Sapieha Jerzy Stanisław h. Lis (1668–1732), wojewoda mścisławski. Ur. na krótko przed 12 XI (jego chrzciny planowano na 16 XII), był najstarszym synem Kazimierza Jana (zob.) i Krystyny z Hlebowiczów, bratem Michała Franciszka (zob.) i Aleksandra Pawła (zob.).
Początkowo S. uczył się w Wilnie, gdzie w lutym 1681 został na trzy miesiące jednym z konsultorów Sodalicji Mariańskiej, a następnie w l. 1683–4 w Brunsberdze (Braniewie). W r. 1684 został rotmistrzem chorągwi petyhorskiej w wojsku lit. i zapewne uczestniczył z nią w kampanii jesiennej t. r. na Podolu. On także chyba, jako star. borysowski, wybrany został w styczniu 1685 na posła na sejm z woj. smoleńskiego, ale z powodu choroby zrezygnował z funkcji. T. r. otrzymał z cesji ojca star. mereckie w zamian za borysowskie. Podobno z powodu młodego wieku nie chciał przyjąć oferowanego mu urzędu podstolego lit.; jako podstoli występował już jednak 10 V i jeszcze 21 XI 1686. Na przełomie listopada i grudnia t. r. objął stolnikostwo lit. W r. 1687 brał udział w walkach z Turkami pod Kamieńcem Podolskim. W r. 1688, po odprawieniu poselstwa na sejm grodzieński z sejmiku słonimskiego, powrócił na pole działań wojennych. Posłował od wojska na sejm 1690 r. i domagał się na nim wypłaty zaległego żołdu; z sejmu tego wyznaczono go na deputata do boku króla na najbliższą wyprawę wojenną.
S. posłował z woj. nowogródzkiego (pow. słonimskiego) na sejm grodzieński w r. 1693; wybrany także na sejm warszawski t. r. poselstwa chyba nie odprawił. Z tegoż województwa był posłem na sejm w r. 1695, w czasie którego 15 II wdał się w bójkę z posłami kor. Miał z tego powodu 23 III stanąć przed sądem marszałkowskim swego brata Aleksandra Pawła, lecz już wcześniej opuścił Warszawę. W sierpniu t. r. przybył na czele kilkunastu chorągwi do Nowogródka, aby ukarać przeciwników swej rodziny. Najpierw za posłowanie do Jana III ze skargami na Sapiehów usunął z urzędu pisarza grodzkiego Samuela Leopolda Kamińskiego i osadził na jego miejsce Stanisława Przeradowskiego. Następnie przez kilka dni oblegał chorążego nadwornego lit. Michała Frąckiewicza Radzimińskiego, jednego z przywódców ruchu antysapieżyńskiego w tym województwie. Zaraz po tym rodzina zleciła mu przeciwdziałanie coraz silniejszym wystąpieniom antysapieżyńskim na Żmudzi, kierowanym przez Kryszpinów-Kirszenszteinów i Ogińskich. Do najostrzejszego między nimi starcia doszło na sejmiku gromnicznym w r. 1696 w Rosieniach. Doszło tam do regularnej bitwy i ostatecznie sam S., wraz ze star. żmudzkim Piotrem Michałem Pacem, musiał chronić bpa żmudzkiego Jana Hieronima Kryszpina-Kirszenszteina przed gniewem swoich stronników. Mimo to biskup obłożył S-ę klątwą, co dało Janowi III pretekst do odrzucenia zabiegów S-y o urząd star. generalnego żmudzkiego, a po śmierci króla przyczyniało S-że trudności w pełnieniu funkcji dyrektora sądów kapturowych żmudzkich. Funkcję tę powierzono mu 27 VII 1696, obierając równocześnie posłem na konwokację. Po konwokacji z dużym powodzeniem tłumił S. organizowane przez Kryszpinów z inspiracji królowej Marii Kazimiery wystąpienia szlachty przeciw Sapiehom na Żmudzi. Ostatecznie, wraz ze stryjem Benedyktem (zob.), zmusił Kryszpinów w listopadzie t. r. do zawarcia ugody. Zebrawszy w Skirstymoniach powierzone sobie oddziały, skłonił zebraną tu prosapieżyńską szlachtę, by wybrała go na generalnego pułkownika Ks. Żmudzkiego. Następnie wraz z częścią wojska pomagał ojcu, oblegającemu w Brześciu Lit. Grzegorza Ogińskiego. W lutym 1697 Sapiehowie zwołali do Rosień sejmik elekcyjny pod laską Benedykta Sapiehy, aby obrać na nim S-ę starostą żmudzkim, lecz spotkali się z oporem podburzonej przez republikantów szlachty i doszło do starcia zbrojnego między stronami. Być może uczestniczył S. w sejmiku brzeskim lit. 12 III t. r., nie zapobiegło to jednak przeforsowaniu przez republikantów na oddzielnym sejmiku uchwały o pospolitym ruszeniu, której Sapiehowie chcieli zapobiec.
Po podwójnej elekcji ks. Franciszka Ludwika Contiego i Fryderyka Augusta II, elektora saskiego, podpisał S. 5 VII 1697 w Warszawie sporządzony przez kontystów akt «poparcia wolnej elekcji» i wyznaczony został na rezydenta przy boku prymasa. Jesienią t. r., w czasie zjazdu grodzieńskiego dla poparcia Contiego, opowiedział się jednak za przejściem rodziny na stronę Augusta II. Dowodząc częścią oddziałów armii lit. swojego ojca przybył 26 XI t. r. do Rosień, gdzie zebrała się na zjazd pospolitego ruszenia szlachta żmudzka. Z inicjatywy Kazimierza Zaranka i G. Ogińskiego szlachta zaatakowała wówczas (3 XII) chorągwie S-y, zmuszając go do ucieczki, a część chorągwi do kapitulacji. Dn. 12 I 1698 witał S. Augusta II jadącego z Wilanowa do Warszawy i jako poseł od wojska lit. zapewnił o wierności, prosząc zarazem o sąd nad G. Ogińskim. W końcu marca wysłany został przez ojca z Grodna pod Kowno, aby przeszkodzić marszowi republikantów G. Ogińskiego, którego pobił 29 III. Nie mogąc jednak przeprawić się przez Wilię z powodu roztopów, po kolejnych starciach wrócił pod Merecz. Był posłem ze Słonimia na sejm pacyfikacyjny. Po sejmie miał prowadzić działania przeciw republikantom na Żmudzi, doszło jednak tylko do kilku nieudanych starć z G. Ogińskim w woj. trockim. Dn. 22 VI przybył wraz z ojcem do Warszawy w celu podpisania ugody z republikantami. Porozumienie okazało się jednak nietrwałe i S. ponownie został wysłany na Żmudź; 22 VII rozbił G. Ogińskiego pod Jurborkiem. Nie zdołał mu jednak przeszkodzić we wjeździe na star. żmudzkie 12 VIII. Na mocy traktatu zawartego między Sapiehami a republikantami między Ławnem a Puzewiczami 21 XII 1698 oddziały S-y w armii lit., z wyjątkiem chorągwi dragońskiej, zostały zwinięte. Z sejmu 1699 r. wyznaczono S-ę do komisji mającej rozpatrzyć sprawę zajęcia Elbląga przez elektora brandenburskiego Fryderyka III. Na początku 1700 r. pomagał rodzinie w zorganizowaniu i opanowaniu Trybunału Skarbowego w Wilnie, na którym zamierzano wykazać ogromne nadużycia finansowe popełnione przez przywódców republikanckich. Z powodu choroby nie brał udziału w bitwie pod Olkienikami 18 XI t. r.
Dn. 5 I 1701 S. przybył do Warszawy, aby wspólnie z resztą rodziny domagać się uspokojenia szlachty lit. Był w Warszawie także w maju t. r., kiedy toczyły się pertraktacje dotyczące pogodzenia Sapiehów z G. Ogińskim. Na sejmie warszawskim 1701/2 r. podpisał 16 I 1702 traktat pacyfikacji W. Ks. Lit. Nie widząc jednak szans na restytucję dóbr i odzyskanie przez hetmana w. lit. kontroli nad wojskiem, Sapiehowie, a wśród nich S., podpisali 6 III t. r. w Warszawie manifest tłumaczący podjęte przez nich kroki, opuścili stolicę i spotkali się pod Jurborkiem z Karolem XII, przechodząc na stronę szwedzką. Wiosną t. r. prowadził S. w woj. brzeskim lit. werbunek do tworzonej przez Sapiehów armii. W czerwcu t. r. stacjonującego w Białej na Podlasiu S-ę zaatakował i wziął do niewoli Ludwik Pociej (istnieje też wersja, iż S. zdołał uciec do Trościenicy). W każdym razie S. bardzo szybko był już na wolności. W poł. stycznia 1703 wjechał do Warszawy z niewielkimi siłami kawalerii. Na mocy decyzji sejmu lubelskiego t. r. został S. pozbawiony urzędu stolnika lit. W grudniu, przebywając pod Sieradzem z dywizją wojska lit., pilnował, aby tamtejsza szlachta opowiedziała się na sejmiku za przystąpieniem do proszwedzkiej konfederacji wielkopolskiej. Z Wielkopolski ruszył na wezwanie Karola XII do Krakowa.
Wiosną 1704 dowodził dywizją stacjonującą w Prusach Królewskich. Na początku czerwca połączył się z armią gen. A. L. Löwenhaupta w Kurlandii. W zwycięskiej bitwie stoczonej 5 VIII pod Krzyżborkiem (Jakobstadt, Śledziowa Słobódka) dowodził strażą przednią przeciw lewemu skrzydłu wojska Michała Wiśniowieckiego występującego po stronie Augusta II i poniósł poważne straty; sam został ranny w nogę. W listopadzie, złączywszy się z niedobitkami korpusu Jana Kazimierza Sapiehy, idącymi ze Żmudzi do Warszawy, ścigał aż pod Pułtusk siły wierne Augustowi II i rozbił ich część 25 XI. Początek r. 1705 spędził w Gdańsku, a następnie w Królewcu. Uczestniczył w lutowej konferencji ze Stanisławem Leszczyńskim w Elblągu, w sierpniu był na walnej radzie konfederacji warszawskiej. Jako jeden z komisarzy konfederacji do rokowań o traktat przymierza ze Szwecją podpisał go 26 XI t. r. Dn. 12 II 1706 w zwycięskiej bitwie pod Olitą z dywizją miecznika lit. Kazimierza Sienickiego dowodził S. częścią sił składających się z wojsk szwedzkich, koronnych i litewskich. Później starał się przeciągnąć Sienickiego na stronę Stanisława Leszczyńskiego; liczył na jego pomoc w odzyskaniu i utrzymaniu Bychowa, którego Sienicki był komendantem. Proponował mu m. in. rękę swej córki.
Po wymarszu Karola XII do Saksonii S. pozostawał w Koronie przy armii gen. A. A. Mardefelda. Na odbytej 20 X 1706 radzie wojennej w Opatówku, już jako woj. trocki z nominacji Stanisława Leszczyńskiego, opowiedział się S. za wydaniem bitwy nadciągającej armii Augusta II. W stoczonej 29 X pod Kaliszem bitwie był jednym z dowódców lewego skrzydła. Po klęsce uciekł do Gdańska. Latem 1707 przebywał w Królewcu, a jesienią t. r. dowodził siłami sapieżyńskimi na Żmudzi (tytułowany był marszałkiem armii lit.), ale nie chcąc wspomagać M. Wiśniowieckiego, który przeszedł na stronę Leszczyńskiego, ograniczał się do działań raczej wywiadowczych. W nowym kompucie podporządkowanej Leszczyńskiemu armii lit., ustanowionym 20 III 1708 w Gieranonach, miał S. chorągiew pancerną. Dn. 7 IV t. r. przybył do przebywającego w Sołach Stanisława Leszczyńskiego i zażądał m. in. prawnego nadania sobie (miał «konfederacką pieczęcią […] zapieczętowany przywilej») dóbr dolatyckich. Następnego dnia złożył wreszcie przysięgę na woj. trockie. Uczestniczył w pertraktacjach dotyczących sprawy buławy i laski w. lit., których złożenia domagał się od Sapiehów Leszczyński. Ok. 20 IV ojciec powierzył S-że dowództwo nad częścią wojska lit. i zapewne on to mianował go regimentarzem generalnym. W czerwcu Leszczyński podpisał przywilej dla S-y na star. generalne żmudzkie. S. miał objąć ten urząd po elekcji przez szlachtę, jednak do tego nie doszło. W marcu 1709 uczestniczył w wielkim zjeździe rodziny w Kossowie. Przez kilka miesięcy urlopował się ze służby wojskowej, do której powrócił dopiero latem t. r.
W jesieni 1709, po powrocie Augusta II, musiał S. ustąpić z woj. trockiego i wrócił do stolnikostwa. Przed Walną Radą Warszawską 1710 r. rozesłał listy do szlachty z prośbą o pomoc w uzyskaniu przebaczenia królewskiego. Choć je ostatecznie dostał, jednak jeszcze jesienią 1711 przebywał w Prusach Książęcych, obawiając się powrotu do kraju. W nowym kompucie armii lit. w r. 1713 pozostała jego chorągiew pancerna. Dążąc usilnie do odzyskania dóbr neuburskich zawarł S. przymierze z Ludwikiem Pociejem, szukał też poparcia cara Piotra I (latem 1715 w Rewlu) oraz A. Mienszykowa. W zawiązanej 23 III 1716 w Wilnie konfederacji generalnej lit. reprezentował pow. słonimski, został wyznaczony na konsyliarza do boku marszałka konfederacji Krzysztofa Sulistrowskiego i do komisji skarbowej mającej działać od 9 IX t. r. w Grodnie (ostatecznie zebrała się w Brześciu Lit.). Był jednym z komisarzy lit. do rokowań z królem, zaczętych w Lublinie w połowie czerwca t. r.
W czerwcu 1717 wraz z bratem Aleksandrem Pawłem wystąpił w Trybunale Lit. z pretensjami do dóbr neuburskich. Ich uzyskanie oraz oswobodzenie innych majętności od kredytorów i zastawców stało się głównym celem jego działalności. Swą uwagę koncentrował więc bardziej na przebiegu sesji Trybunału niż na sejmikach przedsejmowych i sejmach. Na początku sierpnia 1719 złożył, znów wspólnie z bratem Aleksandrem Pawłem, protestację w Wilnie przeciwko Mienszykowowi, który nie wypełnił decyzji Trybunału i nie zwrócił im pieniędzy za Dąbrownę, a w końcu września dobra te zajechał. W dążeniu do ostatecznego przejęcia kontroli nad dobrami neuburskimi szukał S. wprawdzie pomocy u rodziny, lecz współdziałanie Sapiehów długo uniemożliwiały spory, toczące się między nimi, a zwłaszcza między S-ą i Aleksandrem Pawłem.
Latem 1725 bezskutecznie zabiegał S. o kasztelanię połocką, a latem 1728 o województwo witebskie. Oferowanej sobie wówczas kaszt. witebskiej, a 20 X 1730 – woj. połockiego (o które przedtem zabiegał) nie przyjął. Zaangażowany był w podjętą w r. 1731 przez część rodziny akcję zbrojnego przejęcia dóbr neuburskich, wczesną wiosną t. r. ponownie zajechał Dąbrownę. Dopiero 29 III 1732 w wyniku układów rodzinnych dostał urząd woj. mścisławskiego. Był na sejmie warszawskim t. r., lecz mocno schorowany nie uczestniczył prawie w obradach. S. był już od wielu lat faktycznie bojkotowany przez krewnych, oskarżany przez nich, a zwłaszcza przez ojca, o hulaszczy tryb życia, bezmyślność w postępowaniu, brak zdolności dyplomatycznych. Zastanawiano się nawet nad jego ubezwłasnowolnieniem, a choć do tego nie doszło, syn Antoni urzędowo zastrzegł się, że nie będzie spłacać jego długów.
Zaraz po swoim ślubie z córką Aleksandra Hilarego Połubińskiego (zob.), zawartym 22 IX 1685 w wyniku zabiegów ojca (zmusił on opiekunów Izabeli Heleny do zerwania jej zaręczyn z Leonem Ogińskim), otrzymał S. od niego dobra Stary Bychów i Tajmanów (Nowy Bychów) w woj. witebskim oraz leżące w tymże woj. Hory-Horki i Szyszów po Połubińskich. Ogromny majątek wniosła mu pierwsza żona Izabela Helena z Połubińskich; wg układu zawartego 22 IX 1685 ze szwagrem Dominikiem Mikołajem Radziwiłłem (zob.) miały to być: Dereczyn i Zelwa w woj. nowogródzkim, Borkołabowo, Doszkówka i Bujnicze w woj. witebskim, Łojów i Lubecz w woj. mińskim, pałac w Wilnie i dwór w Słonimiu. Ponadto obaj mieli po wykupieniu podzielić się Sidoryczami i Sołomereczem (woj. mińskie). Między szwagrami szybko jednak doszło do nieporozumień na tle majątkowym, które zakończył dopiero nowy układ zawarty w marcu 1690 w Warszawie. Po matce miał S. część dóbr zasławskich w woj. mińskim. Od r. 1695 powoli dobra te szły pod zastaw kredytorów, ponieważ S. potrzebował pieniędzy, m. in. na wykup majętności po Połubińskich i na utrzymanie swoich chorągwi. Po Olkienikach majątki S-y zostały zajechane przez przeciwników, całkowicie zniszczone i oddane wierzycielom. Próbując je ratować żona wystąpiła w r. 1701 przeciw S-że z protestacją (powołując się na wcześniejszą z r. 1694), zarzucając mu bezprawne dysponowanie jej majątkiem. Zaangażowanie w wojnie północnej powodowało, że S. potrzebował ciągle gotówki, którą zdobywał zastawiając kolejne dobra. Od Stanisława Leszczyńskiego otrzymał 18 V 1706 skonfiskowane Kazimierzowi Zarankowi Dolatycze, w r. 1707 nabył od K. Sienickiego prawo do Świętych Jezior (woj. trockie), w r. 1708 ojciec scedował mu star. jezierzyskie (15 VI) i oniksztyńskie (16 VI), S. natomiast odstąpił bratu stryjecznemu Janowi Kazimierzowi (zob.) star. zdzitowskie (21 XI). Dn. 25 I 1709 zawarł ugodę z bratem Aleksandrem Pawłem i przekazał mu prawo do Iwia (woj. wileńskie) w zamian za połowę Lubczy. W nowej sytuacji politycznej objął też prawną opiekę nad dobrami neuburskimi. Ok. r. 1715 założył S. miasto Janów w pobliżu Sokółki.
Rosnące długi zmusiły S-ę do rozpoczęcia sprzedawania dóbr. Gdy jednak i to nie pomogło, w r. 1717 wraz z żoną zrzekł się części (?) majątku na rzecz syna Antoniego Kazimierza. Po śmierci ojca w r. 1720 odziedziczył prawo do części majętności, lecz z powodu ciążących na nich długów zmuszony był je zastawiać lub sprzedawać (Hołowczyn i Dąbrowna w woj. witebskim, Polany w woj. wileńskim, Szkudy i Kretynga na Żmudzi). Dn. 4 I 1722 podzielił się z bratem Aleksandrem Pawłem dobrami spadkowymi: przypadły mu część Dąbrowny, niewielka część Zasławia, Lubcza, pałac w Grodnie i Różana (niektóre z nich były w zastawie). Nie zakończyło to jednak trwających jeszcze wiele lat sporów majątkowych w rodzinie. W r. 1729 w Grodnie zgodził się S. na spłacenie przez Sapiehów Augustowi II sumy 200 tys. talarów reńskich długu ks. neuburskiego Karola III Filipa; za tę sumę August II trzymał w zastawie dobra neuburskie. Ciągle walczący z długami, a przy tym rozrzutny i niegospodarny, był S. w gruncie rzeczy bankrutem. Jego długi szacowano na ponad 2 mln. złp. Druga żona – Teodora Sołtanówna – wniosła mu tylko Nowe Miasto na Żmudzi. Skłócony z synem resztę swej fortuny zapisał testamentem z 7 X 1732 córkom z drugiego małżeństwa, a dożywocie – żonie. Ostatnie lata życia spędził głównie w Dąbrownie lub w Bychowie. Chorował na suchoty i one to stały się przyczyną jego śmierci w Warszawie 12 X 1732. Pochowano go w Berezie w kościele Kartuzów 23 X t. r.
Z pierwszego małżeństwa z Izabelą Heleną Połubińską (zm. 13/14 III 1720), miał S. syna Antoniego Kazimierza (zob.), oraz pięć córek: Teresę Krystynę (1686?–1713), od r. 1712 żonę pisarza w. lit. Krzysztofa Paca (zob.), Benedyktę (zm. 1724/5), od r. 1716 zamężną za ciwunem wileńskim Jerzym Tyszkiewiczem, Salomeę Annę (zm. 22 XII 1754), od r. 1724 żonę podkanclerzyca lit. Jana Antoniego Szczuki, od r. 1726 star. luboszańskiego Leona Nowosielskiego (zm. 1741), a od r. 1742 – woj. nowogródzkiego Jerzego Radziwiłła (zob.), Aleksandrę (zm. po 1728), która wstąpiła do bernardynek w Słonimiu, i zmarłą młodo Annę. Z drugą żoną (od r. 1724) Teodorą Sołtanówną (zm. 1774), córką Samuela, chorążego inflanckiego, i Eleonory Hylzenówny, miał S. dwie córki: Krystynę Różę (zm. 1772), która w r. 1745 poślubiła podczaszego lit. Kazimierza Massalskiego, i Teresę, zmarłą w młodym wieku.
Estreicher; Dworzaczek; Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970; Sapiehowie; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Jarochowski K., Bitwa kaliska r. 1708, w: Z dziejów saskich, spraw wewnętrznych, polityki i wojny, P. 1886 s. 414, 433; tenże, Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską, P. 1856 s. 150; tenże, Dzieje panowania Augusta II od elekcji Stanisława Leszczyńskiego aż do bitwy połtawskiej (1704–1709), „Roczn. Tow. Przyj. Nauk Pozn.” T. 17: 1890 s. 148; Narbutt J., Dzieje wewnętrzne narodu litewskiego za Sobieskiego i Augusta II, Wil. 1852 I 85–8, 93, 97–8, 111, II 15–18, 34–7; Trzebiński W., Działalność urbanistyczna magnatów i szlachty w Polsce XVIII w., W. 1962; Wimmer J., Bitwa pod Kaliszem 29 października 1706 r., w: Osiemnaście wieków Kalisza i regionu kaliskiego, Kalisz 1952 III; – Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701–1702, Wyd. P. Smolarek, W. 1962; Diariusz Walnej Rady Warszawskiej r. 1710, Wyd. R. Mienicki, Wil. 1928; Jabłonowski J. S., Dziennik 1694–1695, Wyd. W. Chomętowski, W. 1865 s. 71, 80; Nordberg J. A., Histoire de Charles XII, La Haye 1742 II 125–7; Oleszewski J., Abrys domowej nieszczęśliwości, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1899 s. 31; Parthenay J. C., Dzieje panowania Fryderyka Augusta II, króla polskiego, w roku 1734 napisane, Przełożył T. H. [Herburt], W. 1854 s. 121; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958; Skorobohaty W. J., Festus […] Georgii Sapieha, Wil. 1686; Teka Podoskiego, VI 21; Vol. leg., V 773, VI 57; Załuski, Epistolae; Zawisza K., Pamiętniki wojewody mińskiego, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 19–20, 63, 100, 107, 123, 133–4, 142, 147, 165, 176–7, 178, 181–2, 185–6, 193, 194–6, 214, 239, 255, 312, 318; – AGAD: Dok. papierowe, nr 2610, Arch. Publ. Potockich rkp. 54 k. 429–430, rkp. 55 t. 2 k. 242–245, rkp. 133 k. 232–238, Arch. Radziwiłłów Dz. II nr 1733, 1880, 1951, Dz. V nr 1513 (list z 18 IX 1695), 5227 (list z 12 XI 1668), 6465 (listy z września 1707, kwietnia 1708 i lutego 1718), 13829, 13838, 13874 (listy z 5 V, 2 i 16 VI 1702), 14287 (list z 19 X 1685) ks. 69/16 k. 177–178, 180, Dz. VII pudło 9 nr 65, Dz. XI nr 196 k. 46–47, Arch. Roskie, Korespondencja p. II nr 36, p. LI nr 135, p. LII nr 4, p. LV nr 21, 22, 23 (list z 18 VIII 1725), p. LVI nr 3 (list z 21 IV 1708), p. LVII nr 78; B. Czart.: rkp. 194 nr 21, rkp. 197 nr 1, 117, 143, rkp. 198 nr 5, 60, 77, 90, rkp. 204 nr 46, rkp. 205 nr 24, 84, rkp. 529, 2896 nr 73; B. Jag.: rkp. 4557; B. Kórn.: rkp. 106, 400 k. 38–39; B. Narod.: rkp. 3097 k. 199, 280, 289, 511, BOZ rkp. 911 (pod datami: 22 IX 1685, 21 XI 1686, 6 XI 1689), 941, 2022 k. 103, 105; B. Ossol.: rkp. 233 k. 746–747, 933–934, 952–954, rkp. 260 k. 662–663; B. PAN w Kr.: rkp. 1081; B. Ukraińskiej Akad. Nauk we Lw.: F. Sapiehów Teka 44/I d, nr 3588; B. Uniw. Warsz.: rkp. 76 T. 1 k. 194, 210–213, T. 2 k. 620 n.; Lietuvos centrinis valstybinis istorijos archyvas w Wil.: F 716 Ab. 2, B. 2, T.81, F 1135 Ab. 2, B. 59, F 1292 Ab. 1, B. 21; Lietuvos Mokslu Akademijos Centrines bibliotekos rankraštynas w Wil.: F 17 nr 3, 19, 66 k. 5–6, 7–8v., 13–17v., nr 167 k. 33, nr 177 passim, F 139 nr 4000–4003, 4005, 4009, 4060; Vilniaus universiteto Mokslines bibliotekos rankraštynas w Wil.: F 4/A-1291 nr 39596, F 59 nr 66; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.
Andrzej Rachuba