Strojnowski Jerzy (1922–1999), psychiatra, filozof, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Ur. 14 V we Włodzimierzu Wołyńskim, był wnukiem Władysława Stroynowskiego (zob.), synem Antoniego, uczestnika wojny polsko-sowieckiej 1920 r., rządcy majątków ziemskich, oraz Heleny z Długoszów, tłumaczki języka niemieckiego w Inspektoracie Szkolnym we Włodzimierzu Wołyńskim.
S. uczęszczał do I Państw. Gimnazjum (następnie I Państw. Gimnazjum i Liceum) w Jarosławiu. W latach szkolnych należał do harcerstwa i Sodalicji Mariańskiej. Po wybuchu drugiej wojny światowej przyłączył się we wrześniu 1939 do oddziału WP wycofującego się na wschód, ale po 17 IX t.r. został rozbrojony przez żołnierzy sowieckich; następnie dostał się do niewoli niemieckiej. Gdy został zwolniony, zamieszkał w Pruchniku (pow. jarosławski), gdzie pracował w młynie i tartaku. W grudniu wstąpił w Pruchniku do oddziału ZWZ (od r. 1942 AK). Od września 1941 do czerwca 1943 uczył się w Oddz. Hutniczym Państw. Szkoły Technicznej Górniczo-Hutniczo-Mierniczej (Staatliche Fachschule für Berg- Hütten- und Vermessungswesen) w Krakowie. W lipcu 1944, w ramach akcji «Burza», brał udział w wyzwoleniu Pruchnika przez oddziały AK, a we wrześniu t.r. podjął nieudaną próbę przedostania się do walczącej Warszawy. Dn. 15 XII w Jarosławiu zdał eksternistycznie egzamin dojrzałości przed Państw. Komisją. W maju 1945 został przyjęty na Wydz. Lekarski UJ. Pracował w tym czasie jako stenograf posiedzeń Tow. Lekarskiego Krakowskiego. Dn. 22 II 1948 został wybrany na funkcję pierwszego wiceprezesa, miesiąc później sekretarza Zarządu Sodalicji Mariańskiej Akademików UJ. Dn. 9 XII t.r., podczas ogólnopolskiego zjazdu-rekolekcji prezesów Akademickich Sodalicji Mariańskich w Szklarskiej Porębie, został na krótko zatrzymany w areszcie Milicji Obywatelskiej w Jeleniej Górze. W r. 1949 pełnił funkcję prezesa Zarządu Sodalicji Mariańskiej Akademików UJ. Za swą działalność sodalicyjną został pod koniec kwietnia 1949 ponownie zatrzymany na dwa dni przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (UBP) w Krakowie. Po uzyskaniu t.r. absolutorium, studiował przez trzy semestry pedagogikę na Wydz. Humanistycznym UJ; uczestniczył w zajęciach prowadzonych przez Romana Ingardena. Dn. 3 II 1950 otrzymał dyplom lekarza i został zatrudniony w Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w Krakowie. Z pracy tej zrezygnował na początku r. 1951, następnie jako młodszy asystent prowadził dla studentów ćwiczenia z neurologii w Klinice Chorób Nerwowych (Neurologicznej) krakowskiej Akad. Med.
W wyniku szykan UBP jesienią 1951 opuścił S. Kraków i przeniósł się do Lublina, gdzie dzięki Stefanowi Swieżawskiemu kontynuował studia na Wydz. Filozofii Chrześcijańskiej KUL. Dn. 20 XII t.r. na Wydz. Lekarskim Akad. Med. w Krakowie uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Stosowanie metod statystycznych w pracy klinicznej. Został potem adiunktem w Katedrze Psychologii Eksperymentalnej KUL; prowadził zajęcia zlecone z anatomii i fizjologii człowieka na specjalizacji filozoficzno-psychologicznej. Równocześnie w l. 1952–8 był lekarzem i dyrektorem Wojewódzkiej Przychodni Zdrowia Psychicznego w Lublinie; w r. 1954 pracował również w Domu Pomocy Społecznej «Caritas» w Irenie koło Zaklikowa (pow. kraśnicki). W r. 1955 uzyskał pierwszy stopień specjalizacji z psychiatrii oraz magisterium z filozofii na podstawie napisanej pod kierunkiem Swieżawskiego pracy Z filozofii Hexaemerona św. Bazylego Wielkiego (L. 1956). Opublikował też w tym czasie rozprawę seminaryjną Dante a medycyna średniowieczna (L. 1956). W r. 1959 przebywał w RFN na kilkumiesięcznej praktyce specjalistycznej w Klinice Neurologiczno-Psychiatrycznej Albert-Ludwigs-Universität we Fryburgu Bryzgowijskim; przy tej okazji uczestniczył w XII Kongresie Stow. Niemieckich Lekarzy Katolickich w Fuldzie, z którego w „Znaku” (R. 12: 1960 nr 1) zamieścił sprawozdanie. Po uzyskaniu w r. 1960 drugiego stopnia specjalizacji z psychiatrii pracował przez rok jako lekarz i ordynator w Łysołajach (pow. lubelski) w Oddz. Państw. Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Abramowicach (obecnie dzielnica Lublina). Opublikował artykuły Karol Gustaw Jung (1875–1961) („Znak” R. 13: 1961 nr 11), Zasady psychoterapii w ujęciu K. G. Junga („Przegl. Lek.” 1962 nr 11), Psychologia religii K. G. Junga („Zesz. Nauk. KUL” R. 6: 1963 nr 1). Na XXVIII Zjeździe Naukowym Psychiatrów Polskich, 13–15 IX 1963 w Lublinie, wygłosił referat Polska psychiatria społeczna w ujęciu historycznym („Pamiętnik XXVIII Zjazdu Naukowego Psychiatrów Polskich w Lublinie”, L. 1965). W artykule Prasłowiańska „dola” jako elementarna wiedza o dziedziczności i konstytucji („Roczniki Filoz.” T. 12: 1964 z. 4) proponował rozwój tzw. psychologii historycznej, zajmującej się tym, jak różne przekonania na temat ludzkiego zachowania kształtowały w przeszłości indywidualne i społeczne postępowanie. W skrypcie „Zarys alkohologii” (Kr. 1965) zamieścił artykuły Przejawy – istota – przyczyny alkoholizmu oraz Alkoholizm a dziedziczność. Jako jeden z pierwszych propagował w Polsce myśl Teilharda de Chardin w artykułach: Geneza i rozwój psychizmu w ujęciu o. Teilharda de Chardin („Znak” R. 20: 1968 nr 3), Dialektyka osoby i społeczeństwa u Teilharda de Chardin i Ericha Fromma („Życie i Myśl” R. 21: 1971 nr 10). Publikował życiorysy polskich lekarzy, m.in. Jana Balińskiego („Arch. Hist. Med.” R. 28: 1965 nr 4) i Józefa Oettingera („Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 15: 1970 nr 1) oraz opracował dziesięć biogramów do PSB. Szczególnie interesował się badaniami Jędrzeja Śniadeckiego: Jędrzej Śniadecki o początkach medycyny („Arch. Hist. Med.” R. 28: 1965 nr 3), Teoria lokalizacji mózgowej Jędrzeja Śniadeckiego („Roczniki Filoz.” T. 13: 1965 z. 4), Jędrzej Śniadecki – pionier seksuologii naukowej w Polsce („Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 13: 1968 nr 4), Jędrzej Śniadecki – prekursorem nauki o psychopatii („Przegl. Lek.” R. 24: 1968 nr 14).
Dn. 23 V 1969 habilitował się S. na Wydz. Lekarskim Akad. Med. w Warszawie na podstawie dorobku naukowego oraz pracy Psychofizjologia Jędrzeja Śniadeckiego (Wr. 1968). W r. 1969 odbył kolejne staże zagraniczne w École Pratique des Hautes Études w Paryżu i Université Catholique w Leuven. W l. 1970–4 był lekarzem psychiatrą i psychoterapeutą na Oddziale Nerwic Szpitala w Łysołajach. Od l. siedemdziesiątych tematyka jego zajęć uniwersyteckich miała charakter biologiczno-społeczny – oprócz fizjologii człowieka, zajmował się psychopatologią, biologicznymi podstawami zachowania, poradnictwem psychologicznym, psychopatologią i psychoterapią, a na Wydz. Teologicznym wykładał medycynę pastoralną. Na łamach pism katolickich: „Znak”, „Tygodnik Powszechny” i „Więź” wypowiadał się w sprawach kościelnych, zwłaszcza odnowy posoborowej, oraz kwestiach rodziny, małżeństwa i seksuologii; z tego zakresu przygotował też hasła do „Encyklopedii Katolickiej”. Na konferencji poświęconej współczesnym problemom polityki ludnościowej, 15–18 III 1972 w Jadwisinie koło Warszawy, wygłosił referat Problemy regulacji urodzeń z punktu widzenia moralności laickiej i chrześcijańskiej („Polityka ludnościowa. Współczesne problemy”, W. 1973). Uczestniczył w I Kongresie Moralistów Europejskich, 25–28 IX 1973 w Strasburgu, z którego sprawozdanie opublikował w „Zeszytach Naukowych KUL” (R. 17: 1974 nr 4).
W r. akad. 1973/4 objął S. kierownictwo Katedry Psychopatologii KUL (w r. 1979 przekształcił ją w Katedrę Dynamiki Grupowej i Psychoterapii). Jednocześnie od r. 1974 pracował jako lekarz psychiatra i psychoterapeuta w Zespole Opieki Zdrowotnej dla Szkół Wyższych w Lublinie. Płciowości człowieka poświęcił pracę Eros i człowiek (Kr. 1976), a psychoterapii artykuły Trening autogenny według J. H. Schulza („Roczniki Filoz.” T. 24: 1976 z. 4), Dynamika grupowa jako krytyka cywilizacji przemysłowo-miejskiej („Summarium” R. 7: 1978) oraz Psychoterapia humanistyczna („Zesz. Nauk. KUL” R. 24: 1981 nr 1). W r. 1977 odbył cykl szkoleń i kursów psychoterapeutycznych w niemieckich klinikach psychiatrycznych w Essen, Moguncji, Fryburgu Bryzgowijskim, Hanowerze i Lubece. Uczestniczył w pierwszym Światowym Kongresie Duszpasterstwa i Poradnictwa, 8–15 VIII 1979 w Edynburgu, którego tematem było „Ryzyko wolności”; swoje spostrzeżenia przedstawił w artykule Kongres w Edynburgu a problemy formacji duszpasterstwa („Summarium” R. 8: 1979). Działał w senackich komisjach KUL: lokalowej, ds. młodzieży oraz bibliotecznej. W r. 1980 wstąpił do uczelnianego NSZZ „Solidarność”. W l. 1981–3 pełnił funkcję prodziekana Wydz. Nauk Społecznych KUL. Opublikował książkę Psychologia fizjologiczna (L. 1981, wyd. 2, L. 1989), a w wielokrotnie wznawianym leksykonie „Katolicyzm A–Z” (P. 1982) ogłosił hasło poświęcone zdrowiu. W r. 1982 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Opracował część dotyczącą XIX w. w „Wyborze tekstów źródłowych do dziejów medycyny polskiej” (W. 1983). Podczas kolokwium zorganizowanego przez Lubelskie Tow. Naukowe, 12–14 VI 1984, wygłosił referat Stan zdrowotny i lecznictwo Lubelszczyzny do czasów rozbiorów („Między Wschodem a Zachodem”, W. 1989 I). W l. 1984–5 odbył podróż naukową do USA i Kanady, gdzie prowadził badania i trening w zakresie terapii rodzin. W książce Psychoterapia (W. 1985, wyd. 2, Wr. 1998) omówił problemy ujawniania i przepracowania emocji poprzez ich werbalizację. W l. 1985–6 prowadził na KUL projekt badawczy nad rodzinną terapią systemową, opracowaną przez Danutę Mostwin, a w l. 1986–90 kierował Centralnym Programem Badawczym „Relacje międzyosobowe w rodzinach z potomstwem chorym i wykolejonym. Opis i próby wpływania”. Podczas Międzynarodowego Kongresu Terapii Rodzin, 11–15 V 1987 w Pradze, wygłosił referat The Short Term Multidimensional Family Intervention (STMFI) of Danuta Mostwin in our Experience. W r. 1987 otrzymał tytuł profesora zwycz. W artykule Psychoterapia wobec groźby zagłady („Przegl. Psychologiczny” R. 31: 1988 nr 4) sformułował idee budowania wolnej i demokratycznej Polski na podstawie wartości wyższych, z zachowaniem rozsądnego umiaru w wytwarzaniu i korzystaniu z dóbr materialnych.
Po czerwcowych wyborach 1989 r. uczestniczył S. w pracach Zespołu Doradców ds. Psychologii Społecznej Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego «Solidarność». W r. 1990 był współzałożycielem Ruchu Obywatelskiego Akcji Demokratycznej (ROAD). W grudniu t.r. wybrano go przewodniczącym Unii Demokratycznej (UD) w Lublinie, a w maju 1991 został członkiem Rady Krajowej tej partii. W październikowych wyborach t.r. z ramienia UD kandydował bezskutecznie na senatora z woj. chełmskiego; opublikował na ten temat artykuł Refleksje niedoszłego senatora („Tyg. Powsz.” R. 45: 1991 nr 46). T.r. otrzymał certyfikat psychoterapeuty Zarządu Głównego Polskiego Tow. Psychiatrycznego. Ostatnią jego monografią była praca Biologiczne mechanizmy zachowania (L. 1992). W r. 1992 przeszedł na emeryturę. W kolejnych latach należał do Społecznej Rady Programowej przy MON, a w czasopiśmie „Wojsko i Wychowanie” (1992 nr 9, 1993 nr 5) opublikował cykl artykułów Metody relaksacji i ich zastosowanie w wojsku. W l. 1993–5 był członkiem Rady Naukowej Inst. Historii Nauki, Oświaty i Techniki (od r. 1994 Inst. Historii Nauki) PAN. Na Zjeździe Absolwentów Wydz. Lekarskiego UJ, 21–23 X 1994, wygłosił referat Medycyna – filozofia – praktyka. Wielokrotnie wypowiadał się w sprawach psychiatrii i wychowania seksualnego na łamach „Gazety Wyborczej” i magazynu psychologicznego „Charaktery”. Opublikował artykuł Moje spotkania ze Stefanem Swieżawskim („Kwart. Filoz.” T. 25: 1997 z. 1). Zasiadał w Komitecie Redakcyjnym „Roczników Filozoficznych” i Radzie Redakcyjnej „Archiwum Historii Medycyny” (od r. 1985 „Arch. Hist. i Filoz. Med.”). Był członkiem Komisji Psychologicznej Tow. Naukowego KUL (od r. 1970 przewodniczącym), Lubelskiego Tow. Naukowego, lubelskiej Sekcji Psychoterapii (przewodniczącym w l. 1978–84) i Zarządu Głównego Polskiego Tow. Psychiatrycznego, Polskiego Tow. Psychologicznego, Sekcji Historii Psychiatrii i Neurologii Międzynarodowego Tow. Historii Medycyny, Komisji Historii i Filozofii Medycyny Oddz. PAN w Krakowie, Polskiego Tow. Historii Medycyny i Farmacji (od r. 1982 Polskie Tow. Historii Medycyny, od t.r. przewodniczył Komisji Rewizyjnej jego Zarządu Głównego), Polskiej Akad. Medycyny oraz Inst. Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie. Zmarł 3 IV 1999 w Lublinie, został pochowany 9 IV na cmentarzu przy ul. Lipowej. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1978), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1993) i Srebrnym Medalem «Za zasługi dla obronności kraju» (1997).
W małżeństwie zawartym 1 VI 1952 z Bronisławą z Kamińskich, socjologiem, współautorką niektórych publikacji S-ego, zwłaszcza z zakresu problematyki rodzinnej, miał dziewięcioro dzieci: Katarzynę, Marię, Andrzeja, Stanisława, Jana, Kamilę, Zofię, Antoninę i Krzysztofa.
Bibliografia historii Kościoła w Polsce za lata 1980–1981, W. 1989; Bibliografia katechetyczna 1945–1995, W. 1999; Bibliografia Lubelszczyzny 1965–1970, L. 1982; toż za l. 1976–80, L. 2004; toż za l. 1998–9, L. 2002; Bibliografia miesięcznika „Znak” 1946–1996, Kr. 1997; Informator KUL na r. akad. 1978/9, L. 1979; toż na r. akad. 1982/3, L. 1983; toż na r. akad. 1985/6, L. 1986; toż na r. akad. 1988/9, L. 1989; toż na r. akad. 1990/1, L. 1992; toż na r. akad. 1998/9, L. 1998; Informator o członkach Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, W. 1975; Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych 1970, W.–P. 1971; Kim kto jest w Lublinie?, L. 1997; Kto jest kim w polskiej medycynie, W. 1987; Myszor J., Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, W. 2002–6 I–III; Polska bibliografia nauk kościelnych za r. 1971, W. 1973; toż za l. 1972–3, W. 1979; toż za l. 1974–6, W. 1983; toż za l. 1977–9, W. 1986; Polska bibliografia teologii i prawa kanonicznego za lata 1949–1968, W. 1972; Polski almanach medyczny na rok 1956, W. 1957; Skład osobowy oraz spis wykładów i instytucji [KUL] w r. akad. 1958/9, L. 1958; toż w r. akad. 1959/60, L. 1959; toż z l. akad. 1970/1–1974/5, L. 1971–6; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964; Streszczenia rozpraw doktorskich, magisterskich i seminaryjnych pisanych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim pod kierunkiem prof. dra Stefana Swieżawskiego (historia filozofii) i prof. dra Alberta Krąpca OP (metafizyka), P. 1956; Swienko H., Filozofia o religii i filozofia religijna. Bibliografia przedmiotowa publikacji polskich wydanych w latach 1945–1985, W. 1986; Współcześni uczeni polscy, W. 2002 IV (fot.); Złota księga nauki polskiej, Gliwice 1999; Żmuda R., Bibliografia historii Kościoła w Polsce, W. 1997; – Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, L. 1969; Księga pamiątkowa jubileuszu 100-lecia I Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Jarosławiu 1884–1984, Jarosław 1987 (fot.); Obecność. Karol Wojtyła w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, L. 1989; Rozprawy na stopień doktora medycyny, stomatologii i farmacji w latach 1945–1952, Oprac. Z. Woźniewski, W. 1963; – Sprawozdania Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1970, L. 1973; Sprawozdania z czynności wydawniczej i posiedzeń naukowych oraz Kronika Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego za okres od 1 stycznia 1965 do 31 grudnia 1965 r., L. 1967 s. 135–6; Swieżawski S., W nowej rzeczywistości 1945–1965, L. 1991; – „Roczniki Filoz.” R. 37/38: 1989/90 z. 4 s. 5–28 (P. Oleś, bibliogr., fot.); „Szkoła Specjalna” T. 48: 1987 nr 6 s. 471–3; „W drodze” 1976 nr 12 s. 101–5; „Życie i Myśl” 1976 nr 9 s. 126–8; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1999: „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 62 z. 6 (bibliogr., fot.), „Charaktery” nr 5 (Z. Chlewiński, fot.), nr 6/7, „Dzien. Wschodni” nr 81, „Gaz. Wyborcza” nr 80 (J. Turnau, fot.), nr 81 wyd. lub. (J. Gałkowski), wyd. stoł., nr 255 (fot.), „Kur. Lub.” nr 80–82, „Rzeczpospolita” nr 89 (A. Kaczyński), „Tyg. Powsz.” nr 16 (P. Gutowski), „Więź” R. 42 nr 5; – Arch. Prow. Polski Południowej Tow. Jezusowego w Kr.: sygn. 2431 k. 185–9 (walne zebrania Sodalicji Mariańskiej Akademików UJ), sygn. 2432 (protokoły z zebrań Zarządu Sodalicji Mariańskiej Akademików UJ); Arch. UJ: sygn. S III 524, WL AM (teczka akt studenckich), sygn. WHm 155, 160; B. Jag.: rkp. Przyb. 270/93 (papiery Stefana Swieżawskiego); B. Ossol.: rkp. 18248/II s. 25–34 (koresp. Stanisława Trębaczkiewicza) – Informacje i mater. żony, Bronisławy Strojnowskiej z L.
Zdzisław Chlewiński