Ryx Jerzy (1866–1944), ziemianin, hodowca i pisarz rolniczy. Ur. 18 I w Paryżu, był synem Bronisława (zob.) i Izabelli z Kropiwnickich (zob.), bratem stryjecznym Mariana (zob.).
R. uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. W l. 1882–5 studiował rolnictwo w Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu i działał wtedy w ogólnoakademickim polskim zrzeszeniu «Ognisko» oraz w jego sekcji rolnej. Po praktyce rolnej w Dolnej Austrii i w Skrzeszowicach w pow. miechowskim osiadł w r. 1887 w Woli Prażmowskiej w pow. grójeckim, gdzie rozpoczął metodyczną hodowlę roślin rolniczych, także traw i koniczyn, oraz pomagał matce w prowadzeniu majątku Prażmów i organizowaniu wystaw zootechnicznych. W l. 1892–1905 związał się też jako hodowca roślin rolniczych z Domem Rolniczo-Handlowym Alfreda Grodzkiego w Warszawie i wydawał tam w l. 1898–1902 czasopismo „Okólnik Rolniczo-Handlowy”. W r. 1905 założył w Warszawie rolniczy dom handlowy «Jedność» oraz w r. 1906 własną hodowlę roślin w Ołtarzewie w pow. ożarowskim. Ten niewielki obiekt (16 ha), zaniedbany, uczynił R. szybko wzorowym gospodarstwem, w l. 1916–18 organizował tam kursy rolnicze dla zaawansowanych, gdzie obok niego wykładali profesorowie warszawskiej Wyższej Szkoły Rolniczej (późniejszej SGGW). Rozwój własnej firmy hodowlanej zmusił R-a do zorganizowania dodatkowych plantacji – szczególnie buraka cukrowego – dla produkcji elit i nasienia hodowlanego w większym gospodarstwie Strzykuły pod Warszawą (150 ha). Jeszcze przed pierwszą wojną światową nawiązał kontakt ze słynnymi europejskimi hodowlami roślin – szwedzką w Svalöf, francuską P. Vilmorina, niemieckimi C. Giesecke oraz O. Rabbethge, zaś po wojnie z austriackimi E. Tschermacka w Eisgrub, K. Fruhwirtha w Waldhof, hodowlami zbóż w Loosdorf i Melk. W r. 1927 przeniósł swą hodowlę z Ołtarzewa do większego, lepszego, odziedziczonego przez żonę majątku Sielec w pow. grójeckim (175 ha). Prowadził ją początkowo sam, w l. 1934–44 przy pomocy zięcia Wincentego Bereśniewicza.
R. wybił się zarówno jako hodowca roślin, jak i metodyk tej gałęzi rolnictwa. Hodowlę roślin rozpoczął najnowszą wtedy metodą rodowodową, selekcja miała na celu usuwanie mniej pożądanych linii aż do ustalenia genotypu. Pilnie poszukiwał spontanicznych mutantów jako wyjściowego materiału dla nowych linii i odmian. Przy zakładaniu doświadczeń z rodzinami i rodami roślin stosował często własne metody, wzorcowe dla jednorocznych lub dwuletnich doświadczeń porównawczych. Znalazły one uznanie i zastosowanie w działalności wybitnych hodowców roślin jak Stefan Lewicki, Lucjan Kaznowski, Zygmunt Pietruszczyński. Rozpoczął od uszlachetniania buraka cukrowego, ale już w Ołtarzewie przeszedł do hodowli zbóż, a wobec ustalenia typów homozygotycznych, do hodowli selekcyjno-genetycznej pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa. Stopniowo wyhodował wiele nowych, plennych i jakościowo cennych odmian pszenic jak: Ołtarzewska Genetyczna, Wysokolitewka Ołtarzewska, Biały Krzyż, Glutenowa, odpornego na śniegową pleśń żyta – Ołtarzewskiego, jęczmienia browarniczego – Hanna – Gambrinus Ryxa, owsa – Białego Sieleckiego oraz owsa bezłuskiego, grochu – Sieleckiego, ozimej wyki – Sieleckiej, jarego rzepaku – Sieleckiego, buraków cukrowych Ryxa, ziemniaków – Alma Sieleckich, rzodkwi oleistej. Odmiany te znalazły szerokie zastosowanie w polskim rolnictwie, okazały się lepsze od importowanych czy reprodukowanych w kraju niektórych obcych odmian. Natomiast przeprowadzane przez R-a w l. 1919–20 w Zakopanem, Kościelisku, Poroninie doświadczenia nad górskim żytem Jenerał Haller i górskimi owsami nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. W metodyce hodowli roślin sformułował R. zasadę, że kontrolne poletko leżące bliżej badanej rośliny ma większe znaczenie niż inne, wyprowadził wzór na optymalną zbitość kłosa, opracował własne metody na oznaczanie pełności i dorodności ziarna jęczmienia browarnianego, własne metody statystyczne (uwzględniając ich metodyczne ograniczenie). Dla uniknięcia subiektywnych ocen ziarna zbóż wprowadził do doświadczalnictwa wskaźnik wartości gospodarczej, szeregował badane osobniki wg numerów porównawczych. Odmiennie od wielu hodowców zbóż uznawał cechy morfologiczne za wtórne, odrzucał w pracy hodowlanej zbyt gęsty lub zbyt rzadki siew, przyszłość selekcji zbóż widział w roślinach wielokłosowych, przekazujących tę cechę dziedzicznie. Odznaczył się też jako zootechnik, od r. 1904 kontynuował w Ołtarzewie zarodową hodowlę drobiu i świń; uległa ona zniszczeniu w r. 1915 przez cofających się Rosjan.
Działalności badawczej i hodowlanej towarzyszyły u R-a niezwykle liczne publikacje, rozproszone w wielu fachowych czasopismach (ich bibliografii brak) jak: „Rolnik” (Lwów), „Gazeta Rolnicza”, „Rolnik i Hodowca”, „Doświadczalnictwo Rolnicze”, „Gazeta Cukrownicza”, „Gospodyni Wiejska”, „Łąki i Torfowiska”, „Ogrodnik”, „Okólnik Rolniczo-Handlowy”, „Potas”, „Przegląd Weterynarski”, „Rocznik Łąkowy i Torfowy”, „Rocznik Polskiego Przemysłu Cukrowniczego”, „Uprawa Roślin i Nawożenie”, „Wiadomości Nasienne”, „Życie Rolnicze”, „Deutsche Landwirtschaftliche Presse” (Berlin), „Zeitschrift für Pflanzenzüchtung” (Berlin). Artykuły te dotyczyły przede wszystkim różnych aspektów agrotechniki i hodowli roślin, ale m. in. też indywidualności zbóż, zbitości kłosów, sztywności słomy, mączności ziarna pszenic, rozkrzewiania zbóż, selekcji warzyw, rachunku najmniejszych kwadratów w hodowli buraka cukrowego, wyrównawczej metody wzorcowej w hodowli buraka cukrowego, uprawy lnu, chmielu, osiadania gleby. R. opublikował poza tym 35 większych prac, w tym z biochemii – Fermentacja, jej przyczyny i zjawiska z wyszczególnieniem fermentacji alkoholowej (Kr. 1887), z ekonomii rolnej – Rolnik – przedsiębiorca (W. 1890), z zootechniki – Poszukiwania na polu nauki o powierzchowności (extérieur) zwierząt domowych (Lw. 1893), z doświadczalnictwa m. in. Cyfrowe oznaczanie dorodności jęczmienia (W. 1918), Na Skalnym Podhalu. Badania zbóż w Karpatach (W. 1920), Wyrównanie wagi 1000 ziarn zbóż siewnych w doświadczalnictwie (W. 1930), Rolnik jako doświadczalnik (Lw. 1936, W. 1937), Wiara i wiedza (W. 1937), z uprawy roli – Gospodarka biologiczno-dynamiczna (W. 1935), z nauki o nawożeniu – Melioracja potasowa (W. 1925, 1934), Promieniotwórczość potasu (W. 1934), Swoiste działanie kainitu i soli potasowych (W. 1934), Z doświadczeń potasowych (W. 1934). Ustroju rolnego dotyczyły: W naszych sprawach, szkice w kwestiach ekonomiczno-społecznych (W. 1899–1900, I–II, praca zbiorowa, wraz z Bronisławem Bouffałem, Stanisławem Bukowieckim, Antonim Potockim), Najnowsze gospodarstwo zagrodowe (W. 1914), O przyszłość ustroju rolnego w Polsce (Kr. 1936), historii rolnictwa – Monografia dóbr prażmowskich 1805–1905 (W. 1906), Szkic historyczny rozwoju hodowli buraka cukrowego w Polsce („Roczn. Pol. Przemysłu Cukrowniczego” 1920), 25-lecie 1911–1935 z perspektywy pokolenia przedwojennego (w: Księga pamiątkowa na 75-lecie Gazety Rolniczej, W. 1938 I 45–104). R. zmarł 18 XII 1944 w Sielcu.
W małżeństwie z Ireną z Tąkielów (zm. 1930) miał R. syna Andrzeja, rolnika, poległego w r. 1918 w obronie Lwowa, i córki: Krystynę Olędzką oraz Izabellę Bereśniewiczową, inżyniera rolnika, której mąż Wincenty prowadził w l. 1944–50 firmę hodowlano-nasienną.
Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Uruski, XV 302; – Brzozowski S., Studia rolnicze, leśne i weterynaryjne Polaków w Wiedniu od XVIII do XX wieku, Wr. 1967; Hist. nauki pol., IV; Kuszel W., Zmiany w stosunkach drobnej własności ziemskiej w ostatnim 25-leciu. Księga jubileuszowa „Rolnika i Hodowcy”. XXV-lecie rolnictwa polskiego 1883–1907, W. 1908 s. 108 (fot.); Surzycki S., Rozwój wiedzy rolniczej w Polsce, Kr. 1928; Współtwórca urodzaju, „Gromada – Rolnik Pol.” 1974 nr 77; Z dziejów hodowli roślin i nasiennictwa w Polsce, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. B, W. 1969 z. 17 (fot., częściowa bibliogr.); – Arch. PAN w Kr.: sygn. K III 53 (częściowa bibliogr.).
Stanisław Marian Brzozowski