Suszko Jerzy (do r. 1921 Georg Suszka) (1889–1972), chemik, profesor Politechniki Lwowskiej i Uniwersytetu Poznańskiego, rektor Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Ur. 7 II w Piasku (pow. jabłonkowski) na Śląsku Cieszyńskim w rodzinie chłopskiej, wyznania ewangelicko-augsburskiego. Był synem Jana (zm. 1889) i Anny z Sikorów (zm. 1914).
S. uczył się w klasycznym Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Po zdaniu matury, w czerwcu 1908, pracował do końca t.r. jako praktykant w aptece p. wezw. św. Anny w Łazach. Otrzymał stypendium im. cesarza Franciszka Józefa i studiował chemię na politechn. w Pradze. Studia ukończył summa cum laude i uzyskał w r. 1912 stopień inżyniera chemika, a następnie w r. 1913 stopień doktora nauk technicznych na podstawie rozprawy Umlagerung und Bildung von China-alkaloiden, napisanej pod kierunkiem Paula Rabego. Po doktoracie nadal pracował u Rabego. Zmobilizowany w r. 1914 do armii austro-węgierskiej walczył w stopniu podporucznika na Bałkanach. Z powodu odniesionych obrażeń (do końca życia posługiwał się laską) został wycofany ze służby frontowej i skierowany do zorganizowania oraz prowadzenia aptek wojskowych kolejno w Sapatrze i Kotorze w Dalmacji. Pod koniec października 1918 wrócił na Śląsk Cieszyński i zgłosił się do służby w WP, ale z powodu zaawansowanego szkorbutu został po kilku tygodniach zwolniony i poddany kilkumiesięcznej kuracji.
W kwietniu 1919 podjął S. pracę jako asystent w Zakł. Chemii Organicznej UJ u Karola Dziewońskiego. Opublikowali razem osiem artykułów dotyczących badań nad wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi o pierścieniach skondensowanych. W r. 1921 otrzymał S. stanowisko adiunkta, po czym rozpoczął samodzielne badania nad alkaloidami kory chinowej i ogłosił rozprawę Zur Kenntnis des ß-Isochinins und Nichins („Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles. Série A: Sciences Mathématiques” 1925 nr 3–4). Na jej podstawie habilitował się w r. 1925, uzyskał veniam legendi z chemii farmaceutycznej i odtąd jako docent wykładał chemię organiczną, ogólną i farmaceutyczną. Dn. 1 I 1927 został powołany jako zastępca profesora (od r. 1928 profesor nadzwycz.) na Katedrę Chemii Ogólnej Wydz. Rolniczo-Lasowego Politechn. Lwow. W r. 1928 został członkiem Tow. Naukowego we Lwowie. Od t.r. należał też do American Association for the Advancement of Science oraz American Chemical Society.
Dn. 4 VI 1930 objął S. Katedrę Chemii Organicznej na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Pozn. W ciągu kilku miesięcy zorganizował Zakł. Chemii Organicznej w nowo wzniesionym gmachu Collegium Chemicum przy ul. Grunwaldzkiej. Wykładał chemię związków naturalnych i węglowodorów, chemię farmaceutyczną, stereochemię i podstawy chemii organicznej dla studentów chemii, farmacji i medycyny. Od r. 1932 był członkiem zwycz. Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Działał w Polskim Tow. Chemicznym jako członek jego zarządu głównego (od r. 1937) i prezes oddziału poznańskiego (1938–9). Dn. 14 IX 1937 został mianowany profesorem zwycz. przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Od r. 1938 był dziekanem Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego. Dn. 27 III 1939 został wybrany na członka korespondenta PAU.
Zainteresowania naukowe S-i koncentrowały się wokół związków organicznych, zwłaszcza pochodzenia naturalnego; badał ich strukturę oraz właściwości chemiczne i fizyczne w kontekście funkcji w organizmach żywych i sposobu oddziaływania na procesy życiowe. Jego badania alkaloidów kory chinowej dotyczyły najbardziej reaktywnych i sterycznie ważnych fragmentów cząsteczek tych związków: łańcucha winylowego, chiralnego centrum karbinolowego z wicynalnym sąsiedztwem grupy aminowej, pierścienia chinuklidynowego oraz pozycji 5’ i 6’ chinolinowego układu aromatycznego. Badania te doprowadziły do wyjaśnienia wielu problemów strukturalnych i przegrupowań wewnątrzcząsteczkowych oraz do opracowania metod przekształceń cząsteczkowych wiążących struktury przedstawicieli tej grupy alkaloidów i stanowiących podstawę do pełnej ich syntezy. Jako pierwszy w Polsce zajął się badaniami stereochemicznymi związków organicznych; dotyczyły one ustalenia elementów symetrii odpowiednio funkcjonalizowanych wielopierścieniowych związków aromatycznych oraz konfiguracji i konformacji podstawionych cyklicznych związków alifatycznych (w tym monoterpenów bicyklicznych) i wyjaśnienia zależności przebiegu reakcji od budowy przestrzennej reagentów.
Po wybuchu drugiej wojny światowej opuścił S. w listopadzie 1939 Poznań i osiedlił się w Krakowie, gdzie od grudnia t.r. pracował jako robotnik w Wodociągach Miejskich. Początkowo zajmował się porządkowaniem zbiorników wodnych, a od września 1941 przeprowadzał analizę bakteriologiczną wody w stacji pomp w Bielanach pod Krakowem. Równocześnie w r. szk. 1940/1 pracował jako nauczyciel w Państw. Szkole Chemii Technicznej. W lipcu 1942 otrzymał posadę chemika i kierownika laboratorium naukowo-technicznego w Zakł. Badania Żywności; stanowisko to wykorzystywał do zatrudniania polskiej młodzieży, chroniąc ją przed wywiezieniem do pracy przymusowej w Niemczech oraz umożliwiając jej dokształcanie w ramach tajnego UJ. Sam w tajnym nauczaniu prowadził zajęcia z chemii organicznej dla studentów biologii, geografii, matematyki, fizyki i chemii. Po wyzwoleniu Krakowa spod okupacji niemieckiej objął 27 I 1945 kierownictwo Zakł. Chemii Organicznej UJ. Równocześnie został przewodniczącym Tymczasowej Komisji Administracyjnej Uniw. Pozn. z siedzibą w Krakowie.
Pod koniec lutego 1945, na polecenie ministra oświaty Stanisława Skrzeszewskiego, wrócił S. do Poznania jako Delegat Rządu dla Spraw Szkół Akademickich w Poznaniu. W kwietniu t.r. przekazał kierownictwo Uniw. Pozn. wybranemu w r. 1939 rektorowi Stefanowi Dąbrowskiemu, a sam wznowił swe wykłady oraz podjął przerwane przed wojną obowiązki dziekana Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego (sprawował je do r. 1947). Organizował równocześnie nowo powołany Wydz. Farmaceutyczny i do r. 1946 kierował jego Katedrą Chemii Organicznej. Wybrany przez senat uczelni w maju 1945 na referenta ds. odbudowy zniszczonych gmachów uniwersyteckich, doprowadził w ciągu kilku miesięcy do stanu używalności spalony i zburzony gmach Collegium Chemicum; funkcję referenta pełnił do r. 1948. Dn. 18 VII 1945 został wybrany na członka czynnego PAU. W r. akad. 1951/2 był prorektorem ds. nauki, a od 1 X 1952 rektorem. Od r. 1951 kierował utworzonym z jego inicjatywy Zespołem Katedr Chemii Wydz. Matematyki, Fizyki i Chemii, a od r. 1953 był równocześnie kierownikiem jego Katedry i Zakł. Chemii Organicznej. Kontynuował też działalność stowarzyszeniową; w Polskim Tow. Chemicznym był członkiem zarządu głównego (1947), wiceprezesem (1948) oraz prezesem (1949). W l. 1948–58 pełnił funkcję wiceprezesa Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk i działał w jego komisjach: Matematyczno-Przyrodniczej, Historii Medycyny i Historii Nauk Przyrodniczych, Nauk Technicznych oraz Nauk Podstawowych Stosowanych. Na przełomie l. czterdziestych i pięćdziesiątych pełnił funkcję prezesa poznańskiego oddz. Polskiego Tow. Ewangelickiego. Po przerwaniu działalności PAU w r. 1952 został t.r. członkiem korespondentem PAN. Od r. 1954 kierował zlokalizowaną w Poznaniu Pracownią Produktów Naturalnych Nr 5 Zakł. Syntezy Organicznej PAN w Warszawie. Jako rektor przyczynił się do nadania 24 XII 1955 Uniw. Pozn. imienia Adama Mickiewicza oraz do wzniesienia jego pomnika przed gmachem uczelni. Dystansując się 30 VI 1956 na wiecu studentów i pracowników UAM od oficjalnej oceny czerwcowej rewolty robotniczej w Poznaniu oraz krytykując na inauguracji r. akad. 1956/7 ograniczanie autonomii uczelni, starając się też o przywrócenie do pracy profesorów zwolnionych z przyczyn politycznych, stracił zaufanie władz politycznych i 10 X 1956 został usunięty ze stanowiska rektora. Od r. 1958 był członkiem rzeczywistym PAN.
S. kontynuował w tym czasie badania z zakresu chemii związków naturalnych, węglowodorów, związków heterocyklicznych oraz stereochemii. Opracował m.in. metody epimeryzacji alkaloidów kory chinowej poprzez ich estry tosylowe, przekształcenia dwubromopochodnych alkaloidów kory chinowej w ich winylowe analogi, syntezy kupreidyny będącej fenolową pochodną chinidyny oraz przemiany winylowych toksyn chinowych w nienasycone ketony chinowe. W zakresie chemii farmaceutycznej podjął badania nad alkaloidami izolowanymi z nasion łubinu (m.in. lupaniną) oraz roślin makowatych (readyną i kodeiną). Ogółem opublikował ok. 150 prac prezentujących wyniki jego badań i kilkanaście artykułów o charakterze monograficznym. Jego badania nad chemią alkaloidów chinowych przytaczane były w wielu monografiach dotyczących tej problematyki, m.in. przez H. G. Boita (1930, 1960), T. A. Henryego (1960), R. H. F. Manskyego i H. Holmesa (1972) oraz A. Brossiego (1988). Uznany za nestora polskich chemików organików oraz pioniera badań produktów naturalnych i problemów stereochemicznych w Polsce, wypromował czterdziestu doktorów, z których połowa się habilitowała. Do jego uczniów należeli m.in. profesorowie Wiesław Zygmunt Antkowiak, Jan Bartz, Maria Bratek-Wiewiórowska, Zofia Dega-Szafran, Eugenia Domagalina, Bożenna Golankiewicz, Krzysztof Golankiewicz, Witold Hahn, Marian Janczewski, Stefan Kinastowski, Zofia Kosturkiewicz, Aleksander Lempka, Rufina Ludwiczak, Lidia Prajer, Aleksander Ratajczak, Maria Danuta Rozwadowska, Mirosław Szafran i Maciej Wiewiórowski. Był członkiem m.in. Czechosłowackiej Akad. Nauk, Akad. Nauk Holandii, Akad. Brytyjskiej oraz Akad. Nauk w Waszyngtonie.
Pod koniec r. 1960 przeszedł S. na emeryturę w UAM, natomiast kontynuował działalność naukową w PAN, gdzie w Inst. Chemii Organicznej nadal kierował Pracownią Produktów Naturalnych (przekształconą w r. 1964 w Zakł. Chemii Produktów Naturalnych, a w r. 1968 w Zakł. Stereochemii Produktów Naturalnych). W r. 1964 otrzymał członkostwo honorowe Polskiego Tow. Chemicznego, a w r. 1969 tytuł doktora honoris causa UAM. T.r. z okazji 80. rocznicy urodzin poświęcono mu czwarty numer „Roczników Chemii”. Zmarł 5 X 1972 w Poznaniu, został pochowany w alei zasłużonych cmentarza Junikowskiego. Był odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim (1951) i Komandorskim (1954) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955), Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1959), Medalem im. Jędrzeja Śniadeckiego (1968) oraz Medalem 50-lecia UAM (1969).
S. był dwukrotnie żonaty. W pierwszym małżeństwie zawartym 20 IV 1918 z Emilią z Guldów (1895–1972) miał dwóch synów: Bogdana (zm. w dzieciństwie 1924), i Romana (zob.), oraz dwie córki: Alinę (1923–1996), zamężną Suszko-Purzycką, chemika, docent Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach, i Jadwigę (1925–1994). Po rozwodzie poślubił pod koniec życia Ewę z Bagińskich 1.v. Antkowiak (1907–1988), wieloletniego pracownika Uniw. Pozn. i UAM.
Imieniem S-i została nazwana jedna z ulic w Poznaniu. Z okazji setnej rocznicy jego urodzin odsłonięto w r. 1990 w Collegium Chemicum UAM tablicę pamiątkową, wykonaną przez Stefana Stawińskiego.
Biogramy uczonych pol., Cz. III; Członkowie Polskiej Akademii Nauk. Informator, Wr. 1984; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Poczet członków Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1872–2000, Kr. 2006; Poczet rektorów Almae Matris Posnaniensis, P. 2004 s. 177–88 (fot.); Poczet wielkopolskich członków Polskiej Akademii Nauk, P. 2000 s. 161–5 (fot.); Słown. pol. tow. nauk., I; Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1998 IV; Wpol. Słown. Biogr.; – Antkowiak W. Z., Sylwetki prezesów Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Jerzy Suszko (1889–1972), „Orbital” 1997 nr 5 s. 278–80 (fot.); tenże, Wspomnienia o profesorze Jerzym Suszce i szkic jego dokonań naukowych, „Wiad. Chem.” R. 52: 1998 nr 7–8 s. 473–509 (bibliogr. prac, fot.); Kroniki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu z l. 1955/56–1970/71 P. 1957–75; Kroniki Uniwersytetu Poznańskiego z l. 1930/31–1937/38, P. 1932–9; toż za l. 1945–1954/55, P. 1958; Ludwiczak R., Wiewiórowski M., Jerzy Suszko, „Nauka Pol.” R. 11: 1963 nr 5 s. 57–61 (fot.); Nauka w Wielkopolsce, Red. G. Labuda, P. 1973 (fot.); Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1939–1945, Kr. 1975; 15 lat pracy Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UAM 1945–1960, P. 1961 s. 88–90 (częściowa bibliogr. prac); Politechnika Lwowska 1844–1945, Wr. 1993; Popławski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1945, Wr. 1992; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982; – Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności 1938/1939, Kr. 1945 s. XL–XLII (częściowa bibliogr. prac); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Farmac. Pol.” T. 29: 1973 nr 1 s. 100–2 (J. K. Podlewski, fot.), „Kron. M. Poznania” R. 42: 1974 nr 1 s. 131–4 (fot.), „Nauka Pol.” R. 21: 1973 nr 3 s. 211–14, „Trybuna Ludu” 1972 nr 285, „Życie Warszawy” 1972 nr 242, 244; – Arch. UAM: Akta personalne S-i, protokoły posiedzeń senatu akademickiego za l. 1950–7; – Informacje Rufiny Ludwiczakówny, Włodzimierza Trzebnego i Macieja Wiewiórowskiego z P.
Wiesław Z. Antkowiak