Strzetelski Jerzy (1874–1943), inżynier górniczy, geolog i przemysłowiec naftowy.
Ur. 11 XI w Uściu Zielonym (pow. samborski), był synem Artura (1847–1902), powstańca styczniowego, absolwenta Szkoły Rolniczej w Dublanach (1867), zarządcy w dobrach Dzieduszyckich, od r. 1883 kierownika urzędu hipotecznego w Drohobyczu, i Marii Mossoczy (zm. 1916), z pochodzenia Węgierki.
Po ukończeniu w r. 1885 szkoły powszechnej w Drohobyczu uczył się S. w tamtejszym gimnazjum, ale maturę zdał w gimnazjum w Samborze w r. 1895. Następnie odbył krótki kurs w Krajowej Szkole Wiertniczej w Wietrznie (pow. krośnieński). T.r. rozpoczął studia w Akad. Górniczej w Leoben (Austria), jednak po roku przeniósł się do Akad. Górniczej w Příbramie (Czechy), gdzie w r. 1899 uzyskał dyplom inżyniera górniczego. W l. 1899–1900 odbywał praktyki: górniczą w kopalni wosku ziemnego w Kałuszu i wiertniczą w Borysławiu (pow. drohobycki). W lipcu 1900 objął kierownictwo ruchu w kopalni ropy naftowej firmy «Finder i Ska» w Zmiennicy-Turzepolu (pow. brzozowski). Szybko zdobył uznanie jako geolog naftowy i został zatrudniony w działającej na Kaukazie firmie «Nobel Brothers Naphta Company»; od r. 1901 prowadził badania geologiczne w Zagłębiu Donieckim, w okolicach Baku oraz w rejonie Groznego, gdzie odkrył złoże ropy naftowej. W l. 1908–18 kontynuował poszukiwania ropy na Półwyspie Apszerońskim, Szubanach, Binogradach i Chardałamie; odkrył złoże naftowe «Nowogroznienskoje». Publikował artykuły w rosyjskich czasopismach, m.in. Aus dem Kaukasus („Nafta” 1902) i Die Naphtalagerstätten bei Grosny („Petroleum” 1914, wspólnie z N. Lindtropem). Współpracował z rosyjskim geologiem I. M. Gubkinem, a także z działającymi w Rosji polskimi geologami Karolem Bohdanowiczem i Stefanem Czarnockim. Był właścicielem lub udziałowcem szeregu kopalń ropy naftowej na Przedkaukaziu i zgromadził duży majątek (wg relacji rodzinnych kilka milionów rubli); posiadał bogate zbiory wschodnich starożytności oraz kolekcje dywanów i artystycznej broni. Po ustanowieniu władzy sowieckiej cały majątek S-ego został skonfiskowany, a jego samego aresztowano w r. 1918 i więziono kolejno w Groznym, Baku i Moskwie. Zwolniony został dopiero po podpisaniu 18 III 1921 traktatu pokojowego w Rydze.
Po powrocie do kraju w r. 1921 otworzył S. własne Biuro Geologiczne w Jaśle. W l. 1922–3 prowadził rekonesansowe badania w Albanii, Grecji i we Włoszech. Swoje obserwacje z tych podróży publikował na łamach lwowskiego „Słowa Polskiego”, m.in. w r. 1923 Współczesna Albania (nr 193) i Z wycieczki do Albanii (nr 214). Równocześnie na zlecenie Okręgowego Urzędu Górniczego w Jaśle badał pod względem geologicznym region krośnieńsko-jasielski; w artykule Nareszcie… („Nafta” R. 2: 1923) skrytykował dotychczasowe badania geologiczne w Karpatach. Od r. 1924 dla rumuńskiego Tow. Handlowo-Przemysłowego «Cometa» w Bukareszcie badał geologicznie rejon Ploeszti; dokonał istotnej weryfikacji jego budowy geologicznej i przyczynił się do odkrycia nowych złóż ropy naftowej. Wyniki tych prac przedstawił potem w pracy Złoża naftowe w Ploeszteńskim Zagłębiu. Gisements pétrolifères dans le bassin de Ploesti („Karpaty i Przedgórze”, W.–Borysław–Lw. 1935 III). W r. 1925 na I Międzynarodowym Kongresie Wiertniczo-Naftowym w Bukareszcie wygłosił referaty o geologii nafty na przykładzie Kaukazu (Étude analytique d’un pli diapir et de l’influence de la tectonique sur l’accumulation du pétrole, w: I Congrès International des Forages, Bucarest 1925) oraz o historii górnictwa naftowego w Rosji (L’industrie pétrolifère en Russie avant et après la révolution. Ses perspectives d’avenir, tamże, Bucarest 1926). Badania w Rumunii prowadził corocznie w sezonach roboczych przez osiem lat. Równocześnie w kraju pracował jako inżynier górniczy w Okręgowym Urzędzie Górniczym w Jaśle. Od r. 1931 był także doradcą geologicznym Państw. Fabryki Olejów Mineralnych «Polmin», która prowadziła poszukiwania złóż ropy naftowej na przedgórzu Karpat Polskich oraz zajmowała się wykupem tamtejszych pól naftowych i kopalń od właścicieli zagranicznych. Opublikował monografię Jasielskie zagłębie naftowe. Cz. 1 (Borysław 1929), w której m.in. przedstawił budowę geologiczną, tektonikę, akumulację ropy i stosunki wodne rejonu Jasło–Krosno (rękopis części drugiej zaginął w czasie drugiej wojny światowej). Autoryzowany niemiecki skrót ukazał się pt. Das Erdölbecken Jasło – Krosno („Internationale Zeitschr. für Bohrtechnik” Jb. 38: 1930). S. był także autorem wstępu do opracowania Podkarpackiego Związku Posiadaczy Terenów, Udziałowców i Pracowników Naftowych „Linie wytyczne dla zamierzonej reformy prawa naftowego w Polsce” (Jasło 1931). W l. 1932–3 kierował angielsko-włoską misją poszukiwawczą złóż ropy naftowej w Iraku. W l. 1935–7 pracował dla angielsko-irackiej firmy «Iraq Petroleum Comp.» i prowadził badania na terenie Iraku oraz Syrii, gdzie w paśmie Djebel ech Charqi zbadał geologicznie obszar od Nebek do Palmiry; jego prognozy poszukiwawcze doprowadziły do odkrycia tam dużych złóż gazu ziemnego. W pracach tych pomagał S-emu absolwent Akad. Górniczej w Krakowie Hilary Ortyński. W r. 1937 został S. powołany na członka Kuratorium Karpackiego Inst. Geologiczno-Naftowego w Borysławiu. Uczestniczył t.r. w II Światowym Kongresie Naftowym w Paryżu, gdzie wygłosił referat o polskim przemyśle naftowym (L’industrie du pétrole dans les Carpates polonaises, w: II Congrès Mondial de Pétrole Paris 1927. Section Géologique, Paris 1938, skrót w jęz. polskim „Przem. Naftowy” R. 12: 1937). Zagadnienie to rozwinął w pracy Możliwości krośnieńsko-jasielskiego rejonu naftowego („Nafta” R. 17: 1938). W opublikowanym w „Czasie” (1938 nr z 3 VII) artykule Jak gospodaruje Polmin? skrytykował prowadzoną w tym rejonie gospodarkę złożową. S. był w okresie międzywojennym właścicielem lub współwłaścicielem kopalń ropy naftowej w Bieczu («Harta»), Gorlicach («Magdalena») i Lipinkach («Orion») na terenie pow. gorlickiego, w Soboniowie («Bellarm») i Łubnie Szlacheckim na terenie pow. jasielskiego oraz w Hłomczy («San») i Łodzinie na terenie pow. sanockiego.
W r. 1939 przebywał S. w Syrii i uzyskał koncesję na prowadzenie tam dalszych badań. Wybuch drugiej wojny światowej zastał go w kraju i prac w Syrii już nie podjął. Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Jaśle; jego Biuro Geologiczne zostało przejęte przez Niemców, a on sam objął stanowisko geologa w Amt für Bodenforschung. W r. 1940 otrzymał propozycję kierowania ekspedycją poszukiwawczo-geologiczną w Urugwaju, ale władze okupacyjne nie zgodziły się na jego wyjazd. Zmarł na zapalenie płuc 26 XII 1943 w Jaśle, został pochowany na tamtejszym cmentarzu.
S. był dwukrotnie żonaty; pierwszy raz z Eweliną Jakubską, córką polskiego zesłańca w Rosji, drugi raz z Luci Vladescu, Rumunką pochodzenia ormiańskiego. Oba małżeństwa były bezdzietne.
W testamencie S. ustanowił fundację swojego imienia, której celem miało być przyznawanie rocznego stypendium dla niezamożnego studenta inżynierii górniczej, geologii lub chemii. Z powodu wojny, a potem zmiany ustroju w Polsce fundacja nie rozpoczęła działalności.
Fleszarowa, Bibliogr. geol.; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Farajewicz G., Odsłonięcie obelisku w Ropience, „Dukielski Przegl. Samorządowy. DPS” R. 13: 2003 nr 7 s. 11; Historia polskiego przemysłu naftowego, Oprac. R. Wolwowicz, Brzozów–Kr. 1994 I–II; Jaros J., Dzieje polskiej kadry technicznej w górnictwie (1136–1976), W.–Kr. 1978 (fot.); Kossuth S., Polacy-słuchacze Akademii Górniczej w Przybramie (Czechy), Kat. 1961 s. 28; Pawłowski W., Geolog i przemysłowiec naftowy Jerzy Strzetelski (1874–1943), „Wiek Nafty” R. 11: 2001 nr 3 s. 18–19 (fot.); Sukces polskiego uczonego, „Ilustr. Kur. Codz.” 1932 nr 336 s. 6; Wańkowicz M., Przez cztery klimaty 1912–1972, W. 1976 s. 162; – Mater. Red. PSB: Teka Kazimierza Mińskiego (życiorysy nafciarzy), informacje Wojciecha Strzetelskiego (z r. 1986) i Wincentego Pawłowskiego (z r. 1988) z Kr.
Stanisław Tadeusz Sroka