Sapieha Jerzy Felicjan h. Lis (zm. 1750), poseł na sejmy, star. wilkowski, kuchmistrz lit., woj. mścisławski. Ur. zapewne w lutym 1680, był synem Franciszka Stefana (zob.) i Anny Krystyny z Lubomirskich, bratem Jana Kazimierza, star. bobrujskiego (zob.) i Józefa Franciszka, podskarbiego nadwornego lit. (zob.).
Po śmierci ojca w r. 1686 i powtórnym zamążpójściu matki w r. 1692 młodymi Sapiehami opiekował się ojczym Dominik Mikołaj Radziwiłł (zob.). Być może wzorem starszych braci S. uczył się w kolegium jezuickim w Brunsberdze (Braniewie), podróżował też zapewne za granicę. Jak sam pisał «nauki w cudzych rozpoczął krajach, a w ojczyźnie je ukończył». Może towarzyszył bratu Józefowi Franciszkowi, który wyjechał w r. 1697 na studia do Grazu, a następnie podróżował po Europie Zachodniej. W wojnie domowej na Litwie między Sapiehami a szlachtą lit. nie uczestniczył, nie podlegał więc postanowieniom uchwały olkienickiej z listopada 1700 odsądzającej Sapiehów od dóbr i urzędów. Konstytucja sejmu lubelskiego 1703 r. potwierdziła nienaruszalność jego odziedziczonych po ojcu dóbr Lachowicze, tamtejszego zamku i fortecy oraz nakazała zwrot zagarniętych stamtąd armat i amunicji. W pierwszych latach wojny północnej i konfliktów wewnętrznych w Rzpltej S. nie angażował się wyraźnie po żadnej ze stron. W r. 1706 poślubił Katarzynę Radomicką, córkę star. gen. Wielkopolski Macieja (zob.), zwolennika Augusta II, i przebywał odtąd najczęściej w wielkopolskich dobrach teścia, zwłaszcza w Żerkowie. Dobra lachowickie S-y wpadły w t. r. w ręce szwedzkie i zostały zniszczone. Pod koniec 1707 r. przyłączył się do braci, którzy popierali Stanisława Leszczyńskiego. Wraz z najstarszym bratem Janem Kazimierzem spotkał się w Toruniu z Leszczyńskim 21 I 1708, a następnie z wojskiem szwedzkim podążył do Grodna. T. r. otrzymał kuchmistrzostwo lit. z rąk Leszczyńskiego. Na początku r. n. towarzyszył bratu, wówczas już hetmanowi w. lit. z nominacji Leszczyńskiego, a następnie pomagał mu w uzupełnianiu stanu wojska lit. Dn. 12 VI 1709 dostał star. tyrkszlewskie na Żmudzi. Zapewne w t. r. przebył szlak z dowodzoną przez brata armią lit. Po powrocie Augusta II do Rzpltej utracił S. kuchmistrzostwo lit. (jesień 1709). We wrześniu t. r. bp wileński Konstanty Brzostowski obłożył S-ę i trzech innych członków jego rodziny klątwą za uwięzienie kanonika Krzysztofa Białłozora i przetrzymywanie go w areszcie wbrew postanowieniu Trybunału Lit. o jego uwolnieniu.
Zapewne, podobnie jak inni członkowie rodu, S. uzyskał amnestię od Augusta II, przez kilka następnych lat nie angażował się jednak w życie polityczne. W r. 1716 wziął udział w ruchu antykrólewskim, organizując konfederację w woj. nowogródzkim. Został wybrany na pułkownika konfederacji wojewódzkiej, a marszałek konfederacji generalnej lit. Krzysztof Sulistrowski wyznaczył go na gubernatora Słucka. S. miał podporządkować konfederacji miasto i fortecę, a także wybrać podatki z dóbr neuburskich. Napotkał jednak na skuteczny opór i musiał «oddalić się cum summa confusione […] honoru». W r. n. był deputatem na Trybunał Lit. i został jego marszałkiem. Na sejm 1720 r. posłował S. z pow. starodubowskiego woj. smoleńskiego. Stanowczo wypowiadał się przeciw limitowaniu obrad, nie zgadzał się też na obrady przy świecach. W r. n. został deputatem na Trybunał Kor. w Piotrkowie i pełnił tam funkcję wicemarszałka. Posłował na sejm 1724 r., jego wystąpienia na tym forum prowadziły do «tamowania» obrad. Na sejm 1729 r. był S. posłem woj. sieradzkiego. Starał się bez powodzenia o poselstwo na sejm 1732 r. i sejm nadzwycz. 1733 r., był jednak w Warszawie w styczniu 1733 jako «arbiter przy przyjaciołach swoich».
Po śmierci Augusta II w lutym 1733 wziął S. udział w naradzie rodzinnej w Boćkach na Podlasiu nad taktyką na czas bezkrólewia. Na sejm konwokacyjny posłował z woj. nowogródzkiego. Przed sejmem elekcyjnym ciężko przeżywał chorobę i śmierć córki, toteż był mniej aktywny politycznie, choć starał się dopilnować sejmików przedelekcyjnych, działając w interesie Stanisława Leszczyńskiego. Popadł w konflikt z popierającym elektora saskiego Fryderyka Augusta II woj. nowogródzkim Mikołajem Faustynem Radziwiłłem i większością szlachty reprezentującej to województwo na elekcji. Grupa ta zatrzymała się na Pradze i nie uczestniczyła w sesjach sejmu elekcyjnego, S. zaś obecny na polu elekcyjnym głosował w imieniu woj. nowogródzkiego na Stanisława Leszczyńskiego. Wysłannicy grupy praskiej zaprotestowali przeciw temu wobec marszałka sejmu elekcyjnego, twierdząc, że S. głosował bezprawnie nie będąc obrany posłem. Wytłumaczono im jednak, że oddał głos wyłącznie w swoim imieniu. Po wyborze Stanisława Leszczyńskiego miał S. działać w Wielkopolsce na jego rzecz, uszedł jednak przed wkraczającymi do Rzpltej dla wsparcia Augusta III wojskami saskimi i pod koniec października t. r. przybył do Leszczyńskiego do Gdańska. W otoczeniu króla Stanisława należał do grona jego najbardziej zaufanych osób. Przebywał przy nim w Gdańsku, z krótką przerwą, aż do jego ucieczki (27 VI 1734) i poddania się miasta oblegającym je wojskom rosyjskim i saskim. Chociaż, podobnie jak większość pozostających w Gdańsku zwolenników Leszczyńskiego, S. podpisał 29 VI t. r. deklarację uznania Augusta III za króla, został aresztowany przez Rosjan i wraz z bratankiem stryjecznym, star. mereckim Antonim Kazimierzem Sapiehą (zob.), był przetrzymywany w obozie rosyjskim w Pruszczu. Zwolniony zapewne w połowie lipca, po przybyciu pod Gdańsk Augusta III, wziął udział w radzie konfederacji warszawskiej w Oliwie 30 VII t. r. i podpisał jej uchwały. W r. n. przebywał w swoich dobrach lit.; u dowódców oddziałów rosyjskich starał się o zmniejszenie ciężarów ponoszonych na rzecz wojsk rosyjskich. Listownie przekonywał zwolenników Stanisława Leszczyńskiego o konieczności uznania Augusta III, podkreślając bezsens przynoszącego same straty dalszego oporu. Nie uczestniczył jednak w sejmie pacyfikacyjnym 1736 r. z powodu skomplikowanego złamania nogi.
Przed sejmem 1738 r. początkowo zabiegał o poselstwo na sejmiku woj. wielkopolskich w Środzie, ostatecznie zdecydował się poprzeć kandydaturę star. gulbińskiego Michała Antoniego (?) Sapiehy, który jednak także nie został wybrany. Był w Warszawie podczas obrad sejmu. Na początku r. 1741 obawiał się S. wciągnięcia Rzpltej do wojny śląskiej, bał się ewentualnego przemarszu wojsk rosyjskich przez Litwę, miał bardzo niskie mniemanie o armii kor. Dn. 24 V 1742 otrzymał woj. mścisławskie. W r. n. zajmowały go problemy finansowe i organizacyjne związane z jego regimentem wojewódzkim. Uczestniczył w posejmowej radzie senatu w r. 1744, choć na sejmie chyba nie był obecny. W r. 1746 starał się S. o wakujące woj. nowogródzkie i chorągiew petyhorską w armii lit. po zmarłym M. F. Radziwille. Zabiegał o to u króla w czerwcu t. r. we Wschowie. Brał udział w sejmie w t. r. Od tej pory częściej przebywał w swoich dobrach lit., nie angażował się już jednak osobiście w akcje sejmikowe. Zabierając głos na sejmie 1748 r. S. narzekał, że w Rzpltej prawa nie są przestrzegane, a «Polska samym się tylko rządzi nieporządkiem». Opowiedział się za aukcją wojska. Został wydelegowany z senatu do układania projektów konstytucji. Na sesji prowincjonalnej lit. sprzeciwił się S. projektowi wynagradzania deputatów trybunalskich, dowodząc, że funkcja ta sama w sobie przynosi korzyści materialne. Uczestniczył w posejmowej radzie senatu.
W wyniku przeprowadzonego w lutym 1702 r. działu dóbr S. otrzymał rozległe dobra Lachowicze z miastem i zamkiem. Być może miał jakąś część dóbr zasławskich, podpisywał się czasem «hrabia na Lachowiczach i Zasławiu». Po śmierci w r. 1728 teścia Macieja Radomickiego, jednego z największych właścicieli ziemskich w Wielkopolsce, wszedł S. w posiadanie dóbr, odziedziczonych przez swoją żonę Katarzynę, jedyną córkę Radomickiego. Były to m. in. dobra żerkowskie w pow. pyzdrskim (woj. kaliskie), granowskie, parzęczewskie i rakoniewickie w pow. kościańskim (woj. poznańskie), a także 9 wsi w woj. sieradzkim. W l. 1727–8 sprzedał część swoich dóbr «dla oczyszczenia się z zaciągniętych w młodości długów». W r. 1740 pożyczył od swojego zięcia Ignacego Koźmińskiego 327 tys. zł na spłacenie długów ciążących na Lachowiczach. S. rezydował w Żerkowie w pałacu zbudowanym przez teścia. W l. 1741–6 przyczynił się do odbudowy szpitala i szkoły tamże. Utrzymywał duży dwór i prywatną milicję. Podania ustne zachowane w XIX w. w okolicach Żerkowa przedstawiały S-ę jako człowieka gwałtownego, nieubłaganego, surowego aż do okrucieństwa i nie liczącego się z życiem swoich poddanych chłopów i mieszczan. Po objęciu dóbr żerkowskich wprowadził tam zakaz wstępowania chłopów na służbę do miejscowych księży. Zapewne tak samo traktował poddanych w swoich litewskich dobrach, powodowało to ich ucieczki i bunty, np. w r. 1744; na pomoc w tłumieniu rozruchów chłopskich wzywał na Litwę oddziały wojska pruskiego. S. zmarł 3 IX 1750 w Skrzeszowie nad Bugiem w wyniku kontuzji doznanej po przewróceniu się powozu. Został pochowany w Siemiatyczach.
Z małżeństwa z Katarzyną z Radomickich miał S. córki: Mariannę, od r. 1740 żonę Ignacego Koźmińskiego, star. wschowskiego, a następnie Ludwika Dąmbskiego, woj. brzeskiego kujawskiego (zob.), oraz Krystynę (zm. w czerwcu 1733).

Portret z galerii kodeńskiej w Muz. Narod. w Przemyślu; – Borkowski, Almanach; Dworzaczek; Kossakowski, Monografie, III; Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970; Święcki, Historyczne pamiątki, II 435; Sapiehowie; Żychliński, IV 259, XI 199; – Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Wr. 1991 I; Boyé P., Stanislas Leszczyński et le troisième traité de Vienne, Nancy 1898; Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, W. 1991; Łukaszewicz M. W., Kronika probostwa w Żerkowie od roku 1600, „Pam. Religijno-Moralny” T. 30: 1856 s. 635, 642–6, 655; tenże, Strażnica Ostrów i miasto Żerków, P. 1891 s. 239, 244, 245, 256, 283, 284, 286; Prochaska A., Konfederacja tarnogrodzka, „Przew. Nauk. i Liter.” 1917 t. 43 s. 547; – Matuszewicz, Diariusz; Misztołt A. A., Historia […] domus Sapiehanae…, Wil. 1724 II 133; Oleszewski J., Abrys domowej nieszczęśliwości, Kr. 1899 s. 71; Ostrowski-Daneykowicz, Swada, I; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką w latach 1740–1745, Kr. 1913 I; Teka Podoskiego, II 208, III 299; Zawisza K., Pamiętniki woj. mińskiego (1666–1721), W. 1862 s. 133, 134, 142, 147, 164, 168, 267, 347, 356; Vol. leg., VI 123; – „Kur. Pol.” 1730 nr 12, 1742 nr 286, 291, 1743 nr 334, 335, 1744 nr 382, 383, 1748 nr 621, 627, 1749 nr 649, 650, 1750 nr 694, 697; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V rkp. 13 831, 13 841 (korespondencja 1728–43), Arch. Roskie Dz. XV/18, LV/22 (korespondencja 1707–43), LI/153, LIII/14; B. Czart.: rkp. 206 k. 399, 400, rkp. 210 k. 74, 116, rkp. 212 k. 172, rkp. 214 k. 787–788, rkp. 552 k. 315, rkp. 571 k. 308, 309, rkp. 585 k. 593, rkp. 587 k. 348, 378, 383, 512, 648, rkp. 597 k. 305, 311, 371, 455, 459, 511, 558, 575, 586, rkp. 1167 k. 345–351, rkp. 2582 k. 167; B. Kórn.: rkp. 7254 k. 2–6; B. Narod.: BOZ rkp. 910 k. 575, 594, rkp. 941 k. 286; B. Ossol.: rkp. 2680 k. 51, 11813, 11835, 14161, 14182; B. PAN w Kr.: rkp. 328 k. 146, rkp. 1105 k. 209, rkp. 1107 k. 30, rkp. 8344 (lauda sieradzkie) k. 865, 869; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.
Henryk Palkij