INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jerzy (w zakonie Adam) Swach (Szwach)      Wizerunek na podstawie autoportretu Adama Swacha z polichromii na stropie Sali Opackiej w klasztorze w Lądzie nad Wartą.

Jerzy (w zakonie Adam) Swach (Szwach)  

 
 
1668-04-11 - 1747-01-13
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Swach (Szwach) Jerzy, w zakonie Adam (1668–1747), franciszkanin, malarz, snycerz.

Ur. 11 IV w Daczycach na Morawach, w rodzinie mieszczańskiej, był synem Udalryka (Oldrzycha) i Katarzyny, młodszym bratem Karola Antoniego (zob.).

Do Poznania trafił S. zapewne w ślad za starszym bratem, prawdopodobnie mając już pewną znajomość snycerki a może też początków malarstwa al fresco. W r. 1686 wstąpił w Poznaniu do zakonu franciszkanów konwentualnych, otrzymując jako brat laik zakonne imię Adam; 24 III 1687 złożył śluby zakonne. Po odbyciu nowicjatu przydzielono go do pomocy starszemu bratu przy budowie ołtarza Matki Boskiej w kościele Franciszkanów. Pod koniec l. osiemdziesiątych wysłano go na naukę do nadwornego malarza króla Jana III Sobieskiego, Jerzego Eleutera Siemiginowskiego. Pod jego kierunkiem kształcił się przez trzy lata, być może w Krakowie (Edward Rastawiecki) lub Lwowie (Szczęsny Dettloff), jednak najprawdopodobniej w Warszawie lub Wilanowie, gdzie Siemiginowski zakładał szkołę malarską. Podczas nauki zdobył S. zapewne umiejętność korzystania z wzorów graficznych, a być może też malowania al fresco (z tą techniką mógł być obeznany już wcześniej, ze względu na bogate tradycje malarstwa ściennego w jego rodzinnych stronach). Po powrocie do Poznania najpewniej pracował w warsztacie klasztornym razem z bratem, aż do jego śmierci w r. 1709. Prace S-a z tego okresu trudno określić, uważa się, że był on autorem elementów malarskich we wspólnych dziełach z bratem (np. stalle z malowanymi zapleckami).

Pierwszym znanym sygnowanym dziełem S-a są freski z r. 1711 na pendentywach małej kopuły kościoła Cystersów w Lądzie oraz cykl św. Bernarda z Clairvaux na sklepieniu południowego ramienia transeptu w tej świątyni. Z r. 1712 pochodzi przedstawiający Św. Małgorzatę obraz sztalugowy w pocysterskim kościele w Tarnowie Pałuckim. W l. 1715–20 (z przerwami) pracował S. dla franciszkanów z Kalisza, malując cykl obrazów olejnych, m.in. ze scenami z życia św. Franciszka oraz freski w korytarzu klasztornym (zachowany fragment malowidła ściennego i wizerunek Św. Kazimierza Królewicza). W r. 1716 wyjechał do klasztoru Franciszkanów w Pyzdrach, gdzie w tamtejszym kościele wykonał malowidła w kaplicy Męki Pańskiej (niezachowane). T.r. rozpoczął w Lądzie prace nad wielkim cyklem olejnych obrazów, ilustrujących dzieje zakonu cystersów. Zapewne w tym okresie cieszył się już pewną sławą: w r. 1717 przyozdabiał freskami nowy kościół p. wezw. św. Stanisława Biskupa w Żerkowie, wybudowany z fundacji Macieja Radomickiego (m.in. przedstawił fundatora z żoną słuchających mszy św.), a w r. 1718 dla prymasa Stanisława Szembeka namalował freski o tematyce eucharystycznej w kaplicy Bożego Ciała w kolegiacie łowickiej. W Łowiczu wykonał również co najmniej kilka obrazów sztalugowych, w tym portrety prymasa i kard. Michała Radziejowskiego. Między kwietniem a lipcem 1720 wykonał polichromie w kaplicy błogosławionej Salomei w kościele Franciszkanów w Krakowie (niezachowane). Później najprawdopodobniej pracował nad dekoracjami kościoła Franciszkanów w Poznaniu. W r. 1722 u cystersów w Lądzie namalował w Sali Opackiej fryz z 39 wizerunkami miejscowych opatów, a od 8 VI do 11 VII t.r. plafon o tematyce alegorycznej. W r. 1723 przystąpił do malowania w jezuickim kościele p. wezw. św. Franciszka Ksawerego w Krasnymstawie scen z życia patrona. Przebywając tam, a następnie pracując w innych jezuickich świątyniach: między majem a październikiem 1726 w Krośnie (kościół niezachowany), w r. 1727 w Piotrkowie, zainteresował się głębiej jezuicką formułą życia. Dał temu wyraz w sygnaturze dzieła w Piotrkowie, pisząc m.in.: «brat Adam […] jako franciszkanin żył zawsze ze skłonnością ignacjańską. Pracę tę na chwałę Boga i świętego Ksawerego ukończył». W r. 1727 i prawdopodobnie jeszcze w r.n. u filipinów w Studziannie wykonywał malowidła w kaplicach i wielkiej kopule kościoła. W r. 1729 powstały polichromie drewnianego kościoła p. wezw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Wełnie koło Rogoźna (m.in. sceny z legendy o odnalezieniu Krzyża Świętego). W r. 1730 wrócił do Lądu, aby wykonać dekorację w małej kopule cysterskiej świątyni; t.r. zatrudniły go także cysterki z Owińsk (namalował w ich kościele m.in. Matkę Boską Opiekunkę Cystersów). Następnie w Jarosławiu, między 9 V a 3 VIII 1731, pracował przy dekoracji korytarza klasztoru Jezuitów (obecnie Dominikanów), gdzie namalował Historię Cudownej Piety Jarosławskiej i podobizny fundatorów. Ozdobił polichromiami w r. 1732 kilka kaplic tamtejszego kościoła (p. wezw. Serca Jezusa, Matki Boskiej Różańcowej, świętych Dominika, Jacka oraz Jana Nepomucena); w Jarosławiu zachował się jeden z większych zespołów jego fresków. W r. 1733 ozdobił polichromią fasadę franciszkańskiego kościoła w Poznaniu (niezachowana), a u franciszkanów w Pyzdrach namalował między 8 VIII a 27 X t.r. w klasztornych krużgankach cykl ze św. Franciszkiem. Do jego spuścizny należą również obrazy w kościele Reformatów w Szamotułach, najpewniej wykonane przed r. 1735 oraz pomniejsze malowidła ścienne i obrazy w kościołach i pałacach. Ostatnie znane prace (sceny z legendy o profanacji hostii przez miejscowych Żydów) wykonał w r. 1735 w kościele p. wezw. Najświętszej Krwi Pana Jezusa w Poznaniu. Miał wówczas 67 lat. Nie wiadomo, czy po tej dacie powstały jakieś jego dzieła.

Wszystkie zarobione środki inwestował S. w budowę, reperację i zdobienie klasztoru i kościoła Franciszkanów w Poznaniu. Łożył na: browar, wodociąg, dwie wieże kościelne, wykończenie fasady kościoła, naprawę dachu i prace związane z odnową klasztoru, a także na nieokreślone «stula» lub «stabula». Kamil Kantak niesłusznie przypisał S-owi pokrycie kosztów związanych z wielką uroczystością przeniesienia cudownego obrazu Matki Boskiej do nowego ołtarza w r. 1713. S. zmarł 13 I 1747 w macierzystym klasztorze w Poznaniu i tam został pochowany. Dn. 28 II konwent poznański postanowił z wdzięczności odprawiać w jego intencji wieczysty anniwersarz.

S. należał do najpłodniejszych rodzimych malarzy-freskantów działających na terenie Rzpltej na początku XVIII w. Był malarzem nierównym. Obok dzieł dobrych, nawiązujących do rzymskiej szkoły malarstwa, malował obrazy słabe, a nawet naiwne. Należał do prekursorów malarstwa iluzjonistycznego adaptującego wzory Andrei Pozza, tworzył jednak dzieła o bardzo bogatych treściach, często wiernie powtarzające wzory graficzne razem z objaśniającymi je inskrypcjami, lecz mało dbał o ich formę. Postacie malował niezgrabne, niepoprawne anatomicznie. W malarstwie ściennym przedstawiał zwykle rozbudowane cykle hagiograficzne popularnych świętych: Franciszka z Asyżu (Poznań, Pyzdry), Franciszka Ksawerego (Krasnystaw, Piotrków), Antoniego Padewskiego, Stanisława biskupa, Jana Nepomucena i in. Podejmował również tematy biblijne i historyczne; najbogatszy w Polsce program ikonograficzny o tematyce eucharystycznej (najpewniej oparty o wskazówki teologiczne zleceniodawcy) przedstawia polichromia w kaplicy Bożego Ciała w Łowiczu. Większe z malarskich realizacji, oprócz inskrypcji objaśniających, opatrywał własnymi dystychami (m.in. w kościele franciszkańskim w Poznaniu, Łowiczu, Krasnymstawie, Owińskach, Wełnie i Pyzdrach). Uczniów S. zapewne nie miał.

Z pozostawionych ściennych autoportretów S-a zachowały się cztery: w kościele Jezuitów w Piotrkowie, na plafonie sali opackiej w Lądzie, w kościele pocysterskim w Owińskach oraz franciszkańskich krużgankach w Pyzdrach. Rysów S-a można też doszukać się w łowickiej scenie św. Antoniego z monstrancją (J. Staszewski); w postaci zakonnika-świadka cudu wychylającego się zza pleców świętego. Wiadomo, że istniał jeszcze co najmniej jeden autoportret S-a w kościele Franciszkanów w Poznaniu.

 

Enc. Kośc., XXII; Estreicher, XXX (drobne nieścisłości); Rastawiecki, Słown. malarzów, II–III; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XVI; Wpol. Słown. Biogr.; – Bochyńska-Grzesikowa H., Szymański S., Malarstwo ścienne w Pyzdrach, „Biul. Hist. Sztuki” R. 22: 1960 nr 4 s. 420–22; Brosig A., Materiały do historii sztuki wielkopolskiej, P. 1934 s. 277–8; Dettloff S., Poznański malarz Adam Swach, „Kron. M. Poznania” R. 20: 1947 nr 4; Eckhardtówna J., Materiały do historii sztuki i kultury z kronik franciszkanów poznańskich, tamże nr 1; Głowacki K., Kościół Św. Franciszka Ksawerego i kolegium jezuickie w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski 1982; Gruszecka Z., Malowidła Adama Swacha w kościele i klasztorze Dominikanów w Jarosławiu, (mszp. pracy magisterskiej na UJ z r. 2002); Jank T., Kaliskie ślady Adama Swacha, „Kalisia” 2007 nr 5–7 s. 33; tenże, Prace malarskie brata Adama Swacha w poznańskim konwencie i Kościele franciszkanów, w: Franciszkanie konwentualni i klaryski w Wielkopolsce od XIII do XIX wieku, Gniezno 2006 s. 99–110; tenże, Życie i działalność braci Antoniego i Adama Swachów z poznańskiego konwentu franciszkanów, tamże; Kantak K., Franciszkanie polscy. T. 2: 1517–1795, Kr. 1938; tenże, Kronika franciszkanów poznańskich, „Kron. M. Poznania” R. 15: 1937 nr 2 s. 121–32; Karpowicz M., Jerzy Eleuter Siemiginowski, malarz polskiego baroku, Wr. 1974 s. 175; tenże, Sztuka polska XVIII wieku, W. 1985; Katalog zabytków sztuki w Pol., S. Nowa, VII cz. II/1; Knast T., Barokowa polichromia kościoła w Owińskach i jej twórca Adam Swach, (mszp. pracy magisterskiej na UAM z r. 1967); Kurzawa Z., Wyposażenie kościoła Franciszkanów w Poznaniu, w: Franciszkanie konwentualni i klaryski w Wielkopolsce od XIII do XIX wieku, Gniezno 2006 s. 171–90; Kusztelski A., Swachowski cykl eucharystyczny w Łowiczu z nieznanym widokiem Poznania w tle, „Kron. M. Poznania” R. 45: 1966 nr 3 s. 243–55; Mizerczyk M., Polichromia Adama Swacha w kościele Franciszkanów w Poznaniu, (mszp. pracy magisterskiej na Uniw. Warsz. z r. 1967); Nowiński J., Na podobieństwo winnej latorośli... Alegoria rozwoju zakonu cystersów na obrazie Adama Swacha w krużgankach klasztoru w Lądzie nad Wartą. Najstarszy widok zabudowań lądzkiego opactwa, „Saeculum Christianum” T. 10: 2003 nr 2; tenże, Wartość katechetyczna polichromii pocysterskiego kościoła w Lądzie nad Wartą, (mszp. pracy magisterskiej na KUL z r. 1987); Pleszczyński A., Apostoł Nowego Świata – św. Franciszek Ksawery i Indianie, „Roczn. Chełmski” T. 2: 1996; Połujan K., Kościół cysterek w Owińskach, (mszp. pracy magisterskiej na Uniw. Warsz. z r. 1996); Ptasiński P., Historia cystersów w malarstwie Adama Swacha, (mszp. pracy magisterskiej na KUL z r. 1993); Sęk S., Malowidła Adama Swacha w klasztorze Dominikanów w Jarosławiu. Teka Konserwatorska. Polska południowo-wschodnia, Rzeszów 1982; Staszewski J., Cud św. Antoniego z osłem w sztuce i piśmiennictwie polskiego baroku, „Studia Franciszkańskie” 2001 nr 11; tenże, Ikonograficzna analiza polichromii w kaplicy Najświętszego Sakramentu w katedrze łowickiej, „Maz. Studia Human.” R. 5: 1999 nr 2; Śmigielska-Kwiatkowska B., Zagadnienie treści i formy dekoracji malarskich sali opackiej w Lądzie, (mszp. pracy magisterskiej na UAM z r. 1968); Tyborowicz A., Cykl obrazów Adama Swacha w klasztorze pocysterskim w Lądzie nad Wartą, (mszp. pracy magisterskiej na Uniw. Kard. Stefana Wyszyńskiego w W. z r. 2000); Witwińska M., Osiemnastowieczna polichromia w jarosławskim kościele „Na Pólku” i jej twórcy, w: Wizerunki maryjne w diecezjach przemyskiej i rzeszowskiej, Rzeszów 1992; – Łukaszewicz J., Obraz historyczno statystyczny miasta Poznania, P. [b.r.w.] II; Łukaszewicz M. W., Strażnica Ostrów i miasto Żerków, P. 1891; Piasecki J., Opisanie kościołów i klasztorów księży franciszkanów (Konwentualnymi zwanych) z dawnej prowincji polskiej Ś. Franciszka Seraficznego po utworzeniu w r. 1815 Królestwa Polskiego pozostałych, W. 1845; – Arch. Prow. Franciszkanów-Reformatów w Kr.: sygn. E–I 22 (Karwacki A., Sławniejsi franciszkanie w Polsce, ich życiorysy i dzieła, s. 172–3); L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 87 A. (kron. franciszkanów pozn. tzw. Kronika Baworowska); Łódz. B. Wyższego Sem. Duchownego w Łagiewnikach: sygn. 03928 (Miske L., Synoptica relatio seu brevis descriptio conventuum in provincia maioris et minoris Poloniae, 1735, odpis).

Tomasz Jank

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.