Pichelski Jerzy (1903–1963), aktor teatralny i filmowy Pochodził z warszawskiej rodziny robotniczej, był jednym z kilkorga dzieci Jana, cieśli, i Heleny. Ur. 27 XI w Saratowie, dokąd ojciec jego wyemigrował w poszukiwaniu pracy. Od ok. r. 1918 rodzina mieszkała z powrotem w Warszawie, w pobliżu portu czerniakowskiego, w którym pracował ojciec. P. ukończył w r. 1929 Oddział Dramatyczny przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie, gdzie uczył się pod kierunkiem Aleksandra Zelwerowicza. W l. 1929–31 grał w Teatrach Miejskich w Wilnie; wyróżnił się tu w głównej roli w sztuce W. Smólskiego „Błędny bokser”. W l. 1931–2 należał do zespołu Teatru Polskiego w Poznaniu i ponadto występował gościnnie (recytacje i piosenki) w poznańskim kabarecie Klubu Szyderców «Pod Kaktusem». W końcu 1932 r. osiadł w Warszawie i grał w l. 1933–4 w Teatrze Polskim, w l. 1934–9 na scenach Tow. Krzewienia Kultury Teatralnej – w Teatrze Polskim Małym, Nowym i Letnim. Obdarzony bardzo korzystnymi warunkami zewnętrznymi, wysportowany, często grywał role wojskowych. Uznanie przyniosły mu m. in. role: Müllera w „Fräulein Doktor” J. Tepy, Juhasa w „Gałązce rozmarynu” Z. Nowakowskiego, Eryka w „Subretce” J. Devala, Wincentego w „Koleżankach” S. Krzywoszewskiego. Popularność zyskał jednak przede wszystkim jako aktor filmowy; dzięki swojemu osobistemu urokowi zwany był «polskim Gary Cooperem». Przed kamerą debiutował rolą Piotra w „Szpiegu w masce” (1933, reż. M. Krawicz), wyróżnił się w filmie Józefa Lejtesa „Kościuszko pod Racławicami” (1937). Do jego ciekawszych ról filmowych należały ponadto: Aleksy w „Ludziach Wisły” (1937, reż. J. Zarzycki i A. Ford), Zenon w „Granicy” (1938, reż. J. Lejtes), Piotr-Latarnik w „Sygnałach” (1938, reż. J. Lejtes). W r. 1939 zagrał Janka Bohatyrowicza w filmie Wandy Jakubowskiej i Karola Szołowskiego „Nad Niemnem” (zniszczony we wrześniu 1939, film ten nie wszedł na ekrany kin). Po wybuchu wojny w r. 1939 brał P. udział w obronie Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej pracował przez pewien czas jako kelner w «Kawiarni Aktorów». Był uczestnikiem ruchu oporu, należał do Armii Krajowej w obwodzie Warszawa–Praga i brał udział w kilku akcjach. Prowadził działalność estradową w kabarecie aktorów filmowych «Na Antresoli», który stanowił zarazem jeden z konspiracyjnych punktów kontaktowych. Na zalecenie swego dowództwa występował ponadto w teatrach: w r. 1940 w Teatrze Miasta Warszawy (w jednej sztuce), «Złotym Ulu», «Nowości», w r. 1941 w «Komedii», w r. 1942 w «Bohemie» i w «Miniaturach» (w tym ostatnim w 6 sztukach, do lipca 1943). Od stycznia do lipca 1944 w teatrzyku Rozmaitości «Jar». W czerwcu 1944 wystąpił gościnnie w krakowskim Teatrze Powszechnym w sztuce J. N. Kamińskiego „Zabobon czyli Krakowiacy i Górale” granej pt. „Sen nocy lipcowej”. W chwili wybuchu powstania znajdował się na Pradze, skąd został we wrześniu 1944 wywieziony do obozu w Pruszkowie, gdzie, rozpoznany przez działaczy Czerwonego Krzyża, uzyskał możność pracy w sanitariacie obozowym.

Po wojnie, zweryfikowany przez Związek Aktorów Scen Polskich (ZASP), grał w Teatrze Miejskim w Lublinie (1945), w l. 1946–8 w teatrach «Syrena» i «Osa» w Łodzi, następnie wrócił do Warszawy. W l. 1948–50 był aktorem Teatru Polskiego, w l. 1950–7 – Teatru Domu Wojska Polskiego i Teatru Dramatycznego, a od r. 1957 – ponownie Teatru Polskiego. Wystąpił m. in. w rolach Walerego Łukasińskiego w „Nocy Listopadowej” i Upiora w „Weselu” S. Wyspiańskiego, Dolskiego w „Wielkim człowieku do małych interesów” A. Fredry, Inkwizytora w „Beatrix Cenci” J. Słowackiego, Księcia Kornwalii w „Królu Lirze” W. Szekspira. Kontynuował pracę w filmie. Zagrał m. in. Wojtana w „Ulicy granicznej” (1949, reż. A. Ford), Majora w „Zezowatym szczęściu” (1959, reż. A. Munk), Rotmistrza w „Lotnej” (1957, reż. A. Wajda), w filmie Bohdana Poręby „Daleka jest droga” (1963) i w filmie „Między brzegami” (reż. W. Lesiewicza, 1963). Zmarł nagle 5 IV 1963 w Warszawie, w trakcie próby nad sztuką „Gość” L. Askenazego w Teatrze Kameralnym. Był odznaczony Krzyżem Walecznych.

Pierwszą żoną P-ego (od ok. r. 1933) była aktorka Zofia Niwińska, z którą się rozwiódł; nie mieli potomstwa. Ze związku z aktorką Ireną Malkiewicz miał córkę Izabellę (inspicjentkę w Teatrze Polskim w Warszawie), a z małżeństwa z Krystyną Schildówną – syna Jerzego.

Słown. Teatru Pol., (bibliogr., ikonogr., mylna data śmierci); Historia filmu polskiego, W. 1974 III; Marczak-Oborski S., Życie teatralne w latach 1944–1964, W. 1968; „Pamiętnik Teatralny” R. 12: 1963 s. 108, 173, 179, 186, 191–3, 196–7, 199, 200, 205; Wilski J., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; – Ciecierski J., Mistrzowie i koledzy, W. 1978; Ludność cywilna w powstaniu warszawskim, W. 1974 I cz. 2; Wysocka T., Wspomnienia, W. 1962; – „Ekran” 1963 nr 4 (fot.), „Stolica” 1963 nr z 28 IV (fot.); „Życie Warszawy” 1963 nr 82 (fot.); – Informacje prof. Bohdana Korzeniowskiego, Izabelli Pichelskiej i Zofii Niwińskiej.

Barbara Berger