Strumiłło (Strumiło) Jerzy z Dmoszyna, Brańska, Podbereziec, Winnik, h. Dąbrowa (zm. 1485), chorąży, podkomorzy i kasztelan lwowski.
Był synem Pawła (zm. 1436), który w r. 1421 przejął część wsi Dmoszyn w ziemi wyszogrodzkiej na podstawie prawa bliższości, przed r. 1429 został właścicielem m. Ciechanowiec na Podlasiu, które najpewniej otrzymał od ks. mazowieckiego Janusza I, a przed r. 1436 wszedł w posiadanie Miednika na Podlasiu. Matką S-y była Maria pochodząca najpewniej z rodziny h. Rogala. Miał braci: Aleksandra zwanego Wieprzkiem z Dmoszyna i Łanięt, dworzanina ks. rawskiego Siemowita V, Klemensa Stromiłę z Petrykoz, Lipia i Gaju, Macieja z Dmoszyna, Piotra zwanego Kiszką, w r. 1477 kuchmistrza królowej Elżbiety (protoplastę rodzin litewskich Kiszków i Ciechanowieckich), i Stanisława, oraz dwie siostry: Annę i Małgorzatę-Boguszkę.
Karierę rozpoczął S. na dworze w. ks. lit. Witolda, dokąd przybył w młodym wieku, najpewniej wraz z ks. mazowieckim Kazimierzem II, synem Siemowita IV, oraz innymi polskimi szlachcicami, w poszukiwaniu przygód, sławy i majątku, prawdopodobnie wiosną 1428 w związku z przygotowywaną wyprawą na Nowogród Wielki. Latem t.r. wziął S. udział we wspomnianej wyprawie wraz z Janem ze Szczekocin, Jakubem Kobylańskim, Janem z Czyżowa i Mściwojem ze Skrzyńska. Krótka kampania wojenna zakończyła się pokojem z Nowogrodem; w. ks. Witold nagrodził Polaków uczestniczących w wyprawie hojnymi darami. S. uzyskał pas rycerski i pozostał na dworze litewskim, jako dworzanin książęcy. Po raz pierwszy w otoczeniu Witolda pojawił się 1 IV 1429 w Grodnie, występując jako świadek dwóch dokumentów wielkoksiążęcych, dotyczących zapisu wiana żonie Witolda księżnej Juliannie i uposażenia biskupstwa łuckiego. Sprawował wówczas urząd najwyższego łożnego (supremus cubicularius) dworu wielkiego księcia, co raczej można łączyć z funkcją najwyższego komornika (podkomorzego), po czym objął stanowisko podskarbiego książęcego. Z tytułem skarbnika-podskarbiego wystąpił tylko na jednym dokumencie wielkiego księcia, wystawionym w Grodnie 29 XII 1429; w 1. poł. XV w. urząd podskarbiego pojawiał się na dworze litewskim sporadycznie. S. wspomniane funkcje pełnił dowodnie w l. 1428–30; w źródłach litewskich zapisywany był jako Juszko Strumiło (Juschko, Jusko alias Strumilo). Obecność S-y u boku Witolda potwierdzają dokumenty z: 29 VIII 1429 (Wilno), 28 na 29 XII t.r. (Grodno) oraz 2 I 1430 (Grodno) i 19 IV t.r. (Przełom). S. uczestniczył w wydarzeniach związanych ze zjazdem monarchów w Łucku w styczniu 1429 i z niedoszłą koronacją Witolda na króla Litwy. Zasługom na dworze litewskim zawdzięczał uzyskanie Ciechanowca dla ojca, a dla siebie Brańska na Podlasiu. Wysoka pozycja S-y w otoczeniu Witolda spowodowała, że Adam Boniecki przyjął błędnie (ze względów chronologicznych) istnienie dwóch Jerzych Strumiłłów – ojca i syna. Na dworze litewskim S. przebywał do śmierci Witolda (7 X 1430), a następnie wrócił na Mazowsze wschodnie, gdzie pozostawał do września 1437. Najpewniej przed r. 1430 na dworze litewskim poznał wpływowego marszałka ks. mazowieckiego Janusza I, Ścibora z Sąchocina h. Rogala, i poślubił jedną z jego córek, Helenę. Dzięki małżeństwu oraz przez wykup uprawnień od krewnych żony stał się w krótkim czasie jednym z posiadaczy m. Zgierz (obecnie Zegrze) z przyległościami, położonymi w ziemi zakroczymskiej na prawym brzegu Narwi. Przez kilka lat toczył spory majątkowe z braćmi żony i jej stryjem, stolnikiem wyszogrodzkim Wiernikiem z Pilichowic h. Rogala, opiekunem młodszych dzieci Ścibora z Sąchocina. W r. 1434 kupił za 8 tys. grzywien od córek Turpina z Bolkowa i Zgierza: Małgorzaty, żony chorążego wyszogrodzkiego Jana Rogali z Węgrzynowa, i od Elżbiety, żony Rogali z Węgrzynowa, połowę ich dóbr zegrzyńskich. W ten sposób wszedł w posiadanie jednego z większych kluczy majątkowych na Mazowszu wschodnim, składającego się z zamku i m. Zgierz oraz wsi: Izbica, Niechranka, Skubianka i Wyki (tzw. dobra zegrzyńskie). W źródłach mazowieckich występował z określeniem strenuus.
W lutym 1438 pojawił się S. na Rusi w ziemi przemyskiej w otoczeniu króla Władysława III. Już wówczas rozpoczął służbę na dworze królewskim, gdzie zapewne znalazł wpływowego protektora w osobie kaszt. krakowskiego i namiestnika Królestwa, Jana z Czyżowa h. Półkozic, którego poznał na Litwie i z którym łączyły go bliskie związki. Źródła potwierdzają obecność S-y w otoczeniu Władysława III (29 V 1441), kiedy król zapisał star. trembowelskiemu Janowi Buczackiemu 100 grzywien za aksamitny płaszcz, podarowany S-lle. Możliwe, że już wówczas był S. właścicielem m. Kamionka (obecnie Kamionka Buska) w ziemi lwowskiej, a jako tenutariusz dóbr Kamionka i Batiatycze występował w poł. sierpnia t.r. Od króla Władysława III otrzymał także wójtostwo w Kamionce, trzy zapisy na tym mieście oraz dwie wsie łącznej wartości 1 600 grzywien; nadanie to okazał w r. 1469 w czasie rewizji przywilejów w woj. ruskim. Kamionka, lokowana przed r. 1428 przez kaszt. wiślickiego Floriana z Korytnicy h. Jelita, była główną siedzibą S-y, który sprowadzając licznych osadników przywrócił jej miejski charakter (stąd Kamionka Strumiłłowa – nazwa obowiązująca do r. 1944). S. zbudował tam murowany dwór (fortalicium). Dn. 26 IX 1471 ufundował kaplicę na zamku, którą odpowiednio uposażył, a przed r. 1475 erygował kościół paraf. p. wezw. Świętego Ducha. Pierwszym kapelanem kaplicy był bliżej nieznany ks. Grzegorz, który kilkakrotnie stawał w sądach w imieniu swego dobrodzieja. Wokół miasta skupił S. duży klucz wsi.
Wiosną 1442 przebywał S. z królem na Węgrzech. Dn. 31 VII t.r. król spłacił 150 grzywien jego długu u Mikołaja Podolca z Grodkowa, a 14 i 23 VIII zapisał mu 200 grzywien na wsi Złoczów położonej w ziemi lwowskiej. Już we wrześniu i listopadzie próbował S. uregulować sprawy związane ze wspomnianą wsią, do której pretensje zgłaszał pełnomocnik Jana Rzeszowskiego. Za zasługi okazane na wyprawie węgierskiej otrzymał S. na Węgrzech przed 9 X 1443 awans na chorążostwo lwowskie; godność tę piastował do 20 II 1461. Nie uczestniczył w działaniach wojennych i kampanii warneńskiej, spędzając r. 1444 na Rusi i Mazowszu. Próbował wówczas przejąć wieś Gaj (ziemia lwowska), na której zapisy miał Mikołaj z Biedrzykowic. W posiadanie Gaju wszedł przed listopadem t.r.; sprawy związane z tą królewszczyzną uregulował ostatecznie w grudniu 1445 kaszt. krakowski Jan z Czyżowa, który potwierdził zrzeczenie się przez Mikołaja Pikarana zapisu 100 grzywien na rzecz S-y. Gaj był w posiadaniu S-y do r. 1451, po czym wieś tę odstąpił swemu bratu Klemensowi Stromile, który dzierżył ją co najmniej do r. 1477. W listopadzie 1444 sprzedał S. Petrykozy, Lipie i Załęże, leżące w ziemi warszawskiej, Szymonowi Gostyńskiemu z Ciechomic h. Wężyk za 800 kop gr, w tym 200 kop w groszach szerokich. Dn. 1 IV 1445 pojawił się w otoczeniu ks. płockiego Władysława I, co prawdopodobnie wiązało się z uregulowaniem spraw majątkowych. W r. 1446 uzyskał od ks. warszawskiego Bolesława IV prawo przewozu przez Narew w Zgierzu. W r. 1449 w drodze wymiany dóbr z Janem Dymitrowskim nabył wieś Czeszki (koło Lwowa) zamieszkałą przez polskich kolonistów. Dn. 12 III 1450 w Serocku sprzedał ojcowiznę w Dmoszynie szlachetnemu Marcinowi i jego synom za 100 kop gr w półgroszkach oraz kupił część Golędzinowa koło Warszawy. W r. 1453 otrzymał kolejny zapis 300 grzywien na Kamionce. S. był człowiekiem zamożnym. Podstawą jego majątku była dzierżawa królewszczyzn, dodatkowo jeszcze Wyżnian, Kłodna i Dobrotwór (w ziemi lwowskiej), oraz własność dziedziczna, dobra: Czestynie i Nahorce (kupione w r. 1455), Dernów (Darnów), Łany, Żeldce (kupione przed r. 1455), Winniki, Podbereziec i Kozłów. Był tenutariuszem następujących królewszczyzn: Batiatycze, Gaje, Kamionka, Wyżniany, Kłodno i Dobrotwór (w ziemi lwowskiej). W swoich dobrach zwiększał obszar pól uprawnych, osadzał zbiegłych chłopów, zakładał stawy rybne i młyny wodne, prowadził planową akcję kolonizacyjną.
W l. 1454–66 uczestniczył S. w wojnie trzynastoletniej. W r. 1456 uzyskał od króla Kazimierza Jagiellończyka przywilej, zezwalający na donacje 1/3 dóbr ziemskich na rzecz Kościoła. Dn. 15 V t.r. ofiarował franciszkanom lwowskim wieś Czeszki z sołectwem, osiedlem Monasterz wraz z własnym domem i ogrodem na Przedmieściu Krakowskim we Lwowie z przeznaczeniem dla kaplicy NMP. W r. 1458 przekazał zakonnikom posesję podmiejską, położoną za kościołem Matki Boskiej Śnieżnej, u podnóża Wysokiego Zamku. Uposażył kaplicę NMP, wzniesioną między kościołem a krużgankami klasztoru Franciszkanów. Otrzymał prawo dziedzicznego patronatu nad tym oratorium, przeznaczonym na mauzoleum rodzinne, gdzie jednocześnie polecił odprawiać codzienną wotywną mszę do NMP oraz recytować godzinki maryjne. Przed 17 VIII 1461 uzyskał awans na podkomorstwo lwowskie; sprawował ten urząd do 3 II 1476. W aktach sądowych lwowskich znajdują się liczne wzmianki o procesach, prowadzonych przez niego jako podkomorzego w sprawach dotyczących zbiegłych chłopów, najazdów na dobra i wyrządzenie szkód. Funkcja ta wymagała od S-y umiejętności pisania, ale wydaje się, że jej nie posiadał, ponieważ posługiwał się własnym pisarzem Piotrem, poświadczonym w źródłach w l. 1457 i 1462. S. wyrósł w tym czasie na przywódcę szlachty lwowskiej, niezadowolonej z dominującej w tej ziemi pozycji rodziny Odrowążów, utrudniającej szlachcie obejmowanie królewszczyzn lub korzystanie z nich. Utrzymując już od r. 1451 kontakt z arcybp. lwowskim Grzegorzem z Sanoka, domagającym się przywrócenia skarbowi państwa wielkich królewszczyzn, w tym tych dzierżawionych przez Odrowążów, był S. równocześnie rzecznikiem m. Lwowa w sporach z woj. i star. generalnym-ruskim Andrzejem Odrowążem ze Sprowy (1451–65). Już w r. 1460 referował królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi sprawę ograniczania swobód miejskich, a w l. 1463–4 w tej samej sprawie jeździł na sejmy Piotrkowskie. Najpewniej zorientował się wówczas, że Andrzej Odrowąż ma wrogów w najbliższym otoczeniu królewskim, w osobach kaszt. sandomierskiego Przedbora z Koniecpola i star. halickiego Stanisława Chodeckiego. W obawie przed działaniami Odrowąża, S. stanął na czele zawiązanej 13 XII 1464 we Lwowie wspólnej konfederacji szlachty i miasta w celu przeciwstawienia się nadużyciom władzy ze strony wojewody ruskiego. Szlachta zobowiązała się wówczas nie podejmować żadnych działań i nie odbywać zgromadzeń bez udziału przedstawicieli m. Lwowa. W konfederacji wzięła udział, obok S-y, większość urzędników ziemi lwowskiej; do aktu konfederacji dołączonych było 47 pieczęci szlacheckich, w tym należąca do S-y pieczęć z h. Dąbrowa. Do żadnych gwałtowniejszych zajść i wystąpień nie doszło bowiem król zażegnał konflikt, zwołując w kwietniu 1465 sejmik we Lwowie, a sprawa zakończyła się polubownie, gdyż 1 V t.r. zmarł Andrzej Odrowąż. Urzędy wakujące po jego śmierci król rozdał, ale sam S. musiał poczekać kilkanaście lat, aż zwolni się kaszt. lwowska, zajmowana przez Pawła Odrowąża ze Sprowy (zm. na początku stycznia 1478). Awans otrzymał między 12 IV a 28 VI 1478, jako kaszt. lwowski wystąpił 16 X r.n.; z uwagi na podeszły wiek był na urzędzie mało aktywny. Ostatni raz w źródłach wystąpił S. w poł. października 1485, gdy od Jakuba Rogali z Zakrzewa kupił wieś Zagroby, położoną naprzeciw Zgierza po drugiej stronie Narwi. Zmarł pod koniec r. 1485, bowiem jako tenutariuszka dóbr Kamionki i Winniki występowała wtedy jego żona Elżbieta z Podosia. Następca S-y na urzędzie kaszt. lwowskiego, Feliks z Paniewa h. Godzięba, poświadczony był w źródłach dopiero 12 I 1487.
S. był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była Helena (Elena), córka Ścibora z Sąchocina, podkomorzego zakroczymskiego i marszałka dworu ks. mazowieckiego Janusza I, którą poślubił przed r. 1427. Małżeństwo to przyniosło S-lle korzystne koligacje z czołowymi rodzinami mazowieckimi (Sąchockimi, Węgrzynowskimi, Giżyckimi i Gołyńskimi) oraz wyraźny awans społeczny i majątkowy. Żona wniosła mu w posagu część dóbr zegrzyńskich po swej matce, córce kaszt. wyszogrodzkiego Sasina ze Smarzewa (Smardzewa) i Bolkowa h. Prawda (zob.). Drugą żoną S-y była (od ok. r. 1446) Elżbieta z Podosia h. Junosza (zm. po 5 II 1502), córka chorążego zakroczymskiego i kaszt. wyszogrodzkiego Dziersława. Po śmierci męża kontynuowała jego działalność fundacyjną i donacyjną; w r. 1488 ufundowała ołtarz w katedrze lwowskiej, a w r. 1494 otrzymała od króla Jana Olbrachta pozwolenie na przeznaczenie łaźni ormiańskiej we Lwowie na beneficjum kościoła metropolitalnego lwowskiego. S. zostawił tylko jedną córkę z pierwszego małżeństwa, Helenę, żonę (od ok. r. 1481) star. trembowelskiego Zygmunta Kierdejowicza z Pomorzan, syna woj. podolskiego Jana (Hryćka) Kierdeja z Pomorzan (zob.).
Kasper Niesiecki, a za nim inni badacze (m.in. A. Prochaska) uznali, że S. pieczętował się h. Nałęcz. Tymczasem pieczęć S-y o średnicy 21 mm, przedstawiająca odmianę h. Dąbrowa, zachowała się przy akcie konfederacji przeciw Odrowążom z grudnia 1464 oraz na dokumencie wystawionym przez S-ę w sierpniu 1461.
Boniecki, IV 305–6 (Dmosińscy), X 101–5 (Kiszkowie); Boniecki, Poczet rodów, s. 125–30, 336–7 (Kiszkowie), s. XX (spis dygnitarzy duchownych i świeckich); Niesiecki, VIII 537–8 (wymienia Strumiłów h. Nałęcz); PSB (Sasin ze Smarzewa, Jan <Hryćko> Kierdej); Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., II (Dmoszyn, Turowo); Urzędnicy, III, XI; – Błaszczyk G., Burza koronacyjna. Polska-Litwa 1429–1430, P. 1998; Bogucki A., Strenuus jako tytuł polskich rycerzy pasowanych (XIII–XV w.), „Przegl. Hist.” T. 77: 1986 z. 4 s. 633, 635; Faliński B., Jerzy Strumiłło budowniczy miasta (XV wiek), w: VIII Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Kornela Ujejskiego w Kamionce Strumiłłowej za r. szk. 1926/7, Kamionka Strumiłłowa 1927 s. 3–28; tenże, Powiat Kamionka Strumiłłowa, Kamionka Strumiłłowa 1935; Haisig M., Sfragistyka szlachecka doby średniowiecza w świetle archiwaliów lwowskich, Lw. 1938 s. 18 (reprod. pieczęci z h. Dąbrowa, tabl. I nr 14); Jakubczak S., Jerzy Strumiłło – przywódca konfederacji lwowskiej 1464 r., „Społ. Polski Średniowiecznej” T. 5: 1992 s. 245–54; Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wr. 1991 s. 244; tenże, Podhoraj – zaginiony gród pogranicza polsko-ruskiego, „Kwart. Hist. Kult. Mater.” T. 33: 1985 nr 1–2 s. 3–28; Kosman M., Polacy w Wielkim Księstwie Litewskim. Z badań nad mobilnością społeczeństwa w dobie unii jagiellońskiej 1386–1569, „Społ. Polski Średniowiecznej” T. 1: 1981 s. 362; Piekosiński F., Heraldyka Polska wieków średnich, Kr. 1899 s. 38–9; Piętka J., Mazowiecka elita feudalna późnego średniowiecza, W. 1975 s. 113–19; Prochaska A., Czyszki koło Lwowa. W 500. rocznicę utworzenia parafii rzymsko-katolickiej, Lw. 1920; tenże, Konfederacja lwowska 1464, „Kwart. Hist.” T. 6: 1892 s. 728–80; Sochacka A., Jan z Czyżowa, namiestnik Władysława Warneńczyka. Kariera rodziny Półkoziców w średniowieczu, L. 1993 s. 75–80, 107–10; Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504–1548, Wr. 1967 s. 37; Trajdos T., Dobroczyńcy mendykantów średniowiecznego Lwowa, „Społ. Polski Średniowiecznej” T. 8: 1999 s. 238–9, 252; Wilska M., Ścibor z Sąchocina – przykład niezwykłej kariery dworskiej z początku XV wieku, tamże T. 5: 1992 s. 230–1; Wiśniewski J., Osadnictwo wschodniej Białostocczyzny – geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne, „Acta Baltico-Slavica” T. 11: 1977 s. 15; – Akta grodz. i ziem., V nr 145, VI nr 44 (s. 67 informacja o pieczęci S-y), nr 47, 52, 55, 74, 78–91, 111–112, 133, VII nr 43, 55 (s. 109 opis pieczęci S-y), nr 56, 91, 104, IX nr 80, 114, 116, XIII nr 804, XIV nr 304–321, 360, 490, 529, 530, 843–844, 854–858, 870–871, 884, 1271–1272, 2528, 2688, 3311–3313, 3352, DCCCLIV, XV nr 65–67, 94, 223–224, 230–233, 1040, 1166, 1180–1183, 1208, 1214, 1476–1477, 1546, 3757, 3893–3894, 4048, 4281, MCLI, XVII nr 3641. 3853, XIX nr 2732, 2738, 2793, 2813; Bona regalia onerata in Terris Russiae etc.: lustratio 1469 r., Wyd. A. Jabłonowski, w: Źródła Dziej., XVIII cz. 1/B s. 12–13; Cod. epist. Vitoldi, nr 1321; Daniłowicz I., Skarbiec dyplomatów, Wil. 1863 II nr 1491; Długosz, Annales, XI; Kantak K., Franciszkanie polscy, Kr. 1937 I (regesty dok., nr 58); Kod. katedry i diec. wil., I; Księga ziemska zakroczymska druga (1434–1437), Wyd. K. Tymieniecki, W. 1929 nr 216, 279, 288, 291, 772, 902, 1035, 1091, 1151, 1171, 1217–18, 1229, 1233, 1320, 1369, 1948, 1950, 2004, 2106, 2108, 2279, 2465, 2911, 2912, 2915, 2933–2935; Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, Red. J. K. Ostrowski, Kr. 2003 XI; Matricularum summ., I; Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV–XVI w. T. 1: Księga oznaczona nr 333 z lat 1417–1429, Wyd. A. Włodarski, W. 1918 nr 127, 601; toż, T. 2: Księga oznaczona nr 334 z lat 1429–1433, Wyd. tenże, W. 1930 nr 101, 387, 450–454; Vitoldiana: codex privilegiorum Vitoldi magni ducis Lithuaniae 1386–1430, Oprac. J. Ochmański, W.–P. 1986 nr 8, 37, 113, 115, 120, 188–189; Zbiór dok. m. Płocka, I; Zbiór dok. mpol., cz. VII nr 2028, cz. VIII nr 2306, 2310, 2392, 2397, 2501; – AGAD: dok. perg., nr 7287, Metryka Kor., t. 3 k. 54v–5, k. 70, k. 128, k. 153, k. 222v, 312v, t. 4 k. 15, k. 32v, k. 69–9v, k. 100v, t. 9 k. 168v, k. 178, t. 14 k. 177, 215, t. 87 k. 67, t. 336 k. 55v; B. Kórn.: rkp. 194 k. 19v–20.
Anna Supruniuk