Ręczyński Jerzy (Renczynski George), pseud.: Ostatni Czwartak, Pan Jerzy z Ludwinowa, Mikołaj Mielewicz, Litwin (1805–1899), powstaniec, emigrant, pisarz, pedagog, konstruktor i popularyzator urządzeń technicznych. Ur. 23 IV w Ludwinowie (woj. augustowskie, wg Uruskiego, za księgą pułkową: Jan, ur. w r. 1805 we wsi Szukle w woj. augustowskim), w rodzinie szlacheckiej.
R. kształcił się w Lublinie i Warszawie. Pod koniec 1824 r. podjął pracę w Warszawie jako urzędnik w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, uzupełniając prywatnie wykształcenie w zakresie matematyki i miernictwa u pijara Dukicza. W maju 1825 wstąpił do wojska, przydzielony do 4 p. piechoty liniowej w stopniu kadeta, pełnił obowiązki podoficera. W l. 1827–30 był instruktorem w szkole wojskowej pływaków w Marymoncie; prowadził też instruktaż walki na bagnety i strzelania. Za pilność i postępy w służbie skierowano R-ego w r. 1830 do Szkoły Podchorążych Piechoty. Dn. 29 XI 1830 dowodził on wartą na rogatce koło pałacu Belwederskiego, nie zdjętą – wskutek ogólnego zamieszania i zmiany władz wojskowych – aż do 3 XII. Uczestniczył w pierwszych walkach pułku pod Zakrzewem (14 II) i Dobrem (17 II), gdzie został ranny w nogę. Walczył w obu bitwach pod Grochowem – 20 i 25 II; za Olszynkę Grochowską odznaczony został 10 III Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari. Dn. 26 III awansował na podporucznika. Ze swym pułkiem bił się 31 III pod Wawrem i Dembem Wielkim, 26 V pod Ostrołęką. W czasie stacjonowania pułku pod Modlinem (8–17 VII), przydzielony został 16 VII do sformowanego oddziału partyzanckiego dowództwa majora 4 p. piechoty liniowej Bonawentury Zandrowicza, obejmując w nim komendę nad kompanią piechoty. Zadaniem pułku były działania partyzanckie w woj. kaliskim i osłona przed nieprzyjacielem. Dn. 3 VIII R. z całym oddziałem Zandrowicza uczestniczył w walkach o Koło, zakończonych odbiciem miasta z rąk nieprzyjaciela. Oddział Zandrowicza wycofał się do Częstochowy, gdzie R. prawdopodobnie objął komendę po zmarłym na cholerę dowódcy. Na podstawie bliżej nieznanej nominacji miał awansować na kapitana i w tym stopniu zjawił się na emigracji.
We wspomnieniach z tego okresu nie wolnych od pomyłek, nieścisłości, nie potwierdzonych gdzie indziej informacji i samochwalczych upiększeń, R. twierdził, że jako ostatni przekroczył granicę 14 X 1831 pod Bobskiem, kierując się do Oświęcimia. Do Francji dostał się przez Morawy, Czechy, Bawarię, Szwajcarię. Przebywał od r. 1832 w Lunel, a następnie w Awinionie. Wiosną 1833 R. brał udział w wyprawie tzw. Hufca Świętego do Szwajcarii, na pomoc rewolucji frankfurckiej. Przebywał przez pewien czas w Szwajcarii. Aresztowany za udział w wyprawie sabaudzkiej w r. 1834, uwolniony w t. r. udał się do Londynu, dokąd przybył 11 V i zamieszkał na przedmieściu Lambeth. W kraju został przez władze Król. Pol. uznany za emigranta nie korzystającego z amnestii carskiej. Od 10 VI 1834 pobierał zasiłek od rządu brytyjskiego. Wszedł do Ogółu londyńskiego w r. 1834, a w r. 1838 do Zjednoczenia w Londynie. Dn. 31 V 1846 złożył akces do Tow. Demokratycznego Polskiego, był także m. in. członkiem Grona Historycznego Londyńskiego (1841) i Tow. Historyczno-Literackiego (1867). W r. 1854 podpisał deklarację potępiającą politykę Adama Czartoryskiego. Pozostał w Wielkiej Brytanii do końca życia.
Co najmniej od r. 1839 mieszkał w Stirling w Szkocji, gdzie udzielał prywatnych lekcji języków (francuskiego, niemieckiego), gry na gitarze, geometrii i rysunków; z czasem lekcje te przekształciły się w kursy wieczorowe dla młodzieży pracującej, obejmujące, poza wymienionymi przedmiotami, także rysunek techniczny i fortyfikację (dla młodych dam przewidziane były specjalne lekcje rysowania kwiatów). Ogłoszenia reklamujące tę działalność R-ego zamieszczało miejscowe czasopismo „Stirling Journal and Advertiser”. Natomiast w innym lokalnym organie, „The Stirling Observer”, znalazł się 28 X 1847 pochlebny, dość ogólnikowy opis skonstruowanego przez R-ego udoskonalonego przenośnego pulpitu dla artystów, mierniczych itp., jak się wydaje wyposażonego w ciemnię optyczną (camera obscura), ułatwiającą szkicowanie krajobrazu. Opis ten, podkreślający biegłość konstruktorską R-ego, jest jedynym pełniejszym świadectwem jego działalności technicznej, której się intensywnie w tym okresie oddawał. O tym, że nie należy bagatelizować osiągnięć R-ego na tym polu, zdaje się świadczyć fakt, że pięć jego eksponatów zakwalifikowano (tzn. przeszły przez sito dość rygorystycznej selekcji komitetów lokalnych) na wystawę powszechną w Londynie w r. 1851. Oznaczało to zarazem przyznanie wystawcy prowizorycznego patentu brytyjskiego na okres roczny. Z zachowanych odpowiednich dokumentów urzędowych, wydanych R-emu 8 V 1851, oraz z krótkich opisów zamieszczonych w katalogach wystawy, wiemy, że zaprezentował: w sekcji X przenośny statyw dla lunety (astronomicznej lub mierniczej), wyposażony w pulpit i rozmaite użyteczne dla astronomów, inżynierów i artystów urządzenia oraz w sekcji VII modele: «samopodtrzymującego się» mostu wiszącego nowego typu, nie podlegającego drganiom poprzecznym i odznaczającego się niewielkim ugięciem, nadającego się do wykonania z żelaza i z drewna, sześciokołowej lokomotywy parowej (mogącej mieć zastosowanie zarówno kolejowe jak i drogowe) z automatycznie napełniającym się kotłem, nie potrzebującej tendra, pojazdu o napędzie ręcznym ruchu kolejowego lub drogowego (zapewne rodzaju drezyny) oraz udoskonalony statyw mierniczy. Już sam fakt udziału w wystawie powszechnej można uznać za sukces, choć żaden z eksponatów R-ego nie został wyróżniony przez jurorów. Po latach R. twierdził, że jego model mostu ogromnie spodobał się ks. Albertowi, który «przychodził prawie co dzień», by go podziwiać, a 5 VII pokazywał go królowej Wiktorii jako jedyny interesujący eksponat z działu inżynierskiego (nie należy traktować tych przechwałek zbyt dosłownie). Pozostaje faktem, że był R. w tym czasie ogarnięty pasją konstruowania rzeczy użytecznych i że wykazywał w tym kierunku pewne uzdolnienia. Poświadcza to m. in. list od Ignacego Jackowskiego z Londynu (który sam próbował skonstruować żniwiarkę) z początku 1846 r., który perswaduje mu, by się zbytnio nie przejmował ewentualnymi niepowodzeniami w pracach wynalazczych.
W r. 1850 R. przeniósł się do Londonderry w Irlandii Płn., gdzie mieszkał do końca życia. Dn. 17 VIII 1869 otrzymał poddaństwo brytyjskie. Wykładał od ok. 1854 r. w Foyle College fortyfikację, inżynierię i języki nowoczesne oraz w Hagee Presbyterian College do ok. 1876 r. Na początku lat osiemdziesiątych XIX w. (być może po przejściu na emeryturę) prowadził prywatne kursy języków (francuskiego, niemieckiego, włoskiego, hiszpańskiego, łaciny), geometrii i rysunków (w tym technicznych). R. twierdził, że – poza wymienionymi – zna biegle także język litewski, serbski, grecki, hebrajski, oraz umie czytać hieroglify egipskie. Od r. 1868 z pasją zajmował się po amatorsku językoznawstwem, usiłując odczytać starożytne inskrypcje. Utrzymywał, że odcyfrował w r. 1880 pismo hetyckie z reprodukcji fragmentów ruin z okolic Karkemisz, zamieszczonych w brytyjskim czasopiśmie artystycznym „The Grafic” z t. r. Temu rzekomemu odkryciu poświęcił publikację: The Last of the Anakims in the Land of Moab, in authentic document found in 1868 at Dhiban (London–Paris 1880), wiele korespondował o tym, m. in. z Ludomirem Gadonem, Ignacym Rusteyką, Leonardem Niedźwieckim; ogłosił też Odpowiedź na list otwarty w sprawie językoznawstwa Pana Leonarda Niedźwieckiego (Londonderry 1887); pisał na ten temat także do Tow. Historyczno-Literackiego w Paryżu (1880) i do Ossolineum (1894). Epizod ten R. wyolbrzymiał i niewątpliwie w osiemdziesiątych latach w wypowiedziach R-ego występuje wyraźna tendencja do przesady w ocenie swych osiągnięć, pisał np. «stanąłem na najwyższym szczeblu sławy literackiej w Europie», czy «żaden z żyjących mędrców w Europie Staremu Czwartakowi nie zrównał, ani z piórem w ręku, ani z młotkiem przy warsztacie» – a także objawy manii prześladowczej. Utrzymywał np. R. w r. 1881, że jest wynalazcą oświetlenia elektrycznego (chodziło mu zapewne o lampę łukową) i pancernika, które to pomysły zostały mu skradzione, podając nieprzekonujące i bałamutne «dowody». Świadczy to o pogłębiającej się w późnym wieku niepoczytalności R-ego.
R. pozostawił wiele publikacji i rękopisów, po polsku i po angielsku, głównie o charakterze patriotycznym i popularnonaukowym, dość miernej wartości. Ogłosił wiersze: Rymotwór. Trzy ofiary w jednej (Londyn 1854), Poezje (Londyn 1857), Pożegnanie braci tułaczy udających się na Wschód (Londyn 1857), Rymotwór historyczny o wyjściu 4 pułku piechoty liniowej z Warszawy 11 XVII 1830… (Chicago 1885). Ponadto ogłosił: The Valley of Death or the famous Charge of the British Light Cavarly, October 25th 1854 at the Battle of Balaklava (Londonderry ok. 1857), The Moabite Stone (Londonderry 1875), The Rosetta Stone, an autentic Description of the universal Deluge by one who was in the Ark (London 1882), Chronology of dates on the two Amyclëan marble Slabs, which were dug one from the temple of Apollo of Delphi… (Londonderry 1884), Utwory ostatniego czwartaka (Chicago 1885). Pozostawił w rękopisie Dziennik od 22 X 1870 – 27 V 1871, obejmujący wydarzenia z czasów wojny francusko-pruskiej, znajdujący się w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Wspomnienia z powstania 1830 r. R-ego wydał z rękopisu Władysław Chodźkiewicz pt. Moja wojaczka 1825–1831 (Lw. 1908). W Ossolineum znajduje się t. XI rękopisów popularnonaukowych R-ego, pt. Rękopis o Vólkanach [sic] i o trzęsieniu ziemi… (napisany po r. 1887), bardzo słaby i bałamutny naukowo. R. zachęcał innych emigrantów do pisania i publikowania, uważał to za rodzaj obowiązku patriotycznego. Zmarł 24 II 1899 w Londonderry.
R. rodziny nie założył.
Estreicher w. XIX; Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Bar, Słown. pseudonimów, III; Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Bartkowski J., Spis Polaków zmarłych na emigracji od r. 1831, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII; Krawiec L., Lista członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z lat 1832–1851, tamże I (tu: Jan); Paszkiewicz M., Lista emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii otrzymujących zasiłki od rządu brytyjskiego w latach 1834–1899, tamże, II; Xięga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny… oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymż roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lw. 1881; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, I; Official Cataloque of the Great Exhibition of the Works of Industry of All Nations 1851, London 1851 s. 47 poz. 27, s. 73 poz. 601; Official Descriptive and Illustrated Cataloque of the Great Exhibition 1851, London 1851 I 466; – Zieliński S., Emigranci polscy jako wynalazcy w połowie XIX w., „Morze” 1932 nr 3 s. 27–8; – Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 roku i pierwszych lat emigracji, Kr. 1966; Dziennik Urzędowy Woj. Mazowieckiego 1835 nr 190 (dodatek 3–7); Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1961–75, Ks. 2, 6; Krosnowski, Almanach hist., I 323, III 360; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1974 I; Święcicki J., Pamiętnik ostatniego dowódcy 4 pułku piechoty liniowej, W. 1982; – Adolfa Reiffa Kalendarzyk Polski na rok 1897, Paryż 1897 s. 47; „Bulletin Polonais”, 1899 nr 129 s. 112; „Stirling Journal and Advertiser”, 1839 nr z 6 IX, 1848 nr z 18 VIII, 1850 nr z 9 VIII; „The Stirling Observer”, 1847 nr 583 s. 4; – B. Czart.: EW 1964 (fot.), 5681; B. Kórn.: rkp. 2435; B. Ossol.: rkp. 3620, 13293; B. Pol. w Paryżu: rkp. 387; – Kartoteka emigrantów 1831–1862 Roberta Bieleckiego z W.; Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.
Bolesław Orłowski