Stamirowski Jerzy Hipolit, krypt. J. St. (1873–1943), starosta pow. olkuskiego, publicysta. Ur. 13 VIII w małym folwarku Nowa Wieś, leżącym prawdopodobnie w pow. rawskim mazowieckim, był synem Feliksa i Walerii z Siarczyńskich, prawnukiem Antoniego Siarczyńskiego (zob.), bratankiem Antoniego (zob.), bratem Kazimierza (zob.). Ojciec, uczestnik powstania styczniowego, po utracie Nowej Wsi pracował w Banku Handlowym w Warszawie.
S. zdał maturę w IV Rządowym Gimnazjum w Warszawie. W r. 1898 ukończył Wydz. Chemii Inst. Technologicznego w Petersburgu z tytułem inżyniera. Do r. 1901 pracował w Rosji w zakładzie przemysłowym «Ural». Następnie osiadł w Król. Pol., pracując początkowo w fabryce papieru Juliusza Aleksandra Moesa w Wierbce w pow. olkuskim, a ok. r. 1905 został dyrektorem wytwórni papieru w pobliskim Sławniowie, należącej do tej samej firmy. W tym samym czasie współdziałał w organizacji spółdzielczości spożywczej na terenie pow. olkuskiego i nawiązał współpracę ze Stanisławem Wojciechowskim oraz Romualdem Mielczarskim.
W czasie ofensywy wojsk niemieckich i austriackich wiosną 1915 kierowana przez S-ego fabryka została spalona. W dalszych wojennych latach S. prawdopodobnie podejmował jedynie zajęcia dorywcze. Od r. 1916 pracował społecznie w Pow. Komitecie Ratunkowym (PKR), początkowo jako delegat gminy Kidów, następnie jako wiceprezes PKR gminy Pilica, wreszcie członek Rady Nadzorczej Działu Handlowego. Reprezentował sprawy pow. olkuskiego w Głównym Komitecie Ratunkowym w Lublinie. W dwutygodniku PKR „Kronika Powiatu Olkuskiego” zamieszczał w l. 1917–18 liczne artykuły na temat spółdzielczości (m.in. Z rozmyślań polskiego kooperatysty, 1917 nr 7), a także sytuacji politycznej (m.in. Monarchia konstytucyjna czy republika?, 1917 nr 15 i Strach przed bolszewikami, 1918 nr 27). W kilku artykułach publikowanych w r. 1917 postulował utworzenie międzynarodowej organizacji czuwającej nad pokojową współpracą pomiędzy państwami (myśl tę rozwinął potem w broszurze pt. Związek narodów, W. 1921). W lecie 1917 został członkiem Komitetu Wyborczego do sejmików gminy olkuskiej i pilickiej, a w grudniu t.r. wybrano go do sejmiku pow. olkuskiego. Zajmował się tam głównie sprawami opieki zdrowotnej. W tym okresie działał też w Polskiej Macierzy Szkolnej.
Od pierwszych dni listopada 1918 do końca r. 1932 był S. starostą pow. olkuskiego, a równocześnie przewodniczył sejmikowi powiatowemu. Usunął z powiatu władze i urzędy austriackie, nadzorował przy pomocy Polskiej Organizacji Wojskowej rozbrojenie i ewakuację wojsk austriacko-węgierskich, zorganizował polską administrację państwową szczebla powiatowego. W lipcu 1920 w czasie wojny polsko-sowieckiej stanął na czele utworzonego w Olkuszu Komitetu Współdziałania w Obronie Ojczyzny. Komitet ten postanowił wyekwipować kompanię saperów i zorganizował zbiórkę na rzecz Skarbu Narodowego, w czym S. uczestniczył finansowo. W powiecie podjął usuwanie zniszczeń z okresu pierwszej wojny światowej. Zajmował się rozwojem sieci dróg. Za jego urzędowania zbudowano szosy z Olkusza do Skały, z Pilicy do Żarnowca i od granicy powiatu do Ojcowa. Troszczył się o rozwój szkolnictwa, zwłaszcza zawodowego. Dzięki jego staraniom powstała szkoła rolnicza w Trzyciążu, a żeńska szkoła krawiecka w Bukownie rozszerzyła działalność. Stały kontakt S. utrzymywał z Ignacym Solarzem, dyrektorem Uniw. Ludowego w Szycach, dokąd kierował młodych zdolnych rolników. Szczególną opieką otaczał sierociniec w Niesułowicach. Dbał o stan zdrowotny ludności; rozbudował szpital św. Błażeja w Olkuszu, a w czasie epidemii tyfusu spowodował założenie pięciu prowizorycznych oddziałów szpitalnych. Współorganizował uroczyste obchody 60-rocznicy śmierci Francesca Nulla w Olkuszu (5 V 1923) z udziałem oficjalnych delegacji rządowo-wojskowych Polski i Włoch, w czasie których przemawiał obok m.in. Stefana Żeromskiego. W r. 1926 stanął na czele powołanego wówczas w Olkuszu Pow. Komitetu Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego. Na początku 1933 został S. przeniesiony do Proszowic na bliżej nieznane stanowisko, a następnie był radcą w Urzędzie Wojewódzkim w Kielcach. Po przejściu na emeryturę w końcu czerwca 1935 zamieszkał wraz z żoną w Warszawie u córki. Pisywał artykuły, m.in. do „Kuriera Porannego” (Większa samodzielność i kredyty warunkiem rozwoju samorządu, 1936 nr z 14 XI), „Głosu Gminy Wiejskiej i Gromady” (Na marginesie dyskusji budżetowych, 1939 nr 8), „Kalendarza Miesięcznego. Poradnika dla Rolników” (Sprawy oświatowe, 1939 nr 4). W r. 1938 opublikował broszurę Praca w gminie i gromadzie (W.). T.r. był członkiem Podkomisji Urządzeń Sanitarnych w Komitecie ds. Kultury Wsi Min. Rolnictwa i Reform Rolnych.
W okresie okupacji niemieckiej S. przebywał w Warszawie. Wg wspomnień córki Ireny pisał artykuły do prasy podziemnej. Dn. 17 V 1943 został aresztowany przez Niemców wraz z żoną, córkami Anną i Zofią oraz zięciem Tadeuszem Karpińskim, i uwięziony na Pawiaku. Rozstrzelano go wraz z zięciem w ruinach getta warszawskiego 29 V t.r. Żonę i córkę Zofię zwolniono 24 VI. Symboliczna tablica S-ego znajduje się na grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim, a tabliczka żałobna na terenie Pawiaka. Odznaczony był Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Oficerskim Orderu Korony Włoskiej.
W małżeństwie (ślub 1903) z Zofią ze Stawowskich (1880–1945), miał S. czworo dzieci. Syn, Jerzy Stanisław (1903–1944), inżynier rolnik, walczył ochotniczo w wojnie 1920 r., a w r. 1939 był ciężko ranny w obronie Lwowa. Podczas okupacji, jako podporucznik AK kierował Wydz. Informacji Biura Informacji i Propagandy Okręgu Lwowskiego, uczestniczył też w akcji pomocy Żydom. Po kwietniu 1944 był oficerem organizacyjnym kontrwywiadu Komendy Okręgu AK we Lwowie. Awansowany na porucznika w lipcu t.r. został aresztowany przez NKWD w listopadzie, zmarł w więzieniu lwowskim. Córkami S-ego były: Irena (1905–1992), nauczycielka historii i języka francuskiego w szkołach średnich, zamężna za Tadeuszem Karpińskim, prawnikiem, star. kościańskim, Anna (1906–1943), nauczycielka matematyki w szkołach średnich w Tarnopolu i Warszawie, żołnierz AK, wywieziona 25 VIII z Pawiaka, zmarła w obozie koncentracyjnym Auschwitz, oraz Zofia (ur. 1910), docent w Inst. Języka Polskiego PAN.
Olszewicz, Lista strat kultury pol. (mylny r. ur.: 1870); – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci. 1939–1944, W. 1970 (mylny r. ur.: 1870); Domańska R., Pawiak – więzienie Gestapo, W. 1978; Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, W.–Kr. 1978; Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków, wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu, W. 1933 s. 97; Wiśniewski J., Dzieje miasta Olkusza, Mariówka 1933 s. 19– 20; – Arct S., Okruchy wspomnień, W. 1962; Stamirowska-Karpińska I., Jerzy Stamirowski – starosta olkuski, „Niepodległość i Pamięć” 2001 nr 17 s. 97–109; Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1985 s. 471; – „Dzien. Urzęd. Obwodu Olkuskiego” 1917 nr 13; „Roczn. Polit. i Gosp.” 1932 s. 287; – „Kron. Pow. Olkuskiego” 1917 nr 1–3, 5, 8, 13–15, 22, 1918 nr 25–27, 34–35, 38/39, 40; „Wiad. Olkuskie” 1920 nr 1; – B. Jag.: sygn. IF 1092 (fot. ojca S-ego, Feliksa, z ok. r. 1864); Muz. Niepodległości w W.: Kartoteka Pawiaka; – Informacje wnuczki S-ego Hanny Karpińskiej z W. i archiwum rodzinne w jej posiadaniu (m.in. wspomnienia Ireny Stamirowskiej-Karpińskiej i wicestarosty olkuskiego Edwarda Trznadla).
Bibliogr. dot. dzieci S-ego, Jerzego i Anny: Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945, W. 1988; – Księga pamiątkowa Liceum w Olkuszu, 1916–1956, Kr. 1957 s. 72–3 (noty biograf. o Annie i Jerzym oprac. przez I. Stamirowską-Karpińską z ich fot.); Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939–1945, W. 1987; Węgierski J., Komendy lwowskiego obszaru i okręgu Armii Krajowej 1941–1944, Kr. 1997 (fot. Jerzego); – „Gaz. Wyborcza” 1998 nr 302 dod. „Gaz. Stoł.”.
Stanisław Konarski