 IV 1641 marszałkiem Tryb. Lit.; funkcję tę pełnił podczas obu kadencji: wileńskiej (przez pewien okres zastępował go wówczas podsędek i deputat lidzki Adam Owsiany) i mińskiej.
S. posiadał Jelną i Ozierany w woj. nowogródzkim. Wspólnie z żoną sprzedał swej macosze Barbarze z Ogińskich Szemiotowej piątą część dóbr Żyżnowo w woj. wileńskim za 900 kop gr lit. oraz zaścianek «bojar nazwanych Cieszeyków» ze wsią Cieszejki w pow. słonimskim za 600 kop gr lit. W r. 1641 nabył, a następnie sprzedał Szuksztule w woj. wileńskim. Dn. 26 V 1643 spisał w Ozieranach testament; być może w tym samym czasie sporządził także Regestr spisania rzeczy ruchomych, które po mnie Jarosławie Szemecie, podkomorzym wileńskim, zostają. W testamencie do sumy 1 tys. złp., zapisanej przez zmarłą żonę na dobrach Jelna na rzecz kaplicy przy tamtejszym kościele parafialnym, dołożył 2 tys. złp. na Ozieranach, roczny czynsz z tych sum przeznaczając na kapelana tej kaplicy. Całą swą majętność nieruchomą i ruchomą przekazał synom, którym polecił również odzyskać swój udział w spadku po zmarłym bezpotomnie przyrodnim bracie Stanisławie; o opiekę nad swym potomstwem prosił marsz. nadw. lit. Kazimierza Leona Sapiehę, który był mu winien 15 tys. złp. Dn. 4 VIII 1644 sporządził zapis dla przyrodnich braci: podkomorzego słonimskiego Gabriela i marsz. kowieńskiego Łukasza. S. zmarł między 30 IX 1644 a 23 IV 1645. Zapewne został pochowany, zgodnie z wyrażonym w testamencie życzeniem, obok żony w kościele parafialnym w Jelnej, w ufundowanej przez siebie kaplicy.
W małżeństwie z Anną Konstancją Sapieżanką (zm. przed 26 V 1643) miał S. czterech synów: Aleksandra Kazimierza, Jana i Malchera (zm. przed 25 XI 1653), który w r. 1645 trzymał za 20 tys. złp. prawem zastawnym Wakę sapieżyńską, oraz Eustachego (Eustafiego), a także córkę Annę (Eleonorę), zamężną za star. mścisławskim Hrehorym Stanisławem z Trojan Piotrowa Piotrowskim. Aleksander i Eustachy na mocy testamentu K. L. Sapiehy, spisanego w Warszawie 30 VII 1655, uzyskali majętności Tołoczyn i Druck w pow. orszańskim oraz Iwaszkiewicze w pow. wołkowyskim i słonimskim z warunkiem wypłacenia siostrze 20 tys. złp., a także czwartą część obciążonych dożywociami i sumami dóbr: Czarnobyl (woj. kijowskie), Białynicze i Ciecierzyn (pow. orszański) oraz Bieszenkowicze (woj. połockie i witebskie) i Zelwa (pow. wołkowyski). Aleksander Kazimierz (zm. przed 6 XI 1659) wraz z braćmi Malcherem i Eustachym był elektorem z woj. nowogródzkim (17 XI 1648) Jana Kazimierza; starał się w r. 1649 o przejęcie opieki nad potomstwem zmarłego rzekomo bez testamentu stryja, Gabriela, zabiegając o poparcie star. żmudzkiego i hetmana polnego lit. Janusza Radziwiłła. W r. 1652 był deputatem nowogródzkim do Tryb. Lit., w l. 1652–4 podwojewodzim nowogródzkim; 29 VI 1655 wystąpił już jako podstoli witebski. Wraz z woj. nowogródzkim zaprzysiągł w r. 1655 wierność carowi Aleksemu Michajłowiczowi. Posiadał Ozierany Wielkie i Małe w woj. nowogródzkim, Iwaszkiewicze w powiatach wołkowyskim i słonimskim oraz Tołoczyn w pow. orszańskim. Dn. 26 VIII 1659 spisał w Ozieranach testament. Był żonaty (już 18 II 1651) z Aleksandrą ze Szwykowskich (zm. po 3 X 1668). Eustachy (zm. przed 3 V 1666), poseł z pow. orszańskiego na sejm 1662 r., był już 30 III 1663 podstolim połockim. Dn. 20 IV 1666 spisał w Starej Jelnej testament. Był dwukrotnie żonaty: z Marcybellą z Tarnowskich (Tarnawskich), a następnie (już 20 IV 1658) z Marianną z Brzostowskich (zm. między 4 VI 1660 a 15 III 1664), wdową po podkomorzym parnawskim Stanisławie Dawidzie Hilchenie. Bratankiem S-a był Mikołaj Samuel (zob.), syn Bohdana Szemiota.
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1582–1696), W. 2007; Dom Sapieżyński, Oprac. E. Sapieha, M. Kałamajska-Saeed, W. 1995–2008 I–II; Kojałowicz, Compendium, s. 129; Niesiecki, VIII 258–9, 619; Sapiehowie, I 188–9, II 43–4, 65–6, 132, 245–59; Słown. Geogr. (Tołoczyn); Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, W. 2004 I; Żychliński, IV 393, XI 190; – Kognowicki K., Życie Sapiehów i listy od monarchów, książąt i różnych panujących do tychże pisane, Wil. 1790 I 165–6; Ochmann S., Sejmy z lat 1661–1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej, Wr. 1977 s. 259 (dot. syna, Eustachego); Ochmann-Staniszewska S., Staniszewski Z., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – polityka, Wr. 2000 II 396; Seredyka J., Magnackie spory o posiadłość kopyską w XVI i pierwszej połowie XVII w., w: tenże, Rozprawy z dziejów XVI i XVII wieku, P. 2003 s. 92; tenże, Parlamentarzyści drugiej połowy panowania Zygmunta III Wazy, Opole 1989 s. 88; Wisner H., Wojna inflancka 1625–1629, „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” T. 16: 1970 cz. 1 s. 48; tenże, Wojsko w społeczeństwie litewskim pierwszej połowy XVII wieku, „Przegl. Hist.” T. 66: 1975 s. 56, 58; – Akty Vil. Archeogr. Kom., VIII, IX 23, XII, XX; Lietuvos Vyrausiojo Tribunolo sprendimai 1583–1655, Oprac. V. Raudeliunas, A. Bakulis, Vilnius 1988; Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131, Oprac. A. Rachuba, W. 2001; Vol. leg., IV 230; Woyzbun A., Kazanie przy poświęcaniu na biskupstwo lorymeńskie [...] Ks. Jana z Kieżgajłów Szemiotta..., Wil. 1760; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 15713 s. 1–2, Dz. X nr 318 s. 1–3, Dz. XXIII nr 13 plik 1, nr 54 plik 7 s. 31, nr 70 plik 9 s. 118, nr 129, 140, 159, Arch. Tyzenhauzów, nr C–16 s. 379; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, nr 69 s. 85, Arch. Sanguszków, teka 17 plik 1 s. 49–56, 73–9; B. Czart.: rkp. 1352 (Herbarz lit. W. Kojałowicza z r. 1658) s. 310; B. Narod.: rkp. 8332 k. 41, 44–5 (B. Ordynacji Krasińskich, rkp. 3655 k. 712–16); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 360 k. 363–4, rkp. 6165 k. 13; BUW: rkp. 316 k. 60, rkp. 317 k. 74–7, 91–4, rkp. 320 k. 11–21; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 18–126 k. 195, 205, F. 198–4 k. 1–3v, F. 264–1210 k. 9v–10; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: Senieji aktai, nr 2 k. 363–4, nr 3 k. 217–18v, nr 4 k. 1030, 1134–4v, nr 11 k. 1621, nr 4654 k. 844, F. 391 op. 9 nr 2782 (Szemiotowie), F. 1276 op. 1 nr 1363; Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 694 op. 5 nr 18 k. 23, nr 137 k. 3–4, F. 1731 op. 1 nr 42 k. 849; Rossijskaja nacional’naja biblioteka w Pet.: F. 971 (Avtografy Dubrovskogo) rkp. 321/2 nr 86; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) op. 1 nr 99 k. 207v–8, 22–2v, 491v–2, nr 102 k. 123, nr 117 k. 36, nr 309 k. 155–61v, nr 522 k. 39, 45, F. 1603 op. 8 nr 22 k. 56–7, op. 12 nr 12 k. 1–7; – Informacje Henryka Lulewicza z W.
Andrzej Haratym